خشونت علیه زنان
خشونت علیه زنان؛ هرگونه آسیب عمدی به زنان در ابعاد مختلف.
مفهوم‌شناسی
خشونت (violence) به‌معنای غضب، زور، تعدی، شدت و سختی،[۱] در اصطلاح، به‌معنای هر نوع آسیب‌رسانی به دیگری یا رفتار خشن عمدی براي پیشبرد مقاصد خویش است. خشونت تعریفی مشابه پرخاشگری دارد با این تفاوت که خشونت در بعد شناختی و هیجانی است اما پرخاشگری در بعد رفتاری و حالت بیرونی است.[۲] در خشونت، ارکان زیر مورد توجه قرار می‌گیرد:
- قصد عمدی و اقدام آگاهانه؛
- استفاده از زور و غلبه؛
- حالت تندی و شدت؛
- تعرض و آسیب رساندن به دیگران.[۳]
خشونت علیه زنان به‌معنای هر عمل خشونت‌آمیز مبتنی بر جنسیت است که سبب آسیب‌های روانی، جسمانی و آزار علیه زنان شود. از منظر سازمان بهداشت جهانی، خشونت، استفاده عمدی از نیروی بدنی، ارعاب یا تهدید است که به آسیب بدنی، مرگ، آسیب روانی، نقص رشد و تکامل یا محرومیت و یا احتمال زیاد وقوع این موارد بینجامد.[۴]
ابعاد خشونت علیه زنان
خشونت علیه زنان دو بُعد بدنی و روانی دارد. بُعد بدنی شامل آزار جنسی، ضرب و جرح، فشار و اجبار است. بُعد روانی اعم از خشونت کلامی، غیر کلامی، اقتصادی، حقوقی و اجتماعی است؛ همچون، فحاشی، تمسخر، تحقیر، منزوي کردن فرد و سایر اعمال خشونت‌آمیز.[۵]
پیشینه
خشونت علیه زنان به‌ویژه از سوی شوهران، سابقه‌ای طولانی دارد. ویلیام گود اولین کسی بود که در اروپا در 1971م به تبیین خشونت مردان علیه زنان پرداخت.[۶] در ایران، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با وضع قوانین حمایت از خانواده در مهر 1358ش و همچنین لایحه قانونی در سال 1371ش، به حمایت از زنان و جلوگیری از خشونت پرداخته شده است.[۷] در کشورهای غربی، بر اساس آمار کمیته رفع تبعیض علیه زنان سازمان ملل، آمار‌ها در مورد وضعیت زنان نگران‌کننده است. میلیون‌ها زن در اروپا مورد خشونت قرار گرفته و یک سوم دولت‌های عضو شورای اروپا، خشونت علیه زنان را به‌عنوان جرایم کیفری نمی‌شناسند.[۸] طبق گزارش‌ها، در ماه‌های اول قرنطینه سال ۲۰۲۰م، در برخی کشورهای اروپایی، موارد زن‌کُشی بیشتر از سال قبل بوده است. در این قتل‌ها، ۸۲ درصد از قربانیان زن و ۱۸ درصد مرد هستند که این آمار خود حکایت از خشونت گسترده علیه زنان در اروپا دارد.[۹]
دیدگاه‌ها در مورد خشونت علیه زنان
- نظریه غریزه؛ در این نظریه، خشونت بخشی از غریزه و طبیعت انسان است.
- نظریه زیست‌شناختی؛ منشأ خشونت، عوامل زیستی است.
- نظریه سائق؛ مطابق این نظریه، ریشه اصلی خشونت از یک سائق بیرونی جهت آسیب زدن به دیگران است.
- نظریه تحریک؛ اعمال دیگران منجر به عدم کنترل خشونت می‌شود.
- نظریه یادگیری اجتماعی؛ در این نظریه، شیوه کسب رفتار‌های خشونت‌آمیز، پاداش‌ها، تنبیه‌های موثر و عوامل اجتماعی و محیطی موثر بر خشونت بررسی می‌شود.[۱۰]
بررسی رویکرد جامعه‌شناختی در خشونت علیه زنان
جامعه‌شناسان، خشونت را در حوزه‌های اقتصادی، مذهبی و رسانه‌های جمعی در سطح کلان بررسی می‌کنند.
الف) بحران اقتصادی-اجتماعی
تغييرات شدید اجتماعي و فشارهاي اقتصادي زمینه‌ساز خشونت است. عدم تأمين نيازهاي اساسي خانواده و مسئوليت‌هاي سنگین شغلي موجب مي‌شود مرد در برابر خواسته زن و فرزندان، دچار خشونت شود.
ب) رسانه‌های جمعی
تحليل محتويات رسانه از جمله تلويزيون، حاوی محتوای خشن بوده و عاملی مشاركتي براي بالا بردن سطح خشونت در جامعه است.
ج) ضعف دینداری
بر اساس تحقیقات، ارتباط معناداري بين دين‌داري و رفتار پيشگيرانه از جرائم وجود دارد. عدم پايبندي به اعتقادات ديني عاملي مهم براي انجام رفتارهاي خشونت‌آميز عليه زنان است.[۱۱]
دیدگاه اسلام در مورد خشونت علیه زنان
در آموزه‌های اسلامی توجه ویژه‌ای نسبت به رعایت حقوق زنان وجود دارد و آیات قرآن و روایات معصومین سرشار از دستوراتی است که به مردان امر می‌کند، در‌برابر همسران خود نهایت عاطفه و لطافت را داشته باشند.[۱۲] از سوی دیگر، خشونت از نظر عقلی امری ناپسند بوده و اسلام آن را نمیپذیرد؛ چه نسبت به زن و چه نسبت به مرد.[۱۳] رویکرد اسلام انسان‌محوری است، نه جنسیت‌محور. سیاست‌های کلی اسلام در جهت حفظ کرامت زن و منع خشونت از او است.[۱۴] اسلام به روابط انسانی و رعایت عدالت تاکید و از ظلم و خشونت به شدت نهی کرده است. علاوه بر این با نگاه کرامت‌محور به انسان، احکام و اوامر پیشگیرانه از خشونت علیه زنان را بیان نموده است. دین اسلام با بیان وظائف مردان و زنان، احکام تشویقی و تنبیهی و همچنین، احکام قضایی و کیفری برای کنترل و کاهش خشونت وضع نموده است.[۱۵]
انواع خشونت علیه زنان
- خشونت جسمی؛ رفتار‌های خشنی که با قصد، انجام و منجر به صدمات جسمانی می‌شود. مصادیق آن عبارت‌اند از: ضربه زدن، مشت یا سیلی زدن، خفه کردن، مُثله کردن و قتل.
- خشونت جنسی؛ هر نوع رفتار غیراجتماعی که از لمس کردن بدن زن شروع شده و گاهی تا تجاوز جنسی ادامه می‌یابد. همچنین، خشونت کلامی با محتوای جنسی را نیز در بر می‌گیرد.
- خشونت روانی؛ رفتار خشونت‌آمیز به صورت انتقاد ناروا، تمسخر، تحقیر، توهین، فحاشی، تهدیدهاي مداوم به طلاق یا ازدواج مجدد است.
- خشونت اقتصادی؛ رفتاری که به عمد، زن را در امور مربوط به اشتغال، اقتصاد و دارایی، تحت فشار، آزار و تبعیض قرار می‌دهد. مصادیق آن عبارت‌اند از: عدم پرداخت نفقه، خِساست، دریافت اجباري حقوق زن، عدم تأمین نیازهاي ضروري همسر و فرزندان.[۱۶]
از میان انواع خشونت، بیشتر، خشونت جنسی و روانی علیه زنان صورت می‌گیرد.[۱۷]
علل خشونت علیه زنان
دلایل عمده خشونت علیه زنان عبارت‌اند از:
- علل فردی؛ شامل جنبه‌های زیستی و تفاوت‌های زن و مرد، عوامل روانشناختی، ناکامی فرد در رسیدن به اهداف، عدم ارضای نیاز‌های اقتصادی و جنسی بویژه در مردان، ضعف و عدم پایبندی به ارزش‌های اخلاقی. همچنین، متغیر‌هایی مانند سن، هوش، تحصیلات، مصرف مواد مخدر و غیره بر بروز خشونت تاثیر گذارند.
- علل تعامل بین فردی؛ مانند جنسیت، بی‌مهارتی، مشکلات ارتباطی همچون، عدم مدیریت خشم، سابقه بزهکاری، خصومت جنسی و حسادت.
- علل اجتماعی- اقتصادی؛ شامل زمینه‌های اقتصادی مانند نوع شغل، بیکاری، وضعیت اقتصادی خانواده و اشتغال زنان.[۱۸]
پیامدهای خشونت علیه زنان
خشونت علیه زنان، برای خودِ فرد، خانواده و جامعه پیامد‌هایی به همراه دارد؛ از جمله:
الف) پیامدهای فردی خشونت علیه زنان
- اختلالات روانی؛
- بیماری‌های جسمی؛
- خودکشی.
ب) پیامدهای خانوادگی خشونت علیه زنان
- تأثيرات منفي بر فرزندان و اعضاي خانواده؛
- احساس درماندگي و عدم كفايت مرد در مديريت؛
- كاهش رضايت از زندگي؛
- بدبيني نسبت به جنس مذكر.
- تزلزل بنیان خانواده و افزایش طلاق.[۱۹]
ج) پیامدهای اجتماعی خشونت علیه زنان
- عدم امنيت اجتماعي؛
- اختلال در روابط سالم اجتماعي؛
- تزلزل بنیان خانواده و افزایش طلاق.
پیشگیری از خشونت علیه زنان
پژوهشگران درباره پیشگیری از خشونت علیه زنان، به راه‌های زیر توجه کرده‌اند:
- ترویج همسرگزینی مناسب؛
- آموزش دینی و اخلاقی؛
- آموزش اصول روابط مناسب در خانواده؛
- رعایت حدود شرعی در روابط؛
- آموزش مهارت‌های زندگی
- آموزش مهارت نه گفتن
مواجهه و درمان خشونت
- اصلاحات نگرشی و تغییرات رفتاری در مردان خشونت‌ورز؛
- توانمندسازی زنان در پیشگیری از خشونت همسران و مواجهه صحیح با آن؛
- تقویت نقش مردم، نهاد حکومت و نهاد‌های اجتماعی در مواجهه صحیح با خشونت علیه زنان.[۲۰]
پانویس
- ↑ جهانی جناقرد، «خشونت خانگی علیه زنان در ایران»، 1399ش، ص898؛ بخشی سور شجانی، «خشونت علیه زنان»، 1385ش، ص36.
- ↑ سالاری‌فر، خشونت خانگی علیه زنان، 1389ش، ص96.
- ↑ سالاری‌فر، خشونت خانگی علیه زنان، 1389ش، ص99.
- ↑ اعظم آزاده و دهقان‌فرد، «خشونت علیه زنان در تهران: نقش جامعه پذیری جنسیتی، منابع در دسترس زنان و روابط خانوادگی»، 1385ش، ص 167؛سالاری‌فر، خشونت خانگی علیه زنان، 1389ش، ص97.
- ↑ جهانی جناقرد، «خشونت خانگی علیه زنان در ایران»، 1399ش، ص899؛ اعظم آزاده و دهقان‌فرد، «خشونت علیه زنان در تهران: نقش جامعه پذیری جنسیتی، منابع در دسترس زنان و روابط خانوادگی»، 1385ش، ص 166؛ بستان، «تحلیل جنسیتی بزهکاری و بزه‌دیدگی زنان از دیدگاه جامعه شناسی اسلامی»، 1393ش، ص 69؛ سالاری‌فر، خشونت خانگی علیه زنان، 1389ش، ص102.
- ↑ همتی، «عوامل موثر بر خشونت مردان علیه زنان: مطالعه موردی خانواده های تهرانی»، 1383ش، ص 233.
- ↑ «اجتماعی: خشونت علیه زنان»، نشریه گزارش، 1384ش، ص 55.
- ↑ اعتمادی، «بحران خشونت علیه زنان در غرب»، خبرگزاری رسالت، تارخ بارگزاری: 22آذر 1389ش.
- ↑ «بولتن خشونت علیه زنان در کشورهای اروپایی توسط ستاد حقوق بشر منتشر شد»، سایت ستاد حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ اعظم آزاده و دهقان‌فرد، «خشونت علیه زنان در تهران: نقش جامعه پذیری جنسیتی، منابع در دسترس زنان و روابط خانوادگی»، 1385ش، ص 177؛ بخشی سور شجانی، «خشونت علیه زنان»، 1385ش، ص38-36.
- ↑ بخشی سور شجانی، «خشونت علیه زنان»، 1385ش، ص40-39.
- ↑ «منع خشونت علیه زنان از نگاه اسلام»، سایت مرکز آینده‌پژوهی جهان اسلام؛ سجادی، «اسلام و نقش آن در کاهش خشونت خانگی علیه زنان»، 1398ش.
- ↑ موسوی بجنوردی، «خشونت نسبت به زنان از منظر دین»، 1384ش.
- ↑ پاد، «تاکید دین مبین اسلام بر حفظ کرامت زن و منع خشونت علیه زنان».
- ↑ سالاری‌فر، خشونت خانگی علیه زنان، 1389ش، ص244.
- ↑ جهانی جناقرد، «خشونت خانگی علیه زنان در ایران»، 1399ش، ص900-899؛ اعظم آزاده و دهقان‌فرد، «خشونت علیه زنان در تهران: نقش جامعه پذیری جنسیتی، منابع در دسترس زنان و روابط خانوادگی»، 1385ش، ص 167.
- ↑ اعظم آزاده و دهقان‌فرد، «خشونت علیه زنان در تهران: نقش جامعه پذیری جنسیتی، منابع در دسترس زنان و روابط خانوادگی»، 1385ش، ص 177.
- ↑ جهانی جناقرد، «خشونت خانگی علیه زنان در ایران»، 1399ش، ص902-900؛ سالاری‌فر، خشونت خانگی علیه زنان، 1389ش، ص142.
- ↑ بخشی سور شجانی، «خشونت علیه زنان»، 1385ش، ص41.
- ↑ سالاری‌فر، خشونت خانگی علیه زنان، 1389ش، ص245.
منابع
- «اجتماعی: خشونت علیه زنان»، نشریه گزارش، شماره 170، 1384ش.
- «بولتن خشونت علیه زنان در کشورهای اروپایی توسط ستاد حقوق بشر منتشر شد»، وب‌سایت ستاد حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران، تاریخ بارگزاری: 18 اسفند 1400ش.
- اعتمادی، خدیجه، «بحران خشونت علیه زنان در غرب»، خبرگزاری رسالت، تاریخ درج مطلب: 22 آذر 1389ش.
- اعزازی، شهلا، «ساختار جامعه و خشونت علیه زنان»، رفاه اجتماعی، شماره 14، پاییز 1383ش.
- اعظم آزاده، منصوره و دهقان‌فرد، راضیه، «خشونت علیه زنان در تهران: نقش جامعه پذیری جنسیتی، منابع در دسترس زنان و روابط خانوادگی»، زن در توسعه و سیاست، دوره 4، شماره 2-1، 1385ش.
- بخشی سور شجانی، لیلا، «خشونت علیه زنان»، پژوهشنامه تربیتی، دوره هفتم، شماره 7، تابستان 1385ش.
- پاد، سکینه سادات، «تاکید دین مبین اسلام بر حفظ کرامت زن و منع خشونت علیه زنان»، تاریخ درج مطلب: 5 آذر 1399ش.
- ثابتی، مریم و همکاران، «بررسی علل خشونت خانگی علیه زنان»، زن و فرهنگ، سال پنجم، شماره 20، تابستان 1393 ش.
- جهانی جناقرد، میلاد، «خشونت خانگی علیه زنان در ایران»،قانون‌یار، دوره 4، شماره 15، پاییز 1399ش.
- سجادی، مرضیه سادات، «اسلام و نقش آن در کاهش خشونت خانگی علیه زنان»، پژوهش‌های اسلامی جنسیت و خانواده، پاییز و زمستان 1398ش.
- «منع خشونت علیه زنان از نگاه اسلام»، وب‌سایت مرکز آینده‌پژوهی جهان اسلام، تارخ درج مطلب: 9 دی 1399ش.
- موسوی بجنوردی، سید محمد، «خشونت نسبت به زنان از منظر دین»، بازتاب اندیشه، شماره 64، 1384ش.
- همتی، رضا، «عوامل موثر بر خشونت مردان علیه زنان: مطالعه موردی خانواده های تهرانی»، نشریه رفاه اجتماعی، دوره 3، شماره 12، 1383ش.