مریم میرزاخانی

مریم میرزاخانی

مریم میرزاخانی
اطلاعات
زاده	22 اردیبهشت 1356ش، تهران
درگذشت	23 تیر 1396ش، آمریکا
محل دفن	پارک یادبود لس‌گاتوس، کلیفرنیا، آمریکا
محل سکونت	تهران و کالیفرنیا
فرزندان	آناهیتا
همسر	یان وندراک
زبان	فارسی و انگلیسی

مريم ميرزاخانی، پر افتخارترين زن مسلمان و ایرانی در دانش ریاضی.

مریم میرزاخانی در 22 اردیبهشت 1356ش در شهر تهران دیده به دنیا گشود. مریم چهارمین فرزند خانواده بود. پدرش مسئول یک مرکز نیکوکاری بود و مریم نیز به فعاليت در اين مرکز خیریه علاقمند بود و به‌عنوان یکی از فعالان گروه همیاری جوانان به موضوع توانمندسازی افراد دارای معلولیت اهتمام می‌ورزید. او در دوران کودکی آرزوی نویسنده شدن را در سر می‌پروراند و خواندن رمان، یکی از سرگرمی‌های روزانه‌اش بود. در میانه این دوران شیرین دخترانه، برادر بزرگترش پنجره‌ای از دانش ریاضی را به روی وی گشود و با مطرح کردن راه حل جمع اعداد یک تا 100 به روش خاص، فهمی دلنشین از دانش ریاضی را به مریم هدیه کرد.

زندگی‌نامه علمی

دانش‌آموزی مریم زمانی آغاز شد که ایران درگیر جنگ تحمیلی از سوی کشور همسایه بود. با فروکش کردن آتش جنگ، دوران آموزش ابتدایی مریم نیز به پایان رسید و دوران شکوفایی علمی او با شرکت در آزمون مدارس سمپاد و با ورود به دبیرستان عالی فرزانگان تهران، رقم خورد. مریم از آن دوره و معلمان خوب آن به نیکی یاد کرده و به‌ويژه آشنایی با هم‌کلاسی‌اش رویا بهشتی را که با او علایق مشترک بسیاری داشت، ارزشمند و انگیزه‌بخش دانسته است. مریم در سال‌های پایانی دانش‌آموزی، تلاش‌های علمی خود را به شایستگی سامان داد؛ او در 1373 و 1374ش مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری را به دست آورد. اما اين موفقیت، تنها آغاز راه برای مریم بود؛ او در المپیاد ریاضی|المپیاد جهانی ریاضی هنگ‌کنگ با کسب امتیاز 41 از 42، به مدال طلا رسید و سال بعد نیز مدال طلای جهانی را در المپیاد ریاضی کانادا با کسب نمره کامل به‌دست آورد.

مریم میرزاخانی اولین دختری بود که عضو تیم المپیاد ریاضی ایران شد و اولین دختری بود که مدال طلای المپیاد ریاضی ایران را کسب کرد؛ میرزاخانی تحصیلات دانشگاهی خود را از دانشگاه صنعتی شریف آغاز کرد و در 1383ش در مقطع دکتری از دانشگاه هاروارد در آمریکا فارغ‌التحصیل شد. موفقيت‌های اين دختر جوان و مسلمان ایرانی آن‌چنان چشمگیر بود که نشریه پاپیولار ساینس در سال 1384ش مریم میرزاخانی را به‌عنوان یکی از 10 ذهن برتر جوان جهان معرفی کرد. نقطه اوج پیروزی و کامیابی خانم مریم میرزاخانی زمانی فرا رسید که او به‌عنوان اولین زن در جهان، مدال فیلدز را که معتبرترین جایزه ریاضیات جهان است به دست آورد.

لذت بردن از فراگیری دانش

مریم موفقیت چشم‌گیر در فراگيری دانش ریاضی را مرهون صبر و تلاش خود دانسته است. هیجان کشف و لذت بردن از درک نکته‌های تازه رياضی به او احساس ایستادن در بالای تپه و بهره‌مندی از یک چشم‌انداز روشن را می‌داد. او حل معادلات پیچیده ریاضی را به یک پیاده‌روی طولانی و بی‌پایان تشبیه کرده که گفتگوی علمی با همکاران می‌تواند به این فرآیند، شتابی فزاینده ببخشد. مريم شیفتگی خود به دانش ریاضی را زمانی کشف کرد که در ایران در المپیاد ریاضی شرکت کرد و از آن پس، تصمیم گرفت که به این علاقه شخصی بیشتر بپردازد. همین خاستگاه ایرانیِ علاقمندی او به دانش رياضی موجب شد که در دوران تحصیل در دانشگاه هاروارد آمریکا، از وضعيت تحصیلی زنان در ایران دفاع کند و انگاره‌های شناختی دانشجویان آمریکایی از محدودیت‌های تحصیلی دختران ایرانی را به چالش بکشد.

دلبستگی به ایران و زبان فارسی

مریم میرزاخانی اگرچه پس از اخذ مدرک دکتری با عنوان استادیار در دانشگاه پرینستون به تدریس مشغول شد و در مدت چهار سال به درجه استاد تمامی ارتقا یافت و پس از آن به دانشگاه استنفورد رفت و در 31 سالگی به‌عنوان استاد تمام در دانشگاه استنفورد مشغول به کار شد؛ اما او عادت داشت که یادداشت‌های کلاسی خود را به زبان فارسی تنظیم کند و این نشانگر شدت علاقه‌اش به زبان فارسی بود. دکتر غلامعلی حداد عادل، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، دلبستگی خانم مریم میرزاخانی به سرزمين مادری را با وجود سکونت و اشتغال در خارج از کشور، ستوده و به این نکته اشاره کرده است که هر زمان دکتر میرزاخانی به ایران می‌آمد با ریاضی‌دان‌ها جلسه می‌گذاشت و افتخاری برای کشور ما به شمار می‌رفت.

ازدواج

مریم میرزاخانی به همراه همسر و فرزندش

پروفسور مریم میرزاخانی در سال 1384ش، با «یان وندراک»، اهل جمهوری چک، پژوهشگر علوم کامپیوتر نظری مرکز تحقیقات آی‌بی‌ام و دانشیار ریاضی دانشگاه استنفورد، ازدواج کرد. حاصل این ازدواج، فرزند دختری است که نام ایرانی «آناهیتا» را بر او نهادند.

دكتر سید حسين مدرسي طباطبايي که یک روحانی شیعه و مدرس دانشکده حقوق دانشگاه پرینستون است، دلبستگی عميق و حقيقی مریم به آموزه‌های اسلامی و باورهای شيعی را در ازدواج او کاملا اثرگذار دانسته است. از نظر او، مريم كسي نبود كه انتخاب‌های مهم زندگی خود را بدون رعايت دقيق موازين اسلام انجام دهد. در همین چارچوب، مريم به دستور اسلام درباره ممنوعيت ازدواج زن مسلمان با مرد غيرمسلمان پای‌بند بود و همسر او مدتي پيش از ازدواج، به اسلام گرويده بود. دکتر مدرسی طباطبایی که خود، عامل آشنایی یان وندراک با آموزه‌ها و باورهای اسلامی بوده است به این موضوع اشاره کرده که وندراک زمانی که دوره‌ي فوق دکترای دانشگاه پرينستون را سپری می‌کرد، به دفتر او آمده و پرسش‌هایی را درباره دین اسلام مطرح کرده است. چندین جلسه مباحثه با دکتر مدرسی طباطبایی سرانجام به مسلمانی یان وندراک انجامید. مدرسی طباطبایی می‌گوید که اسلام آوردن او را به خط و امضاي خويش نوشتم و زمينه‌ساز ازدواج او با مريم میرزاخانی شدم.

مادرانگی و تربیت فرزند

تولد فرزند موجب شد که مریم نقش مادری را در کنار فعالیت‌های علمی خود به‌شایستگی ایفا کند. او به‌خاطر وقت گذاشتن برای تربیت آناهیتا میزان کار علمی خود را کاهش داد و تلاش کرد که با تقسيم کار تربيت فرزند ميان خود و همسرش، هم کانون خانواده را حفظ کند و هم به فعاليت‌های علمی و اجتماعی خود ادامه دهد. از نظر مريم این کار، خیلی سخت اما شدنی بود و ارزش انجام دادن را داشت. او همچنین در جایگاه یک مادر هرگز تلاش نکرد که علاقمندی شخصی خود به دانش ریاضی را به فرزندش تحمیل کند اما دوست داشت که دخترش ریاضی را جدی بگیرد و سختی فهم ریاضیات، او را به وحشت نیندازد.

درگذشت

خبر چنگ افکندن بیماری سرطان بر پیکر مریم میرزاخانی در سال 1396ش منتشر شد. مریم در بیمارستانی در آمریکا بستری شد و پدر و مادرش برای مراقبت از او به آمریکا رفتند. مریم که 4 سال پیشتر به سرطان پستان مبتلا شده بود پس از مبارزه‌ای طولانی با بیماری و بعد از این‌که سرطان در مغز استخوان او نفوذ کرده بود، در 23 تیر 1396ش و در سن 40 سالگی از دنیا رفت.

یادمان

خانم مریم میرزاخانی در طول عمر کوتاه خود و در پرتو تلاش و پشتکار به افتخارات چشمگیری دست يافت که بر مبنای ميانه‌روی، عقلانيت و پرهیز از حاشيه‌های انحرافی در زندگی استوار بود. مریم میرزاخانی اگرچه در سال 1396ش و در اوج شهرت، دیده از دنیا فروبست اما تحسین جهانیان حتی پس از مرگ او نیز ادامه يافت. بنیاد جایزه بریکترو در ۲۰۱۹م اعلام کرد که جایزه جدیدی به نام «مریم میرزاخانی مرزهای نو» ایجاد کرده است که به زنان پیشتاز در علم ریاضی تقدیم می‌شود. انجمن ریاضی استرالیا جایزه مریم میرزاخانی را برای حمایت از دانشجویان زن بین‌المللی در رشته‌های تحصیلات تکمیلی ریاضی در استرالیا طراحی نمود. روز تولد او نيز به نام روز جهانی «زن در ریاضیات» نام‌گذاری شد و نهاد زنان سازمان ملل نیز در سال 2020م نام مريم میرزاخانی را در میان 7 دانشمند زن اثرگذار در جهان ثبت کرد. تعدادی از مراکز علمی در ایران و جهان مثل کتابخانه دانشکده ریاضیات دانشگاه شریف، ساختمان آمفی‌تئاتر و کتابخانه دبیرستان فرزانگان تهران، خانه رياضيات اصفهان، یکی از خیابان‌های برلین و خیابانی در کنار دانشگاه معروف «اکول نرمال» در شهر لیون فرانسه به افتخار این زن شایسته ایرانی، به‌ نام «مریم میرزاخانی» تغییر نام داده‌اند.
علیرضا افتخاری، خوانندۀ ناموَر ایرانی، ترانۀ «به یاد مریم» را در رثای مریم میرزاخانی، اجرا کرده است.

پیوند به بیرون

• سامانه المپیاد جهانی ریاضی «International Mathematical Olympiad».
• فیلم زندگی‌نامه مریم میرزخانی در وب‌سایت آپارات.
• فیلم صحبت‌های مریم میرزاخانی در مورد خودش و ریاضیات.

منابع

• «به یاد مریم»، ترانه‌ای با صدای علیرضا افتخاری، در وب‌سایت آپارات، تاریخ بارگذاری: 3 مرداد 1396ش.
• «درباره مریم میرزاخانی»، وب‌سایت بنياد مريم میرزاخانی، تاریخ بازدید: 27 مرداد 1400ش.
• «ریاضی به درست فکر کردن کمک می‌کند»، مريم میرزاخانی، وب‌سایت روزنامه دنیای اقتصاد، 30 مرداد 1393ش.
• «زندگی‌نامه»، وب‌سایت رسمی مریم میرزاخانی، تاریخ بازدید: 27 مرداد 1400ش.
• «شهادتی صادقانه درباره مریم میرزاخانی»، وب‌سایت خبر آنلاین، 26 تیر 1396ش.
• «مصاحبه با مریم میرزاخانی»، وب‌سايت روزنامه گاردین، 13 آگوست 2014.
• «میرزاخانی الگویی درخشان برای دختران ما»، وب‌سایت روزنامه مشرق، 26 تیر 1396ش.
• «Maryam Mirzakhani»، سامانه المپیاد جهانی ریاضی، تاریخ بازدید: 27 مرداد 1400ش.