سید عباس موسوی
سید عباس موسوی؛ عالم دین و دومین دبیرکل حزب‌الله لبنان.
سید عباس موسوی، روحانی شیعه لبنانی و از مؤسسان و دومین دبیرکل حزب‌الله لبنان بود که در حوزه‌های علمیه لبنان و نجف پرورش پیدا کرد. او با الهام از مکتب عاشورا و الگوگیری از انقلاب اسلامی ایران، در تأسیس مقاومت اسلامی لبنان و ترویج اندیشۀ مبارزه با نظام سلطه و اشغالگری صهیونیسم، نقشی مهم داشت. سبک زندگی مبارزاتی وی الگوی نسل جدید نیروهای محور مقاومت در برابر آمریکا و اسرائیل است.
تولد و کودکی
سیدعباس موسوی در ۲۶ اکتبر ۱۹۵۲م در شهر «نبی‌شیث» از توابع «بعلبک» لبنان در خانواده‌ای مذهبی و خوشنام به دنیا آمد.[۱] خانوادۀ او بعد از مدتی به ناحيۀ «شياح»، در حومۀجنوبي بيروت رفتند و در همسايگي یک مسجد اقامت كردند.[۲]
تحصیلات
سیدعباس موسوی در ۱۹۶۶م در شهر صور با امام موسی صدر آشنا شد و به خواست او تحصیلات دینی خود را در حوزۀ علمیه صور آغاز کرد. در ۱۹۶۷م به حوزۀ علمیه نجف رفت و نزد استادان بزرگ آن حوزه به تحصیل علوم دینی پرداخت. وی به مجالس درس سید ابوالقاسم خویی و سید محمدباقر صدر می‌رفت و با سید محمد باقر صدر روابط نزدیک فکری و سیاسی برقرار کرد. وی در۱۹۷۷م برای شرکت در مراسم عاشورا به لبنان برگشت، اما نیروهای «حزب بعث» عراق چندین بار منزل وی در نجف را محاصره و بازرسی کردند و قصد دستگیری او را داشتند. او بعد از مدتی به‌علت فشارهای مداوم پلیس عراق، برای همیشه به لبنان بازگشت.[۳]
ازدواج
سیدعباس موسوی در ۱۹۶۶م هنگامی که در حوزۀ علمیه صور مغشول تحصیل بود با «سیده سُهام الموسوی» ازدواج کرد.[۴] به نظر محققان سبک زندگی این زوج، نماد یک خانوادۀ موفق و همدل مسلمان است؛ آنها با هم به نجف رفتند، با هم تحصیل کردند و در بازگشت به لبنان در کنار هم به تبلیغ دین و مبارزه با اشغالگری رژیم صهیونی پرداختند و در آخر نیز در کنار هم و در یک‌زمان به شهادت رسیدند.[۵]
ویژگی‌های شخصیتی و تربیتی
سیدعباس موسوی انسان متدین، باهوش، باتقوا، متین، شجاع، فروتن، فداکار، ولایت‌مدار و در کار و تحصیل خود بسیار جدی بود؛[۶] همچنین وی بسیار مهربان و خانواده‌دوست بود، به‌ویژه به همسر خود احترام زیادی می‌گذاشت به‌طوری که همیشه به او می‌گفت: زن زیبا نعمت است، اما همسر صالح گنجینه‌ای گران‌قیمت است که باید قدر آن را دانست. روحیۀ ظلم‌ستیزی و ضد اسرائیلی دیگر ویژگی بارز وی محسوب می‌شود. وی در سخنرانی‌های متعدد با اشاره به وحدت شیعه و سنتی بر مقابله با اسرائیل به‌عنوان فتنۀ بزرگ تأکید می‌کرد.[۷]
خاستگاه اندیشه‌ای و تربیتی
1. محیط خانواده
والدین سیدعباس موسوی از سادات نیک‌نام منطقه، بسیار مذهبی و دوست‌دار اهل‌بیت پیامبر بودند. نام فرزند خود را به‌دلیل علاقۀ زیاد به اباالفضل و مکتب عاشورا، «عباس» گذاشتند تا روحیۀ فداکاری در راه ارزش‌های دینی را در تربیت و اندیشۀ او پرورش دهند. شایستگی‌های درونی و این فضای معنوی خانوادگی، بر جامعه‌پذیری دینی و تکوین ذهن و شخصیت مذهبی سیدعباس اثر معنادار گذاشت.[۸]
2. محیط فرهنگی و مذهبی
محیط زندگی سیدعباس در دوران کودکی و نوجوانی، محیط مذهبی و فرهنگی بود؛ انس هميشگي او با مساجد به‌ویژه مسجد امام حسين در شياح و شركت در مجالس مذهبی به‌خصوص آیین عزاداري محرم آگاهی‌های دینی و پويايي سياسي و اجتماعي زودرسي را در او شكوفا كرد.[۹]
3. آشنایی با امام موسی صدر
آشنایی با امام موسی صدر در تحول سیر زندگی و اندیشۀ وی اثر عمیق گذاشت. این آشنایی زمینه‌ساز ورود وی به تحصیلات دینی در لبنان و عراق شد.[۱۰]
4. محیط تحصیلی
پژوهشگران محیط آموزشی صور و نجف را در رشد تربیتی سیدعباس موسوی مؤثر می‌دانند.[۱۱] وی در نجف با دفتر محمدباقر صدر، فقیه و عالم دینی برجسته و نظریه‌پرداز جهان اسلام ارتباط تنگاتنگ داشت و نگاه‌های وی دربارۀ عدالت اجتماعی و لزوم مبارزه با ظلم، استبداد و استعمار، در این ارتباط شکل گرفت.[۱۲]
5. اثرپذیری از اندیشه‌های امام خمینی
سیدعباس موسوی هنگام تحصیل در نجف، از طریق کتاب‌ها و اعلامیه‌های عربی امام خمینی، با بیت او ارتباط برقرار کرده و با اندیشه‌های دینی و مبارزاتی وی آشنا شده بود. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تشکیل حکومت اسلامی، سیدعباس در 1979م به ایران سفر کرد تا از نزدیک با افکار امام خمینی آشنا شود. کارشناسان معتقدند که وی با اثرپذیری از اندیشۀ امام خمینی، مسیر مباره با صهیونیسم را دنبال کرده و به بنیانگذاری مقاومت اسلامی در لبنان همت گماشت. او در لبنان از انقلاب اسلامی و بنیانگذار آن سخت دفاع می‌کرد و در این راه سخن شهید محمدباقر صدر را عملی کرد که گفته بود «در امام خمینی ذوب شوید، همانگونه که در اسلام ذوب شده‌اید».[۱۳] امام خميني نیز در 20 بهمن 1366ش براي سيد عباس موسوي در امور حسبيه و شرعيه اجازه‌نامه صادر کرد.[۱۴]
اهمیت و جایگاه
سیدعباس موسوی به‌دلیل نقش مهم در مبارزه با استبداد داخلی، ارتقای جایگاه شیعیان، نقش محوری در تأسیس مقاومت لبنان و ترویج اندیشۀ مبارزه با استکبار و صهیونیسم، از اهمیت و جایگاه بالایی در لبنان، منطقه و جهان اسلام برخودار است.[۱۵] وی با همکاری چهره‌های برجستۀ اسلامی و با الگوگیری از انقلاب اسلامی ایران، جریان فکری و گروه‌های سیاسی و نظامی در لبنان را بسیج و سامان‌دهی کرد و متأثر از ادبیات و اندیشۀ عاشورایی ابتدا در مقابل استبداد داخلی این کشور ایستاد و سپس در ایجاد مقاومت اسلامی در برابر نظام سلطه و اشغالگری نقش برجسته ایفا کرد.[۱۶]
زمینه‌ها
کشور لبنان که سیدعباس موسوی در آن رشد کرد بر اساس نظام سهم‌بندی دینی و طایفه‌ای دولت-ملت‌سازی شده و جامعه‌ای که با آن پیوند اجتماعی داشت، جامعۀ شیعی بود که تا قبل از دهۀ 1970ش، در ابعاد مختلف از محروم‌ترین اقشار لبنان بوده است؛ 50درصد شیعیان لبنان در آن زمان بی‌سواد بودند و بیشتر آنها به کارگری و کشاورزی اشتغال داشتند.[۱۷] همچنین این گروه مذهبی تحت آزار دولت عثمانی و فئودال‌های منطقه بود و در دوران تحت‌الحمایگی استعمار فرانسه و دولت‌های استقلال نیز مورد حمایت قرار نگرفت و همیشه دور از رونق اقتصادی و اصلاحات سیاسی و فرهنگی قرار داشت. این زمینۀ تاریخی و اجتماعی سیدعباس را به مبارزه برای تأمین عدالت اجتماعی وادار کرد.[۱۸] اشغال فلسطین توسط اسرائیل نیز تأثیرات گوناگونی در ابعاد مختلف روی لبنان و سبک زندگی شیعیان گذاشت[۱۹] به‌ویژه شكست کشورهای عربی در جنگ شش‌روزه 1967م در مقابل اسرائیل، براي سیدعباس موسوی بسیار دردناک بود و باعث شد که وی در سن نوجوانی به پايگاه‌هاي آموزشي مبارزان فلسطین پیوست.[۲۰]
فعالیت‌های فرهنگی
سیدعباس موسوی پس از بازگشت از عراق به لبنان در 1979م در بعلبک مدرسه‌ای با عنوان «امام منتظر» تأسیس کرد[۲۱] و همسر وی «ام‌یاسر» نیز حوزه‌ای با نام «الزهراء» برای تحصیل بانوان تشکیل داد.[۲۲] وی همچنین «تجمع علماء المسلمین» را برای هماهنگی بیشتر میان روحانیان لبنانی بنیان گذاشت. تربیت مبلغان پرتوان برای دفاع در برابر تهاجم فرهنگی؛ هدایت نسل نوجوان و جوان به‌سوی تعالیم اصیل اسلامی و مصونیت آنان در برابر انحرافات عقیدتی و اخلاقی؛ زنده‌کردن ارزش‌های دینی میان شیعیان لبنان به‌ویژه بقاع و بعلبک و ایجاد تحرک و نشاط اجتماعی‌سیاسی میان مسلمانان به‌خصوص شیعیان، در برابر تهدیدهای دشمنان و حفظ هویت دینی از اهداف مهم فعالیت‌های فرهنگی وی بود.[۲۳]سیدعباس در نشست‌های مهمی که دربارۀ فلسطین و همبستگی مسلمانان در کشورهای مختلف منعقد می‌شد نیز حضوری مداوم و فعال داشت.[۲۴]
فعالیت‌های سیاسی
سیدعباس موسوی از نوجوانی علاقه به کمک به مردم فلسطین داشت و به سوریه رفت تا آموزش‌های نظامی را فرا بگیرد.[۲۵] بعد از تجاوز اسرائیل به لبنان در 1982م نیروهای مقاومت را برای مبارزه با اسرائیل سازمان داد و این رخداد زمینۀ تشکیل حزب‌الله لبنان را فراهم کرد. وی در 1984م پس از کنار رفتن صبحی طفیلی، به‌عنوان دومین دبیرکل حزب‌الله لبنان برگزیده شد و نخسین نشانه‌های قدرت‌گیری این حزب به‌عنوان مهم‌ترین رکن مقاومت اسلامی در زمان راهبری وی آشکار شد.[۲۶]
دیدگاه‌ها
سیدعباس موسوی معتقد بود که توکل به خداوند رمز پيروزي مسلمانان است. وی با ذکر نمونه‌هایی از توکل به خدا در سیرۀ پیامبر اسلام در هجرت از مکه به مدینه و بنیانگذاری حکومت اسلامی و سیرۀ امام خمینی در مبارزه با استبداد و استکبار، نقش توکل در زندگی را به‌صورت عینی نشان می‌داد. وی رژیم صهیونیستی را یک سازمان جعلی می‌دانست که ابتدا توسط بریتانیا در راستای اهداف استعماری در منطقۀ استراتژیک خاورمیانه به وجود آمد و سپس آمریکا برای ایجاد اختلاف میان مسلمانان و تحقق اهداف سلطه‌گری خود از آن حمایت کرد. او معتقد بود که یگانه راه مقابله با اهداف سلطۀ غرب و اشغالگری اسرائیل، مقاومت است.[۲۷]
دست‌آوردها
سیدعباس موسوی از کسانی بود که با الگوگیری از سیرۀ مبارزاتی امام موسی صدر و آموزه‌های انقلاب اسلامی ایران، فرهنگ سازندگی و خدمت صادقانه به مردم را در لبنان نهادینه کرد و در گسترش اندیشۀ مقاومت اسلامی نقش مهمی داشت.[۲۸] همچنین وی مناسبات حزب‌الله را بعد از تشکیل آن با تمام طرف‌های داخلی لبنانی و کشورهای حامی مقاومت از جمله جمهوری اسلامی ایران و سوریه به‌گونۀ استراتژیک و مبتنی بر منطق سیاست دینی تنظیم کرد و در خدمت رسالت اصلی آن یعنی مبارزه علیه صهیونیست‌ها قرار داد.[۲۹]
ارتباط با شخصیت‌های مبارز
سیدعباس موسوی از طریق فعالیت‌های فرهنگی، سیاسی و نظامی، به شبکۀ ارتباطی بزرگی پیوسته بود و با برجسته‌ترین رهبران اسلامی و مبارز در جهان دیدار می‌کرد.[۳۰] کارشناسان دیدار تاریخی او و «عبدالعلی مزاری» دبیرکل «حزب وحدت اسلامی افغانستان» در تهران را از جمله مقاطع مهم حیات سیاسی دو جریان شیعی لبنان و افغانستان دانسته‌اند.[۳۱]
ترور سیدعباس موسوی
سیدعباس موسوی در ۱۶ فوریه ۱۹۹۲م برای شرکت در مراسم سالگرد «شیخ راغب حرب» به روستای «جبشیت» سفر کرد. او پس از شرکت در مراسم و ایراد سخنرانی به سمت بیروت در حرکت بود که بالگردهای رژیم صهیونی به کاروان اتومبیل‌های وی حمله کردند و سیدعباس، فرزند و همسر او را به شهادت رساندند.[۳۲] در پی این ترور، آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی ایران، در پیامی، سیدعباس موسوی را عالی‌قدر و شجاع و با اخلاص و هوشمند توصیف کرد و وی را فردی دانست که علم را با عمل و گفتار را با صدق و فداکاری را با درایت توأم کرده بود.[۳۳]
تصویرپردازی
فیلم مستند به نام «زندگی خوب، مرگ خوب؛» به کارگردانی مرتضی شعبانی، سبک زندگی خانوادگی سیدعباس موسوی را نشان می‌دهد که با «ام‌یاسر» در نجف آغاز می‌شود و همراه او در «تفاحتا» پایان می‌یابد. این مستند، مبانی دینیِ حیات اجتماعی و سیاسی یک مبارز را نشان می‌دهد که چگونه بین زندگی مبارزاتی و خانوادگی خود بر اساس آموزه‌های اسلامی جمع می‌کند و به‌عنوان الگوی خانوادۀ مسلمان، به نسل‌های آینده معرفی می‌شود.[۳۴] سریال «الغالبون ۲» نیز زندگی سیدعباس موسوی را از زمان رهبری حزب‌الله لبنان و نقش او در عملیات‌های مقاومت و در نهایت شهادت وی را به تصویر می‌کشید.[۳۵]این سریال نخستین بار در رمضان ۱۳۹۲ش از شبکه المنار و با دوبلۀ فارسی در رمضان ۱۳۹۳ش از شبکه آی‌فیلم تلویزیون جمهوری اسلامی ایران پخش شد.[۳۶] همچنین سرود حماسی سیدعباس[۳۷] و نمایش رادیویی «درد من، درد تو» بر اساس زندگی وی در رادیو معارف صدای جمهوری اسلامی ایران ساخته و پخش شده است.[۳۸]
دومين جلد از مجموعۀ چهارده‌جلدی «زبر الحديد»، که توسط فاطمه مصلح‌زاده نوشته شده و به زبان‌های عربی و انگليسی منتشر شده است، به سيد عباس موسوی اختصاص دارد.[۳۹] کتاب «زندگي و مبارزات شهيد سيد عباس موسوي (دبيركل حزب‌الله لبنان) دربارۀ شخصیت و مبارزات وی را نیز غلام‌رضا گلی زواره در 1394ش نوشته است.[۴۰]گروه مجلات شاهد میز یک شماره از ماهنامۀ «شاهد یاران» را با عنوان «زیتون سرخ» به سیدعباس موسوی اختصاص داده است.[۴۱]
مناجات‌نامۀ سیدعباس موسوی
سيدعباس موسوي، یک مناجات‌نامۀ تأثیرگذار نوشته است که در آن جهان‌بینی توحیدی و اندیشۀ مباراتی وی بر مبنای مکتب عاشوار منعکس شده است. وی در این مناجات‌نامه از خداوند نوع خاصی از شهادت را طلب می‌کند که به‌صورت دقیق همانگونه شهید می‌شود. فرازهايی از اين مناجات را برای آشنایی نسل جدید با تفکر مبارازتی وی، در ورودی مزار سیدعباس موسوی کاشی‌کاری کرده‌اند.[۴۲]
پانویس
- ↑ گلی زواره، زندگی و مبارزات شهید سیدعباس موسوی (دبیرکل حزب‌الله لبنان)، 1388ش، ص10.
- ↑ گلی زواره، زندگی و مبارزات شهید سیدعباس موسوی (دبیرکل حزب‌الله لبنان)، 1388ش، ص11.
- ↑ «دبیرکل سابق حزب‌الله لبنان که بود؟»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ گلی زواره، زندگی و مبارزات شهید سیدعباس موسوی (دبیرکل حزب‌الله لبنان)، 1388ش، ص20.
- ↑ «ام یاسر»، قدس آنلاین.
- ↑ گلی زواره، زندگی و مبارزات شهید سیدعباس موسوی (دبیرکل حزب‌الله لبنان)، 1388ش، ص67-70.
- ↑ «مردی که بعد از شهادتش آقا فرمودند کمرم شکست»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ گلی زواره، زندگی و مبارزات شهید سیدعباس موسوی (دبیرکل حزب‌الله لبنان)، 1388ش، ص10-16
- ↑ گلی زواره، زندگی و مبارزات شهید سیدعباس موسوی (دبیرکل حزب‌الله لبنان)، 1388ش، ص10.
- ↑ «روایت سیدحسن نصر الله از شهید محمد باقر صدر»، وب‌سایت ایمنا.
- ↑ گلی زواره، زندگی و مبارزات شهید سیدعباس موسوی (دبیرکل حزب‌الله لبنان)، 1388ش، ص15.
- ↑ «شهيد سيدعباس موسوي و پارادوكس آن زمان نجف..»، 1387ش، ص30.
- ↑ «درباره عباس موسوی»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ امام خمینی، صحيفه امام، ج20، ص 469، وب‌سایت جامع امام خمینی.
- ↑ گلی زواره، زندگی و مبارزات شهید سیدعباس موسوی (دبیرکل حزب‌الله لبنان)، 1388ش، ص10.
- ↑ نوری، شیعیان لبنان، 1389ش، ص321-325.
- ↑ الاستراجیه العسکریه الاسرائیله ضد حماس و حزب‌الله، 1388ش، ص219
- ↑ الاحزاب و الحرکات و الجماعات الاسلامیه، 2006م، ج2، ص396.
- ↑ سعدغریب، دین و سیاست در حزب‌الله، 1384ش، ص194.
- ↑ گلی زواره، زندگی و مبارزات شهید سیدعباس موسوی (دبیرکل حزب‌الله لبنان)، 1388ش، ص11.
- ↑ «سیدعباس موسوی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ «ام یاسر»، قدس آنلاین.
- ↑ گلی زواره، زندگی و مبارزات شهید سیدعباس موسوی (دبیرکل حزب‌الله لبنان)، 1388ش، ص21.
- ↑ گلی زواره، زندگی و مبارزات شهید سیدعباس موسوی (دبیرکل حزب‌الله لبنان)، 1388ش، ص60.
- ↑ گلی زواره، زندگی و مبارزات شهید سیدعباس موسوی (دبیرکل حزب‌الله لبنان)، 1388ش، ص12.
- ↑ «سیدعباس موسوی و تاسیس هسته های مقاومت در لبنان»، ایران آنلاین.
- ↑ گلی زواره، زندگی و مبارزات شهید سیدعباس موسوی (دبیرکل حزب‌الله لبنان)، 1388ش، ص55-59.
- ↑ گلی زواره، زندگی و مبارزات شهید سیدعباس موسوی (دبیرکل حزب‌الله لبنان)، 1388ش، ص18-20.
- ↑ گلی زواره، زندگی و مبارزات شهید سیدعباس موسوی (دبیرکل حزب‌الله لبنان)، 1388ش، ص56.
- ↑ گلی زواره، زندگی و مبارزات شهید سیدعباس موسوی (دبیرکل حزب‌الله لبنان)، 1388ش، ص60.
- ↑ سجادی، «افغانستان؛ دغدغه همیشگی شهید سیدحسن نصرالله»، خبرگزاری فارس.
- ↑ قاسم، حزب‌الله لبنان: خط مشی، گذشته و آینده آن، 1393ش، ص۸۵-۸۶
- ↑ «روند مبارزات سیدعباس موسوی از عراق تا لبنان»، خبرگزاری دفاع مقدس.
- ↑ «مستند سیاسی | زندگی خوب، مرگ خوب ؛ (شهید سیدعباس موسوی)»، وب‌سایت آپارات؛ «مستند زندگی دبیرکل سابق حزب‌الله لبنان»، وب‌سایت عقیق.
- ↑ «پخش فصل دوم از سریال لبنانی از صداوسیما»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «چند سطری از زندگی سیدعباس موسوی؛ دبیرکل شهید حزب‌الله لبنان»، پایگاه خبری جماران.
- ↑ «سیدعباس موسوی»، وب‌سایت تبیان.
- ↑ «نمایش رادیویی درد من درد تو بر اساس زندگی شهید سیدعباس موسوی دبیرکل سابق حزب‌الله لبنان»، وب‌سایت جامع فرهنگی و مذهبی شهید آوینی.
- ↑ «آقای شهيدان مقاومت؛ شهيد سيد عباس موسوی»، خبرگزاری ایبنا.
- ↑ زندگي و مبارزات شهيد سيد عباس موسوی (دبيركل حزب‌الله لبنان)، وب‌سایت ادارۀ کل پژوهش‌های اسلامی رسانه.
- ↑ «چند سطری از زندگی سیدعباس موسوی؛ دبیرکل شهید حزب‌الله لبنان»، پایگاه خبری جماران.
- ↑ «دعای دبیرکل سابق حزب‌الله درمورد نوع شهادت»، وب‌سایت روزنامۀ مشرق.
منابع
- «آقای شهيدان مقاومت؛ شهيد سيد عباس موسوی»، خبرگزاری ابنا، تاریخ درج مطلب: ۲ اردیبهشت ۱۳۹۱ش.
- الاحزاب و الحرکات و الجماعات الاسلامیه، دمشق، مرکز العربی للدراسات الاستراتیجیه، 2006م.
- الاستراجیه العسکریه الاسرائیله ضد حماس و حزب‌الله، ترجمۀ دکتر عدنان ابوعامر، بیروت، باحث للدراسات الفلسطینیه و استراتیجیه، 1388ش.
- امام خمینی، سیدروح‌الله، صحيفۀ امام، وب‌سایت جامع امام خمینی، تاریخ بازدید: 14 آبان 1403ش.
- «ام‌یاسر»، قدس آنلاین، تاریخ درج مطلب: 13 اسفند 1396ش.
- «پخش فصل دوم از سریال لبنانی از صداوسیما»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 27 آذر 1402ش.
- «چند سطری از زندگی سید عباس موسوی؛ دبیرکل شهید حزب الله لبنان»، پایگاه خبری جماران، تاریخ درج مطلب: 24 اسفند 1400ش.
- «دبیرکل سابق حزب‌الله لبنان که بود؟»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۱ مرداد ۱۳۹۲ش.
- «دربارۀ عباس موسوی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۷ بهمن ۱۳۹۸ش.
- «دعای دبیرکل سابق حزب‌الله درمورد نوع شهادت»، وب‌سایت روزنامۀ مشرق، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۴ش.
- «روایت سیدحسن نصرالله از شهید محمد باقر صدر»، وب‌سایت ایمنا، تاریخ درج مطلب: ۱۹ فروردین ۱۴۰۲ش.
- «روند مبارزات سیدعباس موسوی از عراق تا لبنان»، خبرگزاری دفاع مقدس، تاریخ درج مطلب: ۵ فروردين ۱۴۰۳ش.
- زندگي و مبارزات شهيد سيدعباس موسوی (دبيركل حزب‌الله لبنان)، وب‌سایت ادارۀ کل پژوهش‌های اسلامی رسانه، تاریخ بازدید: 14 آبان 1403ش.
- سجادی، سیدجمال‌الدین، «افغانستان؛ دغدغه همیشگی شهید سیدحسن نصرالله»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 7 مهر 1403ش.
- «سیدعباس موسوی و تأسیس هسته‌های مقاومت در لبنان»، ایران آنلاین، تاریخ درج مطلب: 8 اسفند 1402ش.
- «سیدعباس موسوی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 30 شهریور 1403ش.
- «سیدعباس موسوی»، وب‌سایت تبیان، تاریخ درج بازدید: 14 آبان 1403ش.
- «شهيد سيدعباس موسوي و پارادوكس آن زمان نجف..»، مجلۀ یاران، ویژه‌نامۀ پاسداشت شهید سیدعباس موسوی، شمارۀ 40، 1387ش، ص30.
- سعدغریب، امل، دین و سیاست در حزب‌الله، ترجمۀ غلام‌رضا تهامی، تهران، اندیشه‌سازان نور، 1384ش.
- «شهيد سيدعباس موسوي و پارادوكس آن زمان نجف»، مجلۀ یاران، ویژه‌نامۀ پاسداشت شهید سیدعباس موسی، شمارۀ 40، 1387ش.
- قاسم، نعیم، حزب‌الله لبنان: خط‌‌مشی، گذشته و آیندۀ آن، ترجمۀ محمدمهدی شریعت‌مداری، تهران، اطلاعات، 1393ش.
- گلی زواره، غلام‌رضا، زندگی و مبارزات شهید سیدعباس موسوی (دبیرکل حزب‌الله لبنان)، قم، دفتر مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، 1388ش.
- «مردی که بعد از شهادتش آقا فرمودند کمرم شکست»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۷ بهمن ۱۳۹۴ش.
- «مستند سیاسی | زندگی خوب، مرگ خوب؛ (شهید سیدعباس موسوی)»، وب‌سایت آپارات، تاریخ بازدید: 14 آبان 1403ش؛
- «مستند زندگی دبیرکل سابق حزب‌الله لبنان»، وب‌سایت عقیق، تاریخ درج مطلب: ۵ اسفند ۱۳۹۲ش.
- «نمایش رادیویی درد من درد تو بر اساس زندگی شهید سیدعباس موسوی دبیرکل سابق حزب‌الله لبنان»، وب‌سایت جامع فرهنگی و مذهبی شهید آوینی، تاریخ بازدید: 14 آبان 1403ش.
- نوری، داوود، شیعیان لبنان (وضعیت سیاسی‌اجتماعی پس از انقلاب اسلامی ایران)، قم، شیعه‌شناسی، 1389ش.