تعالی خانواده
تعالی خانواده؛ استواری روابط خانوادگی بر پایۀ معنویت و اخلاق اسلامی.
در تعالی خانواده، به تشکیل خانواده و استواری روابط خانوادگی به‌گونه‌ای توجه می‌شود که پیامد آن پاسخ‌گویی بهینه به نیازهای طبیعی، رشد اجتماعی، تکامل معنوی و تولید و تربیت نسل صالح باشد. از این منظر، سیاست‌گزاران فرهنگی، مولفه‌های ویژه‌ای را در سبک زندگی خانوادگی برای نقش مرد و زن در جایگاه‌های پدری، مادری و همسری مورد توجه قرار می‌دهند که قابلیت اجرا داشته باشند و الگوی خانوادۀ مسلمان ایرانی را تعریف کنند.
مفهوم‌شناسی
در تعالی خانواده به زمینه‌های رشد معنوی اعضای خانواده توجه می‌شود[۱] و از رهگذر ازدواج آسان، ازدواج بهنگام و فرآیند همسرگزینی، به حمایت و پاسداری از قداست خانواده و استواری روابط خانوادگی بر پایۀ معنویت و اخلاق اسلامی می‌پردازد.[۲]
مولفه‌های تعالی خانواده
- بلوغ و رشد اجتماعی: آشنایی با آداب معاشرت و سنن اجتماعی و خانوادگی؛[۳]
- آسان‌سازی ازدواج: آشنا کردن مردم با نظر دین در مورد آسان‌گیری ازدواج، ارتقای سطح ایمان آنان و تبیین سیرۀ اهل‌بیت در مورد ازدواج آسان.[۴]
- مهارت و هم‌افزایی: همراهی، همدلی و هم‌اندیشی اعضای خانواده و ارتقای سطح دانش و مهارت زوجین در حوزۀ ازدواج و زندگی مشترک و تشویق آنان برای فرزندآوری و فرزندپروری سالم؛[۵]
- تقدس و معنویت: تغییر نگرش جوانان به ازدواج از رهگذر ارتقای خانواده از یک نهاد متشکل اجتماعی به یک نهاد مقدس؛[۶]
اهمیت تعالی خانواده
ازدواج در فرهنگ مسلمانان، امری مقدس و سنت پیامبر اکرم دانسته می‌شود که فراتر از فوائد دنيایي دارای پاداش معنوی بوده و موجب تکميل دین می‌شود. از این منظر، نهاد خانواده با ارزش‌های معنوی حفظ می‌شود و تحکیم و تعالی می‌یابد. تجرید خانواده از ارزش‌های دینی و معنوی، به‌باور کارشناسان، تحمل رنج‌های ناشی از تشکیل خانواده، به‌وجود آمدن موقعیت‌های نوپدید مادری و پدری و صیانت از این نهاد با سازوکارهای انسانی و جامعه‌شناختی را دشوار کرده است.[۷] همچنین نفوذ فرهنگ غربی از خانواده، قداست‌زدایی کرده و موجب افزایش نرخ طلاق و کاهش جمعیت بر اثر الگوی فرزندآوری غیر بومی شده است.[۸]
عوامل تعالی خانواده
در تعالی خانواده، عوامل اجتماعی و فرهنگی گوناگونی اثرگذار هستند. برخی از عوامل تعالی خانواده عبارت است از:
محیط اجتماعی
روابط اعضای خانواده در هر جامعه، متأثر از محیط پیرامونی و ارزش‌ها و هنجارهای حاکم بر آن است. محیط سالم و هدایت‌گر از عوامل تعالی خانواده است. تأکید آموزه‌های اسلام بر طهارت محیط، حفظ حدود الهی در جامعه و صیانت از فرهنگ اجتماعی از طریق امر به معروف و نهی از منکر، نشانه تأیید اثر قهری محیط بر اجتماعات انسانی از جمله خانواده، از سوی اسلام دانسته شده است.[۹]
تثبیت نقش‌ها در خانواده
در خانواده‌ای که نقش‌ها بر اساس جایگاه پدری، مادری، همسری، دختری، پسری، خواهری و برادری به عدالت و بر اساس خانواده‌گرایی تعریف شده باشد، تعالی خانواده نیز ممکن خواهد بود. در این نظام نقش‌ها و مجموعه جایگاه‌ها، هر فرد نسبت به دیگری حقوقی دارد و در قبال آن وظایفی را به‌عهده می‌گیرد. مرد در خانواده نقش همسر و پدر را ایفا می‌کند و حق همسری و پدری دارد و باید از حقوق آن جایگاه بهره‌مند باشد. زن نیز همسر و مادر خانواده است و باید از حقوق این دو جایگاه بهره‌مند شود. فرزندان باید پدر را در جایگاه پدری ببینند نه به‌مثابه خدمت‌گزار و بانک خانواده؛ مادر را نیز باید در جایگاه مادری ببینند نه به‌عنوان خادمی مهربان و سخت‌کوش. در این محیط، اختلاف سلیقه هم کاملا پذیرفته است همان‌گونه که همکاری و کمک به یکدیگر نیز وجود دارد. در خانواده‌ای که نقش‌ها به شایستگی تثبیت شده باشد پدرسالاری، مادرسالاری و فرزندسالاری، جایگاهی ندارد.[۱۰]
حسن معاشرت
انسان‌ها به‌صورت غریزی نیازمند معاشرت با هم‌نوع هستند تا در آن، مهربانی و مهرورزی را تجربه کنند. قرآن، مردان را به «معروف» یعنی رفتار بهنجار و پسندیده با همسران، سفارش کرده است.[۱۱] در حسن معاشرت، همه عادات و رسوم اجتماعی بر اساس ارزش‌های اجتماعی و اخلاق دینی مورد توجه قرار می‌گیرد و از هر عملی که با عشق و محبت به خانواده منافات دارد، پرهیز می‌شود.[۱۲] قرآن این حسن معاشرت در خانواده را موجب آرامش زوجین و ایجاد مودت و رحمت میان آنها معرفی کرده است.[۱۳] مهرورزی در خانواده و تأمین نیازهای عاطفی یکدیگر، عامل مهمی در تعالی خانواده است.
ایمان و پای‌بندی به آموزه‌های دینی
مسلمانان بر اساس آیات قرآن از ازدواج با مشرکان، نهی شده‌اند[۱۴] تا مبادا بنیان خانواده مسلمان، از روح ایمان تهی شود و ارزش‌های دینی در خانواده کم‌رنگ شود و راه بر تعالی خانواده بسته شود. از این منظر، پیروی از دستورات خدا و رعایت حلال و حرام در زندگی، زمینه‌ساز تعالی خانواده است.[۱۵]
آثار تعالی خانواده
- تحکیم خانواده؛ خانوادۀ متعالی دارای رشد فرهنگی و اجتماعی بوده و از بلوغ کامل عاطفی، عقلی و اجتماعی برخوردار است. خانوادۀ متعالی از تعهداتی که در نتیجۀ قرارداد ازدواج به‌وجود آمده، درک درستی یافته و با مسئولیت‌های ناشی از آن، آشنا می‌شود. خانوادۀ متعالی از جایگاه و قداست معنوی خانواده آگاهی داشته و صیانت از آن را مسئولیت دینی خویش می‌داند.[۱۶]
- ارتقای ظرفیت‌های کارکردی خانواده؛ کاهش آمار طلاق، جوان شدن جمعیت، بالا رفتن میزان جمعیت که در حفظ و بقای جامعه موثر است، نشاط اجتماعی، بالا رفتن قدرت و توان نظامی کشور، حفظ حیات و بقای نسل، توسعۀ اقتصادی، اقتدار بین‌المللی، توليد مثل، ارتقاي پايگاه اجتماعي و جبران نواقص فردي و اجتماعي، از آثار ازدواج و خانوادۀ متعالی شمرده شده است.[۱۷]
- پرورش فرزندان صالح؛ تشکيل خانواده، از نظر منابع ديني داراي حکمت‌هايي مانند ايجاد آرامش روانی، امکان بقاي نسل، ايجاد مودت و رحمت، سازندگي اخلاقي، سازندگي اجتماعي و گسترش باور توحيدی دانسته شده است. از این منظر، هدف اصلي از تشکيل خانواده پرورش انسان صالح است.[۱۸]
سیاست‌گذاری‌های تعالی خانواده
کارشناسان با هدف تحقق تعالی خانواده در جامعۀ ایرانی به موارد زیر توجه کرده‌اند:
- تحقق دیدگاه اسلام در خصوص اهمیت جایگاه، منزلت و کارکردهای خانواده در نظام اسلامی؛
- حمایت از تشکیل، تحکیم و تعالی نهاد خانواده و پیشگیری از تزلزل و فروپاشی آن؛
- ارتقای سطح فرهنگی و تربیتی اعضای خانواده به‌منظور ایفای نقش آن در سلامت و بهبود فرهنگی جامعه؛
- همگرایی و هماهنگی در کلیه سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌ها در موضوع خانواده به‌منظور بهبود وضعیت تشکیل، تحکیم و تعالی خانواده؛
- آگاهی افراد خانواده نسبت به حقوق و وظائف یکدیگر و زدودن نگرش‌های غلط جامعه.[۱۹]
پانویس
- ↑ «تعالی خانواده (تشکیل، تحکیم، فرزندآوری)»، وب‌سایت جهاد دانشگاهی واحد الزهرا.
- ↑ «اهداف و اصول تشکیل خانواده و سیاست‌های تحکیم و تعالی آن»، وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
- ↑ ابراهیمی‌پور، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، 1391ش، ص66-69.
- ↑ «ازدواج آسان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ ابراهیمی‌پور، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، 1391ش، ص24.
- ↑ ابراهیمی‌پور، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، 1391ش، ص24.
- ↑ ابراهیمی‌پور، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، 1391ش، ص24.
- ↑ حسینی، «خانواده در آموزه‌های قرآنی»، پرتال جامع علوم انسانی.
- ↑ تحکیم و تعالی خانواده، درس‌نامه جهاد دانشگاهی استان سمنان، بی‌تا، ص8.
- ↑ تحکیم و تعالی خانواده، درس‌نامه جهاد دانشگاهی استان سمنان، بی‌تا، ص11.
- ↑ سوره نساء، آیه 19.
- ↑ کاتوزیان، حقوق مدنی خانواده، 1382ش، ج1، ص219.
- ↑ سوره روم، آیه 21.
- ↑ سوره بقره، آیه 221.
- ↑ تحکیم و تعالی خانواده، درس‌نامه جهاد دانشگاهی استان سمنان، بی‌تا، ص53.
- ↑ ابراهیمی‌پور، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، 1391ش، ص69.
- ↑ «ازدواج»، ویکی زندگی.
- ↑ ابراهیمی‌پور، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، 1391ش، ص23.
- ↑ «قانون اهداف و اصول تشکیل خانواده و سیاست‌های تحکیم و تعالی آن»، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
منابع
- ابراهیمی‌پور، قاسم، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، قم، مرکز بررسی‌های راهبردی ریاست جمهوری با همکاری پژوهشگاه المصطفی، 1391ش.
- «ازدواج آسان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: مهر و آبان 1386ش.
- «ازدواج»، ویکی زندگی، تاریخ بازدید: 2 خرداد 1402ش.
- تحکیم و تعالی خانواده، درس‌نامه جهاد دانشگاهی استان سمنان، بی‌تا.
- «تعالی خانواده (تشکیل، تحکیم، فرزندآوری)»، وب‌سایت جهاد دانشگاهی واحد الزهرا، تاریخ بازدید: 2 خرداد 1402ش.
- حسینی، اکرم‌السادات، «خانواده در آموزه‌های قرآنی»، وب‌سایت پرتال جامع علوم انسانی، تاریخ درج مطلب: 1383ش.
- «قانون اهداف و اصول تشکیل خانواده و سیاست‌های تحکیم و تعالی آن»، وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، مصوب 7 تیر 1384ش.
- کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی خانواده، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1382ش.