مولودی خوانی
مولودی خوانی؛ مراسمی مذهبی برای گرامی‌داشت سالروز ولادت پیامبر و اهل بیت او.
مولودی خوانی، مراسمی معنوی در نقاط مختلف ایران و جهان، به‌منظور گرامی داشتن میلاد پیامبر اسلام و اهل‌بیت او است. این مراسم، امروزه، در بسیاری از مناطق به بخش جدایی‌ناپذیر آیین‌های مذهبی مردم تبدیل شده است. افراد با برگزاری مراسم مولودی‌خوانی تلاش می‌کنند تا ارادت و محبت همیشگی خود را نسبت به پیامبر و خاندان او نشان دهند.
مفهوم‌شناسی
مولودی، در لغت منسوب به مولود (متولد شده) بوده و در اصطلاح به نوعی از آواز مذهبی اشاره دارد که به مناسبت میلاد پیامبر اسلام و خاندان او و نیز در ستایش آنها خوانده می‌شود.[۱] مولودی، قطعه‌ای ادبی به صورت‌های نظم و نثر است که از محتوایی شاد برخودار بوده و در رثای پیامبر و اهل بیت او نوشته می‌شود.[۲] مولودنامه نیز اشعاری زیبا و روان دربارۀ پیامبر اسلام بوده که از دوران کودکی تا وفات او را در بر می‌گیرد.[۳]
پیشینه
مولودی‌خوانی، از جمله مراسم‌های باشکوه و پرشور در مناطق مختلف ایران است که اقشار مختلفی از جامعه را به خود جذب می‌کند. این نوع از مراسم مذهبی، در حدود سه قرن پس از هجرت پیامبر، در بین مسلمانان رایج شده و از آن پس، مردم مسلمان در روز دوازدهم ماه مولود (ماه ربیع الاول) به روایت اهل سنت و هفدهم ماه ربیع‌الاول به روایت شیعه، مولودی‌خوانی را همه ساله برگزار می‌کنند.[۴] بر اساس اسناد تاریخی، نخستین پادشاهی که جشن مولود را برگزار کرده «مظفر بن ابوسعید» حاکم اردبیل بوده است. او برای این جشن احترام بسیاری قائل بوده و هر ساله بیش از 300 هزار دینار را برای گرامی‌داشت سالروز ولادت پیامبر اسلام هزینه می‌کرده تا تمامی مردم بتوانند در این جشن حضور یابند. از آن پس، بسیاری از بزرگان به برگزاری مراسم مولودخوانی اهتمام ورزیده و عموم مردم نیز تلاش می‌کردند تا در حد توان مالی خود این مراسم را گرامی دارند.[۵]
ویژگی‌ها
امروزه، مراسم مولودی‌خوانی در ایران، دارای ویژگی‌های زیر است:
- نظم و هم‌نوایی: فضا و مکان مراسم مولودی‌خوانی در مناطق مختلف ایران، به‌منظور احترام به ساحت مقدس پیامبر و مدح او، از نظم و هم‌نوایی ذاتی و سکوت و انضباطی خاص برخودار است. همچنین، همواره بر این مراسم، روح معنوی ویژه‌ای حکم‌فرما است.
- نعت و ستایش پیامبر: مدح پیامبر اسلام که از نظر مسلمانان و نیز به تعبیر قرآن، مایۀ رحمت جهانیان است، در این مراسم به‌صورت ویژه‌ای صورت می‌گیرد.
- شکوه و عظمت برپایی مراسم: حضور حداکثری و برگزاری مراسم مولودی‌خوانی به‌دور از تشریفات، از جمله ویژگی‌های بارز این مراسم است.
- معرفی رفتار و اخلاق پیامبر: تلاش برای آشنایی بیشتر با سیره و منش اخلاقی پیامبر و نیز الگو گرفتن از او در تمامی ابعاد زندگی، از دیگر ویژگی‌های مراسم مولودی‌خوانی است.
- همگونی مراسم دف‌نوازی و مولودی‌خوانی در برخی مناطق ایران: هنر دف‌نوازی ایرانیان، به‌خصوص کردها، در عرصۀ بین‌المللی نیز شناخته شده است. دف‌نوازی در بسیاری از مناطق ایران، بخشی جدایی‌ناپذیر از مراسم مولودی‌خوانی بوده که به آن معنویتی بیشتر می‌بخشد.[۶]
شیوۀ اجرا
مراسم مولودی‌خوانی در نقاط مختلف ایران، به شیوه‌های متفاوتی برگزار می‌شود. این مراسم ابتدا با قرائت آیاتی از قرآن کریم شروع و پس از بیان مقدمه‌ای کوتاه، اشعاری در وصف پیامبر از دوران کودکی تا زمان وفات او خوانده شده و همراه با آن دف، دو طبل یا شمشال نواخته می‌شوند. جمعیت حاضر در مراسم نیز گاهی بعضی از مصراع‌ها را تکرار می‌کنند. برخی از مراسم‌ها با سخنرانی یکی از روحانیون حاضر در محفل در رابطه با عظمت قرآن و رسالت پیامبر که بیشتر جنبۀ تشویق مسلمانان برای عهد با خداوند و رسول او را دارد، ادامه می‌یابد. در پایان مراسم نیز برخی خطبه‌الوداع پیامبر را که آخرین خطبۀ قرائت شده توسط او هست، خوانده، رو به قبله ایستاده و برای حاضران، مسلمانان و شفای بیماران دعا می‌کنند. در این مراسم، بسیاری به توزیع نذورات خود پرداخته و گاهی نذر خود را در میان افراد نیازمند پخش می‌کنند.[۷]
امروزه در برخی از نقاط ایران، جشنواره‌هایی تحت عنوان «جشنوارۀ مولودی‌خوانی نبوی سماع» نیز برگزار می‌شود. این جشنوارۀ مذهبی- فرهنگی در بعضی دانشگاه‌های ایران از جمله دانشگاه سنندج و کرمانشاه برگزار شده است. در این جشنواره، مراسم‌هایی با توجه به ظرفیت‌های هنری و آیینی مناطق، اجرایی شده و در نهایت، بهترین آثار براساس معیارهایی همچون رعایت اصول همخوانی، رعایت ریتم، اصالت نغمات و بهره‌گیری از مولودی‌های اصیل، مرتبط بودن محتوای اشعار با موضوع جشنواره‌ها، توانایی تک‌خوان و نیز خلاقیت در اجرا، انتخاب و معرفی می‌شوند. کارشناسان، هدف از برگزاری این جشنواره‌ها را شناسایی استعدادهای جوان و جدید، خلاق و متعهد و نیز برنامه‌ریزی برای رشد و ایجاد بستری مناسب برای گسترش سطح علمی و فعالیت گروه‌های مولودی‌خوان عنوان کرده‌اند.[۸]
موسیقی در مولودی‌خوانی
تعداد سازهای مورد استفاده در مراسم مولودی‌خوانی و نوع آنها، به فراخور محیط تعیین می‌شود؛ برای مثال، در محیط‌های کوچک، تنها از یک دف استفاده شده و در محیط‌های بزرگی همچون تکیه‌خانه‌ها یا خانه‌های بزرگ و نیز محیط‌های باز، تعداد سازها افزایش یافته و به‌جز دف از سازهایی همچون تاس و دوطبله نیز استفاده می‌شود. دف در تمامی مناطق ایران، ساز اصلی آهنگ‌های مولودی‌خوانی است. در برخی مناطق ایران، این ساز توسط دراویش نواخته می‌شود که حرکات سر و بدن خود را با ریتم ساز تنظیم کرده و ذکرخوانی می‌کنند. کارشناسان حوزۀ موسیقی بر این باورند که موسیقی مولودی‌خوانی، به‌صورت کلی منوفونیک[۹] بوده و فاقد هارمونی و شیوۀ پولوفونی[۱۰] است. از دیگر ویژگی‌های موسیقی مولودی‌خوانی این است که در آهنگ‌هایی که برای مولودی‌خوانی در نواحی مختلف ایران، حتی شهرها و مناطق هم‌جوار ساخته می‌شود، ممکن است تفاوت‌هایی وجود داشته و در برخی موارد یک مولودی با آهنگ‌های متفاوتی خوانده شود. همچنین، آهنگ‌های مولودی‌خوانی، نوعی حالت عرفانی و درونی دارند که همچون موسیقی سنتی ایران، دارای خصوصیت موسیقی مشرق‌زمین هستند.[۱۱]
مولودی‌خوانی خرده‌فرهنگ‌های ایرانی
مولودی‌خوانی، از جمله سنت‌های آیینی و پرطرفدار در خرده‌فرهنگ‌های مختلف ایرانیان است که هر ساله، در نقاط مختلف برگزار می‌شود؛ برای مثال، کردها در کرمانشاه و کردستان، ارادت و محبتی وصف ناشدنی نسبت به پیامبر اسلام داشته و همه ساله، با آغاز ماه ربیع‌الاول، برنامه‌های مولودی‌خوانی خود را شروع می‌کنند. مردم کردستان، در مراسم مولودی‌خوانی به مدح پیامبر پرداخته و همزمان با خوانش اشعار متفاوت، به دف‌نوازی نیز می‌پردازند. اشعار کردی، فارسی و عربی با هنرنمایی دف‌نوازان خوانده شده و فضایی روحانی و سرشار از معنویت را رقم می‌زنند. مراسم مولودی‌خوانی در کردستان، بیشتر در مساجد این استان برگزار می‌شود. بسیاری بر این باورند که بین مراسم مولودی‌خوانی و دف‌نوازی مردمان کُرد، رابطه‌ای عرفانی وجود داشته و نشان‌دهندۀ فرهنگ آیینی منطقۀ کردستان است.[۱۲] در استان هرمزگان و جزایر جنوبی ایران نیز مولودی‌خوانی از آداب‌ورسوم مذهبی مردم به‌شمار می‌رود. مراسم مولودی‌خوانی از جمله مراسم‌های مذهبی این منطقه بوده که 4 مرتبه در سال همزمان با سالروز معراج پیامبر (27 رجب)، عید فطر، عید قربان و ولادت پیامبر اسلام برگزار می‌شود. در این مراسم که بیشتر در طول شب انجام می‌شود، زنان و مردان بسیاری شرکت کرده، با مولودی‌خوان همراهی کرده، شمع روشن کرده و در مساجد گلاب می‌پاشند.[۱۳]
پانویس
- ↑ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژۀ مولودی؛ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ مولودی.
- ↑ «مولودی»، وب‌سایت آبادیس.
- ↑ «آیین ماه مولود جشن میلاد حضرت محمد در کردستان»، خبرگزاری شبستان.
- ↑ «مولودی‌خوانی در موسیقی مذهبی کردستان»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «آیین ماه مولود جشن میلاد حضرت محمد در کردستان»، خبرگزاری شبستان.
- ↑ حیدرآقایی، «مولودی‌خوانی، سنتی آیینی و شایسته در فرهنگ کردستان»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «آیین ماه مولود جشن میلاد حضرت محمد در کردستان»، خبرگزاری شبستان.
- ↑ «دومین جشنوارۀ مولودی‌خوانی در استان کرمانشاه به کار خود پایان داد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ یک صدایی.
- ↑ چند صدایی.
- ↑ «مولودی‌خوانی در موسیقی مذهبی کردستان»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ حیدرآقایی، «مولودی‌خوانی، سنتی آیینی و شایسته در فرهنگ کردستان»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «آداب‌ورسوم مردم قشم، فرهنگ، جشن و آیین‌ها»، وب‌سایت مجلۀ گردشگری اِلی گشت.
منابع
- «آداب‌ورسوم مردم قشم، فرهنگ، جشن و آیین‌ها»، وب‌سایت مجلۀ گردشگری اِلی گشت، تاریخ بارگذاری: 5 بهمن 1401ش.
- «آیین ماه مولود جشن میلاد حضرت محمد (ص) در کردستان»، خبرگزاری شبستان، تاریخ بارگذاری: 9 بهمن 1391ش.
- حیدرآقایی، علی، «مولودی‌خوانی، سنتی آئینی و شایسته در فرهنگ کردستان»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ بارگذاری: 12 آذر 1396ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 17 دی 1402ش.
- «دومین جشنوارۀ مولودی‌خوانی در استان کرمانشاه به کار خود پایان داد»، خبرگزاری مهر، تاریخ بارگذاری: 23 آذر 1395ش.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 17 دی 1402ش.
- «مولودی‌خوانی در موسیقی مذهبی کردستان»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ بارگذاری: 7 مهر 1381ش.
- «مولودی»، وب‌سایت آبادیس، تاریخ بازدید: 18 دی 1402ش.