مدلینگ

مدلینگ؛ حرفه‌ای برای تبلیغ محصولات مصرفی در حوزۀ پوشاک و آرایش توسط مدل.

تبلیغ محصولات مختلف با استفاده از مدل، میان ملل مختلف دنیا رواج داشته است. امروزه اما گسترش بهره‌گیری از مدل برای تبلیغ پوشاک و لوازم آرایش به‌ویژه در فضای مجازی به سوی الگوهای تبلیغی ناسازگار با فرهنگ اصیل ایرانی پیش رفته است و کارکرد اصلیِ این روش تبلیغی را به حاشیه رانده است. گسترش مدلینگ در ایران، سبب تغییراتی در سبک زندگی ایرانیان شده است.

مفهوم‌شناسی

مدلینگ، نوعی شغل برای تبلیغ محصولات توسط مدل است. به شخص انجام‌دهندۀ این تبلیغ، مدل می‌گویند. مدل‌ها در طراحی و معرفی پوشاک بیش از سایر محصولات فعالیت می‌کنند. در صنعت مدلینگ، ویژگی‌هاي محصول یا اطلاعات مربوط به کالا توسط مدل یا مانکن به مخاطبان ارائه می‌شود.

تاریخچه

کارشناسان، پیشینۀ مد و فشن را به 500 سال قبل از میلاد بازمی‌گردانند. رومی‌ها و مصری‌ها از جمله جوامعی بودند که متناسب با فرهنگ خود، بیشترین توجه را به ظاهر و مد داشتند و مبالغ زیادی را در این راه صرف می‌کردند. ایتالیا تا مدت‌ها مرکز مد به‌شمار می‌رفت و در دورۀ رنسانس تمرکز مد از ایتالیا به فرانسه تغییر یافت. مدلینگ، به‌عنوان یک حرفه از سال ‌۱۸۵۳م و با محوریت صنعت پوشاک آغاز شد.

تأثیر مدلینگ بر جوامع غربی

در سده‌های گذشته، حکومت‌های استعماری سبک‌های پوششی و ظاهری خاصی را به مخاطبان جهانی تحمیل کرده و نوعی محبوبیت سراسری برای آن پوشش به‌دست می‌آوردند. پیروی از مدگرایی به واسطۀ نوع پوشش در این جوامع سبب شد تا شکاف عمیقی میان اشراف‌زادگان و مردم عادی ایجاد شود. این نگرش در جوامع غربی، هزینه‌های اقتصادی زیادی را برای تهیۀ لباس‌های خاص و مد روز، در پی دارد.

چالش‌ها

صنعت مد با مدل‌های زیبا، لباس‌های زیبا و جدیدترین خلاقیت‌های طراحان مد در جهان به ظاهر بسیار جذاب است؛ اما همراهی آن با آسیب‌های فردی و اجتماعی متعدد موجب شده است که از این صنعت با عنوان جاهلیت مدرن یا برده‌داری مدرن، یاد شود. کنترل اجباری، آلودگی محیطی، خشونت فیزیکی و اخلاقی، استثمار جنسی و قاچاق انسان، از چالش‌های دنیای مد و مدلینگ است که در پشت صحنه شوهای لباس، پنهان شده است. پیروی از رژیم‌های غذایی سخت، ناسالم و غیر‌اصولی و جراحی برای کاهش وزن و سایز مورد نظر در مدل‌ها سبب شده آنها آسیب‌های جدی روحی و جسمی متعددی را تجربه کنند. در برخی کشورها مقادیر زیادی مواد مخدر و الکل در اختیار مدل‌ها گذاشته می‌شود تا با ایجاد اعتیاد، آنها را به مجبور به انجام هر کاری کنند.

جایگاه مدلینگ در آموزه‌های اسلامی

فعالیت بانوان در صنعت مدلینگ، اگر موجب شکستن حدود شرعی شود از مصداق‌های تبرّج و جاهلیت نوین بوده و از دیدگاه فقه اسلامی، حرام است. تبرج؛ انواع آرایش‌ها و آراستگی ظاهری و درونی زنانه را شامل می‌شود و در چارچوب‌های گوناگون پوششی، رفتاری و گفتاری قابل ‌نمایش است. همچنین از دیدگاه آموزه‌های اسلامی، مدلینگ در مواردی که زمینه‌ساز آشوب و تباهی باشد حرام است. حضور بانوان در عرصۀ مدلینگ به‌دلیل گرایش این شغل به لذت‌گرایی و استفادۀ ابزاری از اندام زنان سبب شده آنها به‌ ابزاری برای تبلیغ کالا تبدیل شوند و در جهت زیباسازی و دستکاري اندام ظاهری خود اقدام کنند. برخی دیگر از بانوان نیز با انگیزه‌هایی مانند رهایی از خانواده و انتقام از ساختار و تفکرات مذهبی خانواده و اعتقاد به نظام پدرسالاری و خارج شدن از نظارت‌های پدرسالارانه به این شغل روی می‌آورند تا بدون حد و مرز اخلاقی به بدن‌نمایی و کسب شهرت و درآمد بپردازند.

مدلینگ در ایران

پیش از انقلاب اسلامی ارگان خاصی برای تعریف مد و پوشاک در ایران وجود نداشته و بیشتر ایرانیان با توجه به فرهنگ، آداب و رسوم و شرایط اقلیمی خاص هر منطقه، نوع پوشاک مختص به خود را داشتند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز تا چندین سال، بیشتر افراد جامعه متناسب با فرهنگ و آداب و رسوم خود در یک قالب اسلامی لباس می‌پوشیدند. با گذر زمان، شمار افرادی که با الگوگیری از فرهنگ غربی تحولاتی را در پوشش خود ایجاد کردند، افزایش یافت و آنها به تقلید از سبک ظاهری غربیان به پوشیدن لباس‌های نیمه‌برهنه و آراستن ظاهر خود روی آوردند. در این شرایط، کارگروه ساماندهی مد و لباس تشکیل شد و پیرو آن بنیاد ملی مد و لباس نیز شروع به کار کرد. همچنین برخی نهاد‌های دیگر مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت آموزش و پرورش در جهت پشتیبانی و تسهیل اجرای قانون ساماندهی مد و لباس در کشور اقدام به فعالیت و نظارت کردند. با وجود این، گسترش چشم‌گیر مدلینگ در دنیا سبب شد تا این شغل در میان فرهنگ و جامعۀ ایرانی نیز راه پیدا کند و با گسترش فناوري‌های ارتباطی، هنجارگزینی‌های جدیدی در جامعه ظاهر شد. امروزه مدلینگ، بیشتر از طریق شبکه‌هاي اجتماعی مورد توجه ایرانیان قرار گرفته است. کارشناسان معتقدند در دهۀ 1390ش، 20 درصد فضاي شبکه‌های اجتماعی ایرانیان در اختیار چرخۀ مدلینگ شامل مدل‌ها، آتلیه‌ها، عکاسان و مزون‌ها بوده است. مدلینگ غیر‌مجاز، امنیت فرهنگی جامعۀ ایرانی را به خطر می‌اندازد. بسیاری از طراحان، بدون در نظر گرفتن حدود شرعی و عرفی رایج در فرهنگ ایرانی، به برگزاري نمایش‌هاي زندۀ لباس و آرایش صورت و مو به‌صورت پنهانی و در فضای مجازی روی آورده‌اند که آسیب‌های اجتماعی زیر را در پی داشته است:

1. افزایش تمایل زنان و دختران جوان به نمایش نامتعارف بدن؛
2. افزایش تقاضا برای تغییر در اندام ظاهری بدن در قالب جراحی‌هاي زیبایی؛
3. سوء استفاده از تصاویر برهنه یا نیمه‌برهنه زنان و دختران جوان؛
4. کلاهبرداري و اخاذي از زنان و دختران جوان؛
5. ایجاد تغییر در معیارهای اخلاقی و ارزش‌گذاری؛
6. کاهش اعتماد اجتماعی؛
7. ترویج گرایش دختران جوان به خاص بودن و خاص‌گرایی با استفاده از ژست‌ها و حرکات بدنی خاص؛
8. گسترش انزواگزینی و جامعه‌گریزي میان جوانان؛
9. ترویج هنجارشکنی‌های اجتماعی مانند حرکات نمایشی در خیابان، برهنگی در فضاي مجازي و بر‌داشتن حجاب در خودرو شخصی.

انواع مدلینگ

مدلینگ در عرصه‌های مختلفی فعالیت دارد که عبارت‌اند از:

1. مدل عکاسی؛
2. مدل‌ کاتالوگ؛
3. مدل پوشاک؛
4. مدل آرایش؛

امروزه بسیاری از مدل‌ها در عرصه‌های مختلف مانند پوشاک یا سبک آرایشی خاص به‌صورت زنده با راه رفتن در مقابل دید مخاطبان، آن محصول یا سبک خاص را به نمایش می‌گذارند.

شرایط لازم برای مدل شدن

مدلینگ، ردۀ سنی خاصی ندارد و افراد در سنین مختلف می‌توانند به‌عنوان مدل فعالیت کنند. امروزه مهم‌ترین معیار انتخاب مدل در مدلینگ، داشتن زیبایی و جذابیت ظاهری و بدنی است. به‌همین منظور افراد برای رسیدن به ایده‌آل رایج در شغل مدلینگ، تغذیۀ عاری از قند و چربی را همراه با ورزش‌های خاص دنبال می‌کنند تا تیپ و اندام دلخواه خود را حفظ کنند. همچنین آگاهی از اصول ژست‌گیری در عکس و فیلم از دیگر شرایط لازم برای مدل شدن است که با انجام تمرینات و ورزش‌های خاص یا آموزش‌های تخصصی در این حیطه حاصل می‌شود.

علت گرایش افراد به مدلینگ

کارشناسان معتقدند افراد به‌دلایل مختلفی در عرصۀ مدلینگ فعالیت می‌کنند از جمله:

1. کسب درآمد؛
2. جلب توجه؛ برخی افراد با وجود بهره‌مندی از سطح درآمد مناسب، برای دیده شدن به شغل مدلینگ روی می‌آورند. دیده نشدن در فضاي خانواده نیز سبب تمایل افراد به مدلینگ و دیده شدن در فضاي مجازي و محیط بیرون از خانه است.
3. کسب لذت؛ برخی افراد، فارغ از نگاه ارزشی و هنجاري جامعه، در مدلینگ به دنبال کسب لذت هستند.
4. برخی زنان فعال در این عرصه معتقدند فعالیت در این شغل اسباب آگاهی‌بخشی و فرصت‌سازي براي زنان را در عرصۀ مد و لباس فراهم می‌آورد.

کارکرد

امروزه مدلینگ، ابزاری برای تبلیغ فرهنگ و آداب و رسوم جوامع و کشورهای مختلف است. ایران نیز می‌تواند از ظرفیت مدلینگ با رعایت شرایط دینی و فرهنگ، برای تبلیغ محصولات پوشاک و تولیدات داخلی استفاده کند. از این منظر، صنعت مدلینگ با کنترل پیامدهای نامطلوب آن، برای هویت بخشیدن به مد ایرانی – اسلامی و نیز گسترش سبک پوشش ایرانی که برگرفته از پوشاک اقوام اصیل ایرانی است و معرفی آن به جهان، مؤثر است. همچنین صنعت مدلینگ فراتر از تبلیغ کالا، می‌تواند برای تبلیغات دینی در فضای رسانه‌ای مؤثر باشد؛ این امر در افزایش جذب مخاطبان در حوزۀ دینی و فرهنگی، حائز اهمیت است. صاحب‌نظران برای تأمین کارکردهای درست مدلینگ، به راهکارهای زیر توجه کرده‌اند:

1. بهره‌گیری از مدلینگ در رسانۀ ملی برای ترویج مد و لباس ایرانی اسلامی در جامعه؛
2. تبیین اهمیت استفاده از پوشاک سازگار با فرهنگ اصیل ایرانی- اسلامی در خانواده و جامعه؛
3. طراحی و تهیة لباس ملی؛
4. حمایت از تولیدکنندگان پوشاک سازگار با فرهنگ اسلامی و عرضۀ آن در جامعه؛
5. برخورد قانونی با مدلینگ غیر‌مجاز؛
6. ترویج سبک زندگی و فرهنگ ایرانی ـ اسلامی؛
7. ارج نهادن به فرزندان و استعدادهای آنها و تلاش برای دیده شدن فرزند در محیط خانواده.

منابع

• ادیبی مهر گوگانی، محمد و همکاران، «بررسی مفهوم و کارکرد مدلینگ با تأکید بر آیات نهی کننده از تبرّج»، فصلنامۀ مطالعات تفسیری، شمارۀ 40، 1398ش.
• برهمند، گلریز، «حقایق غیر منتظره از پشت صحنه صنعت مدلینگ که نمی‌دانستید»، وب‌سایت روزیاتو، تاریخ درج مطلب: 15 شهریور 1402ش.
• «تاریخچه مد و فشن در جهان (از 500 سال قبل از میلاد تا سال 2020)»، وب‌سایت iranmodeling، تاریخ درج مطلب: 23 اردیبهشت 1400ش.
• «تاریخچه مدلینگ چیست؟ شرایط مدلینگ!»، وب‌سایت omdehstyle، تاریخ بازدید: 17 آبان 1402ش.
• صادقی فسایی، سهیلا و بلبلی قادیکلائی، سمیه، «سنخ‌شناسی اخلاق در گرایش دختران جوان به مدلینگ»، نشریۀ مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، شمارۀ 31، 1395ش.
• «صنعتی برای فنای انسان و جهان؛ مد»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 16 تیر 1401ش.
• عبدالله، زهرا، «مدلینگ در ایران و مقتضیات جامعه معاصر»، وب‌سایت پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، تاریخ درج مطلب: 25 اسفند 1397ش.
• «مدلینگ چیست و مدل کیست؟ برای مدلینگ شدن باید چیکار کرد؟»، وب‌سایت angelsmodel، تاریخ بازدید: 17 آبان 1402ش.