لالی انتخابی

لالی انتخابی؛ خودداری از صحبت‌کردن در شرایط و مکان خاص.

لالی انتخابی از اختلالات اضطرابی است که فرد با وجود توانایی در سخن گفتن، در مکان‌های اجتماعی قادر به صحبت نیست؛ این اختلال بیشتر در دانش‌آموزان دیده می‌شود و مشکلاتی را در عملکرد تحصیلی، برقراری روابط اجتماعی با همسالان، عزت‌نفس، اعتماد ‌به‌نفس و درک گفتار، به‌همراه خواهد شد.

مفهوم‌شناسی

اختلال لالی انتخابی یا موتیسم یکی از اختلالات شایع دوران کودکی است که فرد در برخی موقعیت‌های اجتماعی از سخن گفتن خودداری می‌کند. این دسته از افراد در صحبت کردن و درک زبان و اهداف دیگران توانا هستند، ولی در شرایط خاص روانی-عاطفی این توانایی را از دست می‌دهند. روان‌شناسان این حالت را اختلال لالی انتخابی نامیده‌اند و یکی از ویژگی‌های برجسته آن داشتن اضطراب اجتماعی مزمن است. گاهی افراد مبتلا به‌دلیل اینکه احتمال می‌دهند صدای آنان توسط دیگران شنیده شود، از صحبت کردن با نزدیکان نیز اجتناب می‌کنند.

علائم لالی انتخابی

این اختلال اغلب در سنین 3 تا 6 سال با علائم زیر رخ می‌دهد:

1. کم‌رویی، انزوای اجتماعی و کناره‌گیری؛
2. مشکل در برقراری تماس چشمی؛
3. عدم تمایل به لبخند و مشکل در بیان احساسات؛
4. داشتن نگرانی بیشتر نسبت به هم‌سالان خود؛
5. داشتن حساسیت به سروصدا و شلوغی.

علائم رفتاری آن شامل سخن نگفتن با دیگران، عدم توانایی صحبت کردن در برابر دیگران، ناتوانی در دوست‌یابی، انجام ندادن کار‌هایی که مورد توجه قرار می‌گیرند، ناتوانی در کمک کردن و کمک گرفتن، مشکل در توجه، تمرکز و تفکر، عدم توانایی سخن گفتن در موقعیت اجتماعی، خجالتی بودن و بی‌میلی به صحبت کردن است.

علائم جسمانی نیز شامل یخ‌زدگی، بی‌قراری پرتنش، لرزش و سرخ شدن، تعریق زیاد، معده درد و تپش قلب است.

علائم در کودکان

معیار اصلی و اولیه، عدم توانایی سخن گفتن به‌صورت مداوم در شرایط مختلف اجتماعی است و زمانی که این علائم حداقل به مدت یک ماه در عملکرد تحصیلی و اجتماعی خلل ایجاد کند، می‌توان گفت که فرد مبتلا به اختلال لالی انتخابی است. کودکان مبتلا اغلب به‌جای سخن گفتن، از بیانات چهره و حرکات بدن استفاده می‌کنند.

علائم در بزرگسالان

این علائم نیز در بزرگ‌سالی حداقل یک ماه ادامه دارد. این افراد در محل کار و محیط اجتماعی، عملکرد ضعیفی دارند. اغلب در فضای عمومی مانند رستوران‌ها و صحبت با افراد غریبه ترس و نگرانی دارند که منجر به انزوا و کناره‌گیری از فضای اجتماعی می‌شود. با افزایش سن، شدت اختلال سیر صعودی پیدا می‌کند که به‌تبع درمان آن نیز دشوارتر خواهد بود. این مشکلات در دوران بزرگ‌سالی به اختلالات دیگری مانند افسردگی و اضطراب اجتماعی تبدیل می‌شود.

علائم در نوجوانان

امکان ابتلا به این اختلال در نوجوانان نیز وجود دارد؛ با این تفاوت که افراد در زمینه تکلم اختلالی ندارند؛ ولی ترس شدیدی از حیث صحبت کردن در میان هم‌سالان و دوستان در محیط مدرسه دارند.

شیوع اختلال لالی انتخابی

حدود یک درصد افراد، مبتلا به لالی انتخابی هستند که احتمال ابتلای کودکان نسبت به نوجوانان و بزرگ‌سالان بیشتر است.براساس پژوهش صورت گرفته در سال 1392ش در شهر همدان از میان 40600 دانش‌آموز، حدود 40 نفر مبتلا به اختلال لالی انتخابی بودند.

عوامل اختلال لالی انتخابی

عوامل فردی

افرادی که دارای اعتمادبه‌نفس پایینی هستند، احساس کارآمدی پایینی دارند و شکست‌های متعددی را تجربه کرده‌اند؛ این افراد، بیشتر در معرض استرس قرار گرفته و دچار افت تحصیلی می‌شوند. همچنین ممکن است که این اختلال پس از بروز یک اتفاق ناگوار و استرس‌زا به‌وجود بیاید؛ مانند ضربه عاطفی پس از تجربه سوء رفتار، تجاوز، از دست دادن والدین، حوادث و بلایای طبیعی و گازگرفتگی حیوانات.

عوامل خانوادگی

سابقه خانوادگی؛ داشتن سابقه کم‌رویی بیش از حد، بیماری روانی، لالی انتخابی و اضطراب در میان اعضای خانواده می‌تواند از عوامل مهم زمینه‌ساز این اختلال برای فرد باشد.

سبک فرزندپروری؛ والدینی که از سبک حمایت‌کننده و کنترل‌کننده بیش از حد استفاده می‌کنند، کودکان خود را بیشتر در معرض ابتلا قرار می‌دهند.

عدم حمایت خانواده؛ براساس دیدگاه جامعه‌شناسان، خانواده در جوامع صنعتی اغلب کارکرد‌های حمایتی خود را نسبت به جوامع سنتی از دست داده و موجب افزایش اضطراب در افراد شده است.

عوامل زیستی

معمولا وجود اختلالاتی همچون اضطراب، افسردگی، اختلال اوتیسم، تاخیر در رشد، مشکلات زبان، اختلال وسواسی و اختلال هراس زمینه ابتلا به لالی انتخابی را فراهم می‌کند. حتی داشتن اختلالات شنیداری و گفتاری نیز می‌تواند سخن‌گفتن را به یک معضل استرس‌زا تبدیل کند.

ژنتیک؛ کودکان با سابقه خانوادگی اضطراب، بیشتر مستعد ابتلا هستند. اکثر این کودکان علائم اضطراب، عصبانیت، گریه مکرر، بدخلقی، مشکلات خواب، انعطاف‌ناپذیری و کم‌رویی را از دوران نوزادی نشان می‌دهند.

شرایط نامناسب دوران بارداری؛ مادرانی که در دوران بارداری در معرض استفاده از الکل، تنباکو، ماری‌جوآنا، فشار خون بالا، دیابت بارداری و عوارض درد زایمان قرار می‌گیرند، شرایط احتمال ابتلا به اختلالاتی همچون افسردگی، مشکلات اجتماعی، اختلالات جسمی، مشکلات فکری و رفتار پرخاشگرانه را در جنین به ‌وجود می‌آورند. استرس‌های مادر در این دوران علاوه بر عوارض جسمانی، بر فرآیند رشد و تکامل ذهنی و روانی جنین اثر سوء دارد که باعث اختلال رفتاری در کودک می‌شود.

وجود الگوی بازداری اجتماعی والدین؛ والدینی که از اجتماعات و سخن گفتن اجتناب می‌کنند، الگویی برای شکل‌گیری شخصیت کم‌حرف و کم‌رو در موقعیت‌های اجتماعی برای فرزندان خود می‌شوند.

وابستگی شدید به والدین؛ شدت وابستگی برخی از کودکان به والدین خود به‌اندازه‌ای است که حتی برای رفتن به مدرسه نیزاحساس نا‌امنی می‌کنند.

عوامل محیطی

برخی موقعیت‌ها مانند مدرسه، موقعیت بحرانی، گروه‌های بزرگ و ناآشنا می‌تواند اضطراب قابل توجهی را برای فرد ایجاد کند.

عوامل فرهنگی

مهاجرت؛ کودکان خانواده‌هایی که به کشور دیگر مهاجرت کرده‌اند، ممکن است که در اثر درک نکردن زبان جدید و ناتوانی در سخن گفتن دچار استرس شوند.

عوارض اختلال لالی انتخابی

کودکان مبتلا به اختلال لالی انتخابی، خصوصیاتی همچون منفی‌گرا، خجالتی، سلطه‌گر، فریب‌کار، مزاج سرسخت، کم‌رو، محافظت افراطی، حضور نداشتن در جلسات علمی و تاخیر در تکلم دارند. این افراد برای مقابله با اضطراب خود از مکانیزم ناسازگاری با محیط استفاده می‌کنند. در حدود 90درصد از افراد مبتلا به اختلال لالی انتخابی، اختلال اضطراب اجتماعی نیز دیده شده است. افراد مبتلا به لالی انتخابی بیشتر در معرض ابتلا به اختلالاتی همچون اضطراب جدایی، وسواس فکری، اختلال اضطراب فراگیر، فوبیای خاص و اختلال هراس هستند. این اختلال با توجه به مشکلاتی که به همراه دارد، در صورت عدم درمان عواقب منفی مانند مشکل سخن گفتن و درک آن، کاهش عزت‌نفس و اعتماد‌به‌نفس، قلدری کردن، انزوای اجتماعی، مشکلات تحصیلی، مشکل در ارتباطات اجتماعی، مشکل در توسعه مهارت سوادآموزی و مشکل در امتحانات را در پی دارد.

درمان اختلال لالی انتخابی

برای درمان لالی انتخابی، ابتدا رویکرد غیر دارویی مانند درمان روان‌تحلیلی، رفتاردرمانی، رویارویی و خانواده‌درمانی استفاده می‌شود. زمانی که درمان غیردارویی برای اختلال جوابگو نباشد، روان‌پزشکان از دارو‌های ضداضطراب استفاده می‌کنند.

درمان شناختی رفتاری؛ تمرکز این درمان بر شناخت‌های غلط و ناکارآمد است. تکنیک‌های این درمان شامل حساسیت‌زدایی منظم، الگوبرداری، آموزش آرامیدگی، مواجهه با ترس، مدیریت وابستگی و خودکنترلی است. کودک با این راهبرد با شناخت افکار و ترس خود، توانایی کنترل خود را به ‌دست می‌گیرد و از طریق افزایش اعتمادبه‌نفس و مهارت اجتماعی توان گفت‌وگو فرد ارتقا می‌یابد.

بازی‌درمانی؛ این روش به کودک کمک می‌کند که از راه مناسب، هیجانات خود را ابراز، پردازش و تنظیم کند. این روش اثرات مثبتی مانند شکستن مقاومت کودک، ایفای نقش، خیال‌پردازی، تفکر خلاق، پالایش و غلبه بر ترس‌ها دارد.

گفتاردرمانی؛ این درمان با توجه به مقتضیاتی مانند نیاز و شرایط کودک و خانواده‌اش از روش متفاوتی استفاده ‌می‌کند. درمان رفتاری از مهم‌ترین راهکار گفتاردرمانی است که با همکاری والدین و معلمان، تمرکز ویژه‌ای بر گفتار و زبان نشان ‌می‌دهد که باعث افزایش اعتماد‌به‌نفس، تقویت مهارت ارتباطی و درمان اختلال گفتار و زبان می‌شود.

‌رفتاردرمانی؛ این درمان به‌صورت تدریجی و گام‌به‌گام از مراحل آسان به دشوار انجام می‌گیرد که با پاداش، فرد را به انجام تمرینات ترغیب می‌کند و باعث کاهش اضطراب در زمان صحبت کردن می‌شود.

توجه به فعالیت‌بدنی؛ انجام فعالیت ورزشی به‌طور مستمر، تاثیر به‌سزایی در کسب اعتماد‌به‌نفس مطلوب، کاهش فشار روانی، افزایش احساس خودسودمندی و تقویت تمرکز دارد.

آموزش والدین؛ اعضای خانواده با توجه به فشار روانی فرزندان ناشی از به حرف آمدن، می‌توانند تکنیک‌هایی را در جهت افزایش محیط آرامش‌بخش ایجاد‌کنند که شامل منتقل نکردن نگرانی به کودک، اطمینان دادن به کودک در جهت درمان، تمرکز بر گذراندن اوقات فراغت با فرزندان، تقویت و استقبال در جهت ارتباط با دیگران، اجازه دادن به فرزندان برای سخن گفتن و ایجاد حمایت‌های محیطی برای فرد است.

منابع

• «اختلال لالی انتخابی»، وب‌سایت کلینیک هیربد، تاریخ بازدید: 9 فروردین 1403ش.
• «اختلال‌های روانی شایع در دوران بارداری را بشناسید»، خبرگزاری فرارو، تاریخ بازدید: 9 فروردین 1403ش.
• آدم‌زاده، فاطمه، «بررسی تاثیر فعالیت بدنی بر درمان اختلال لالی انتخابی کودکان»، تعلیم و تربیت کودکان استثنایی، شماره 73، 1386ش.
• اسدی‌فرد، احسان، «لالی انتخابی؛ علائم، عوارض، علل و درمان»، وب‌سایت احسان اسدی‌فرد، تاریخ درج مطلب: 29 آذر 1402ش.
• «اعتمادبه‌نفس پایین، عامل اضطراب در امتحانات»، وب‌سایت میگنا، تاریخ درج مطلب: 14 اردیبهشت 1393ش.
• باقری ‌رنانی، بهشاد، «بررسی و امعان اختلال سکوت گزینشی در رویکردهای رفتاری _ حرکتی کودکان»، کنفرانس بین‌المللی روانشناسی، علوم تربیتی و سبک زندگی، دوره 8، 1400ش.
• «بیماری موتیسم یا لالی انتخابی چیست؟ درمان با گفتاردرمانی»، وب‌سایت مرکز توانبخشی روشا، تاریخ بازدید: 9 فروردین 1403ش.
• پیرزادی، حجت، «اختلال اضطراب جدایی: ویژگی‌ها، سبب‌شناسی و راهکارهای درمانی»، تعلیم و تربیت استثنایی، شماره 4، دوره 18، 1397ش.
• «تاثیر اضطراب در فرایند تحصیل»، وب‌سایت جستار، تاریخ درج مطلب: 11 مهر 1396ش.
• «تاثیر منفی عوامل خطرساز دوران بارداری بر روان کودکان»، خبرگزاری دانشجویان ایران، تاریخ درج مطلب: 9 اردیبهشت 1400ش.
• جباری، علیرضا، «روان‌درمانی تحلیلی | اصول روان‌درمانی | انواع روان‌درمانی تحلیلی»، وب‌سایت دکتر علیرضا جباری، تاریخ بازدید: 9 فروردین 1403ش.
• حسین‌پور، سید روح‌الله، «کارکردهای حمایتی خانواده»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 13 اردیبهشت 1397ش.
• «خموشی انتخابی چیست؟»، وب‌سایت علی میرصادقی، تاریخ درج مطلب: 23 مهر 1399ش.
• دبیری، فاطمه، «تبیین روانشناختی لالی انتخابی در کودکان»، کنگره علمی دانشجویان روانشناسی، علوم تربیتی و مشاوره، 1401ش.
• شهدوست، نیلوفر، «سندرم لالی انتخابی یا موتیسم؛ همیشه سکوت نشانه رضایت نیست»، مجله سلامت دکتر دکتر، تاریخ درج مطلب: 4 اردیبهشت 1402ش.
• شهریاری، «بررسی شیوع اختلال لالی انتخابی در دانش‌آموزان مقطع ابتدایی شهرستان همدان»، وب‌سایت کلینیک گفتاردرمانی یوسف‌آباد، تاریخ درج مطلب: 27 آبان 1397ش.
• عبدخدایی، محمدسعید و صادقی اردوبادی، آفرین، «بررسی میزان اضطراب جدایی کودکان و اثربخشی بازی درمانی با رویکرد رفتاری - شناختی بر کاهش آن»، نشریه روان‌شناسی بالینی، شماره 4، دوره 3، 1390ش.
• فخری، محمدکاظم و دیگران، «اثربخشی درمان شناختی رفتاری بر کاهش علائم اضطراب کودکان»، کنفرانس بین‌المللی روان‌شناسی، علوم تربیتی و رفتاری، دوره 2، 1396ش.
• «لالی انتخابی | علل، علائم و نشانه‌های این اختلال»، وب‌سایت مؤسسه روانشناسی دکتر فرزاد طباطبایی، تاریخ بازدید: 9 فروردین 1403ش.
• «لالی انتخابی کودکان چیست + درمان اختلال موتیسم انتخابی»، وب‌سایت کلینیک روانشناسی افرا، تاریخ درج مطلب: 22 خرداد 1400ش.
• «لالی انتخابی یا موتیسم چیست؟ علایم و راه‌های درمان آن»، وب‌سایت دکتر کاشفی‌زاده، تاریخ درج مطلب: 1 اسفند 1402ش.
• «لالی انتخابی: آشنایی با چالش‌ها و راهکارهای درمانی»، وب‌سایت برنا‌اندیشان، تاریخ بازدید: 9 فروردین 1403ش.
• «ملاک‌های تشخیصی لالی انتخابی»، وب‌سایت کلینیک روابط پایدار سگال، تاریخ درج مطلب: 5 آذر 1401ش.
• «موتیسم و دلایل آن - گفتاردرمانی آنلاین - گفتاردرمانی در منزل برای کودکان»، وب‌سایت گروه توانبخشی درمان آنلاین، تاریخ بازدید: 9 فروردین 1403ش.
• «موتیسم و نقش گفتاردرمانی در آن»، وب‌سایت کلینیک گفتاردرمانی رشد، تاریخ درج مطلب: 17 مهر 1398ش.
• نیک‌بخت، داریوش، «بیماری موتیسم یا لالی انتخابی»، وب‌سایت کلینیک رسش، تاریخ درج مطلب: 9 دی 1399ش.