خشونت خانگی

خشونت خانگی، رفتارهای کنترل‌گرانه و آسیب‌رسان در محیط خانه.

خشونت خانگی، یک مسئله جهانی با ریشه‌های تاریخی عمیق است. این پدیده به شکل‌های مختلفی از جمله فیزیکی، روانی، جنسی و اقتصادی بروز می‌کند و پیامدهای مخربی برای قربانیان و جامعه دارد. عوامل مختلفی از جمله باورهای فرهنگی، نابرابری‌های جنسیتی، مشکلات اقتصادی و نبود حمایت‌های قانونی در بروز و تداوم این پدیده نقش دارند. کاهش این معضل، نیازمند رویکردی چندجانبه است که شامل آموزش، پایبندی به آموزه‌های دینی، تغییر نگرش‌ها، تقویت حمایت‌های اجتماعی و قانونی است.

مفهوم‌شناسی

خشونت خانگی، اعمال زور و اجبار در محیط خانواده است که با هدف آسیب‌رساندن و کنترل بر اعضای خانواده صورت می‌گیرد. این آسیب می‌تواند به صورت فیزیکی، روانی، جنسی یا اجتماعی باشد. این پدیده، یک مشکل اجتماعی گسترده با پیامدهای جدی برای قربانیان و جامعه است.

تاریخچه

در جهان

تاریخچۀ خشونت خانگی از جنبه‌های مختلف قابل بررسی است که به برخی از آنها اشاره می‌شود:

خانواده‌های نخستین

تاریخچۀ خشونت خانگی در جهان نشان‌دهندۀ یک روند پیچیده و طولانی از تغییر نگرش‌ها و قوانین نسبت به این مسئله است. داستان‌های قدیمی، از جمله قصه‌های قرآنی، نمونه‌هایی از این خشونت‌ها را به تصویر می‌کشند. در اولین خانوادۀ بشری، اختلاف و خشونت بین فرزندان منجر به قتل هابیل توسط قابیل می‌شود. همچنین، در فرزندان یعقوب، برخی فرزندان با حسادت و کینه‌توزی، برادر کوچک‌تر خود را مورد آزار و اذیت قرار می‌دهند و حتی تصمیم به کشتن او می‌گیرند؛ یا بنابر برخی گزارش‌ها وقتی هاجر بچه‌دار شد، ساره بر آنها خشونت کرد و خواستار مهاجرت آنان شد.

دوران باستان و قرون وسطی

در طول تاریخ، خشونت خانگی علیه زنان به ویژه در قالب کتک زدن توسط شوهران، پدیده‌ای رایج و پذیرفته شده بوده است. در روم باستان، مردان حق قانونی برای تنبیه زنان خود داشتند و در قرون وسطی نیز این باور وجود داشت که مردان می‌توانند برای حفظ نظم در خانواده، همسران خود را کتک بزنند.

دوران روشنگری و معاصر

از قرن هجدهم و با ظهور دوران روشنگری و حرکت‌های حقوق بشر، به‌تدریج اعتراضاتی علیه این دیدگاه‌ها شکل گرفت. اما تا اواسط قرن نوزدهم، این رفتارهای خشونت‌آمیز به‌عنوان امری طبیعی پذیرفته می‌شد و حتی در صورت مرگ زن در اثر کتک خوردن، مردان چندان مجازات نمی شدند. با این حال، از اواخر قرن نوزدهم به تدریج دیدگاه‌ها نسبت به خشونت خانگی تغییر کرد و قوانینی برای ممنوعیت آن وضع شد. اما به دلیل ریشه‌های تاریخی عمیق این پدیده، همچنان تا مدت‌ها پس از تصویب این قوانین، خشونت خانگی علیه زنان به‌عنوان یک مسئله اجتماعی جدی تلقی نمی‌شد. در قرن بیستم، با مطرح شدن بحث‌های حقوق بشر و تلاش‌های سازمان‌های بین‌المللی نظیر سازمان ملل و نهادهای مرتبط با حقوق زنان و کودکان، خشونت خانگی به‌عنوان یک مشکل جدی حقوق بشری و بهداشت عمومی شناخته شد. اولین اقدامات قانونی برای محافظت از قربانیان خشونت خانگی در کشورهای غربی به‌ویژه از دهه ۱۹۷۰ آغاز شد. این روند با تصویب کنوانسیون‌های بین‌المللی نظیر "کنوانسیون رفع هر گونه تبعیض علیه زنان" و "کنوانسیون حقوق کودک" سرعت گرفت. همچنین تصویب قانون خشونت علیه زنان در سال ۱۹۹۴م، الزامات استرداد غرامت به بازماندگان را افزایش داد.

عصر جاهلی

خشونت خانگی در عصر جاهلیت یکی از معضلات جدی جامعۀ عرب پیش از اسلام بود. در آن دوران، ساختارهای اجتماعی و فرهنگی به شدت پدرسالارانه و قبیله‌محور بودند. مردان، به‌عنوان سرپرست خانواده، اختیار تام بر زنان و کودکان داشتند. این سلطه‌گری به اشکال مختلفی از جمله ضرب و شتم، ازدواج‌های اجباری،‌ محروم کردن از ارث، به ارث رسیدن زن، طرد کردن زنان در ایام عادت ماهیانه، کشتن کودکان به خاطر فقر و حتی قتل دختران نوزاد (زنده ‌به‌گور کردن) بروز می‌کرد. زنان در این جامعه، بیشتر به‌عنوان ملک مردان تلقی می‌شدند و حقوق بسیار اندکی داشتند. به‌طور کلی، خشونت علیه زنان و کودکان در آن زمان نه تنها امری رایج، بلکه به‌عنوان یک هنجار اجتماعی پذیرفته شده بود. با ظهور اسلام و گسترش ارزش‌هایی همچون عدالت، برابری، کرامت انسانی و احترام به حقوق زنان، خشونت خانگی به عنوان رفتاری ناپسند و غیرقابل‌قبول تلقی شد. با این حال، باورهای ریشه‌دار جامعه عرب جاهلی کاملاً از میان نرفت و خشونت خانگی، به‌ویژه در مورد زنان، به‌طور کامل متوقف نشد.

وضعیت فعلی

اگرچه در دهه‌های اخیر آگاهی نسبت به خشونت خانگی افزایش یافته و دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی گام‌های مهمی برای کاهش آن برداشته‌اند، اما آمارهای موجود نشان می‌دهند که خشونت خانگی همچنان به‌عنوان یک مشکل جدی جهانی باقی است. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، از هر سه زن در سراسر جهان، یک نفر در طول زندگی خود نوعی از خشونت جسمی یا جنسی را توسط شریک زندگی‌اش تجربه کرده است. در ایالات متحده، بر اساس گزارش اداره آمار دادگستری، تقریباً ۱ نفر از هر ۴ زن و ۱ نفر از هر ۹ مرد نوعی از خشونت خانگی را تجربه کرده‌اند. در اتحادیۀ اروپا نیز، یک مطالعه در سال ۲۰۱۴ نشان داد که ۳۳ درصد از زنان اروپایی گزارش داده‌اند که از سوی شریک یا همسر خود مورد خشونت قرار گرفته‌اند.

در ایران

خشونت خانگی در ایران، مانند بسیاری از جوامع دیگر، ریشه‌های عمیقی در تاریخ و فرهنگ این کشور دارد.

در ایران باستان

در ایران باستان، تصویری که از خانواده ارائه می‌شد، اغلب بر پایۀ سلسله مراتب و قدرت مردسالاری بود. مرد به‌عنوان سرپرست خانواده، حق تصمیم‌گیری و کنترل بر سایر اعضای خانواده، به‌ویژه زنان، را داشت که ممکن بود این حق، منجر به خشونت خانگی شود. اگرچه شواهد تاریخی دقیقی در مورد شیوع خشونت خانگی در آن دوران در دست نیست، اما ساختارهای اجتماعی حاکم بر خانواده‌ها زمینه را برای بروز چنین رفتارهایی فراهم می‌کرد.

دورۀ صفویه، قاجار و پهلوی

در دورۀ صفویه، قاجار و پهلوی، وضعیت زنان و کودکان در ایران با چالش‌های جدی مواجه بود. در دورۀ صفویه زنان عناصری درجۀ دوم در جامعه تلقی می‌شدند و سیستم حاکم بر جامعه، خشونت خانگی را ترویج می‌کرد. در دوره قاجار، قوانین و عرف جامعه، به نفع مردان بود و زنان از حقوق بسیار محدودی برخوردار بودند. ازدواج‌های اجباری و خشونت خانگی در این دوره بسیار رایج بود. با وجود تلاش‌های محدودی که در دورۀ پهلوی برای بهبود وضعیت زنان صورت گرفت، خشونت خانگی همچنان به عنوان یک مشکل جدی در جامعه باقی ماند.

دوران معاصر

پس از انقلاب اسلامی ایران، قوانین و مقررات متعددی برای حمایت از خانواده و زنان به تصویب رسید تا از بروز خشونت خانگی جلوگیری و از قربانیان حمایت شود. با این حال، خشونت خانگی همچنان در برخی جا‌ها به‌عنوان یک چالش اجتماعی باقی مانده است. باورهای فرهنگی سنتی، نابرابری‌های جنسیتی و کمبود آموزش‌های لازم در زمینه روابط سالم بین‌فردی از جمله عواملی هستند که به تداوم این معضل در جامعه ایران دامن می‌زنند.

وضعیت موجود خشونت خانگی در ایران

بر اساس پژوهش ملی انجام‌شده در سال ۱۳۹۷، وضعیت خشونت خانگی در ایران به‌ویژه میان زوجین و همچنین در روابط والدین و فرزندان به شکل گسترده‌ای مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می‌دهد که ۸۱.۱٪ از زوجین حداقل یکی از انواع خشونت خانگی (شامل فیزیکی، روانی، کلامی، اقتصادی و جنسی) را تجربه کرده‌اند. شدت خشونت میان زوجین به‌طور میانگین ۹.۰۶٪ در مقیاس ۰ تا ۱۰۰ تخمین زده شده است. خشونت روانی، با شیوع ۷۵.۵٪، بیشترین نوع خشونت خانگی میان زوجین بوده و پس از آن، خشونت اقتصادی با شیوع ۴۶.۷٪ و خشونت کلامی با ۴۰٪ در رتبه‌های بعدی قرار دارند. در روابط والدین و فرزندان نیز ۸۴.۵٪ از افراد، تجربه‌ای از خشونت را گزارش داده‌اند که خشونت روانی با ۸۱.۶٪ بیشترین شیوع را داشته است.

انواع خشونت خانگی

براساس نوع خشونت

خشونت خانگی براساس نوع خشونت به اشکال مختلفی بروز می‌کند که هر یک به نوعی به قربانی آسیب می‌رساند.

1. خشونت فیزیکی شامل هرگونه رفتار عمدی است که منجر به آسیب جسمی مانند ضرب و شتم، هل دادن یا سوزاندن می‌شود.
2. خشونت جنسی نیز شامل هرگونه رفتار جنسی اجباری مانند تجاوز یا آزار جنسی است.
3. خشونت روانی به شکل توهین، تحقیر، تهدید و کنترل بر قربانی اعمال می‌شود.
4. خشونت اقتصادی، عملی است که با هدف کنترل و سلطه بر فرد، از طریق محدود کردن دسترسی او به منابع مالی انجام می‌شود. این نوع خشونت به شکل‌های مختلفی مانند عدم پرداخت نفقه، عدم تأمین نیازهای مالی خانواده یا ممانعت از استفاده از اموال شخصی بروز می‌کند.

براساس رابطۀ قربانی و مرتکب

انواع خشونت خانگی بر اساس نوع رابطۀ میان قربانی و مرتکب شامل چندین دسته است.

1. خشونت بین زوجین به معنای خشونتی است که میان همسران رخ می‌دهد.
2. خشونت والدین علیه فرزندان شامل انواع فیزیکی، جنسی، روانی و عاطفی باشد که به کودکان آسیب می‌رساند.
3. خشونت فرزندان علیه والدین شامل رفتارهای خشونت‌آمیز فیزیکی یا روانی نسبت به والدین می‌شود.
4. خشونت بین خواهر و برادر به رفتارهای آزاردهنده میان آن‌ها اطلاق می‌شود.
5. خشونت علیه سالمندان توسط اعضای خانواده یا مراقبان می‌تواند شامل غفلت یا آسیب عمدی باشد.
6. نوع دیگر، خشونت علیه افراد معلول است که ممکن است توسط اعضای خانواده یا مراقبانشان صورت گیرد و به سلامت جسمی یا روانی آن‌ها آسیب وارد کند.

براساس جنسیت قربانی

خشونت خانگی بر اساس جنسیت قربانی به دو دسته عمده تقسیم می‌شود:

1. خشونت علیه زنان، که شایع‌ترین نوع خشونت خانگی است و طیف وسیعی از رفتارهای خشونت‌آمیز جسمی، جنسی، روانی و اقتصادی را شامل می‌شود. این نوع خشونت در جوامع مختلف و با شدت‌های گوناگون مشاهده می‌شود و زنان را به‌طور گسترده‌تری تحت تأثیر قرار می‌دهد.
2. خشونت علیه مردان نیز وجود دارد، اگرچه کمتر گزارش می‌شود. این نوع خشونت نیز شامل رفتارهای فیزیکی، روانی، کنترل‌گری و اقتصادی است که اغلب به دلیل کلیشه‌های فرهنگی و اجتماعی، کمتر به آن پرداخته شده و گزارش می‌شود.

عوامل خشونت خانگی

خشونت خانگی عوامل متعددی دارد که به برخی از مهم‌ترین آنها اشاره می‌شود:

عوامل فردی

ویژگی‌های شخصیتی، تجربیات زندگی و سلامت روانی هر فرد بر رفتار خشونت‌آمیز تأثیر می‌گذارند. مشکلات روانی نظیر افسردگی، اضطراب و اختلالات شخصیتی، همچنین اعتیاد به مواد مخدر و الکل، احتمال خشونت در روابط خانوادگی را افزایش می‌دهند. همچنین، تجربه خشونت یا آزار در کودکی و مشاهدۀ الگوهای خانوادگی خشن در افزایش خشونت خانگی تأثیر دارد.

عوامل اجتماعی و فرهنگی

در برخی از فرهنگ‌ها، باورها در مورد نقش‌های جنسیتی و نابرابری قدرت میان زن و مرد، موجب می‌شود که خشونت خانگی به‌عنوان یک موضوع پذیرفته‌شده یا حتی طبیعی تلقی شود. در جوامع پدرسالار که مردان قدرت بیشتری نسبت به زنان دارند، احتمال خشونت خانگی بیشتر است. همچنین، کمبود آگاهی عمومی و عدم آموزش‌های لازم در مورد حقوق زنان و مردان و راه‌های حل‌وفصل تعارضات می‌تواند عامل مهمی در شیوع خشونت خانگی باشد.

عوامل اقتصادی

مشکلات مالی و اقتصادی، از جمله بیکاری، فقر و فشارهای مالی، از عوامل خشونت خانگی به شمار می‌روند. فشارهای اقتصادی ممکن است تنش‌ها و اختلافات را در خانواده افزایش دهد و منجر به رفتارهای خشونت‌آمیز شود.

عوامل قانونی و حمایتی

عدم وجود قوانین قوی و سیستم‌های حمایتی کارآمد برای حمایت از قربانیان خشونت خانگی، همچنین عدم اجرای مناسب قوانین موجود، یکی از عوامل مهم در تداوم خشونت خانگی است. در بسیاری از کشورها، نبود حمایت‌های قانونی و عدم دسترسی به سیستم‌های حقوقی و حمایتی مؤثر موجب می‌شود که قربانیان نتوانند به کمک مورد نیاز دست پیدا کنند و در معرض خشونت باقی بمانند.

پیامدهای خشونت خانگی

خشونت خانگی پیامدهای مخرب و گسترده‌ای بر قربانیان، خانواده‌ها و جامعه دارد. به برخی از این پیامدها اشاره می‌شود:

پیامدهای فردی

پیامدهای روانی

• اختلالات روانی مشخص: خشونت خانگی در مواردی باعث بروز اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب، اختلال استرس پس از سانحه، اختلال خواب و اختلالات خوردن می‌شود.
• کاهش اعتماد به نفس: قربانیان خشونت خانگی به دلیل تجربه مداوم توهین و تحقیر، در اکثر موارد دچار کاهش شدید اعتماد به نفس شده و احساس بی‌ارزشی می‌کنند.
• احساس انزوای اجتماعی: در برخی موارد ترس از قضاوت و شرمساری باعث می‌شود قربانیان از اطرافیان خود فاصله گرفته و احساس انزوا و تنهایی کنند.

پیامدهای جسمانی

خشونت فیزیکی در خانواده ممکن است منجر به آسیب‌های جدی و دائمی به بدن شود؛ از جمله شکستگی استخوان‌ها، سوختگی‌ها، کبودی‌ها، جراحات داخلی و حتی مرگ. همچنین، زنان بارداری که قربانی خشونت خانگی هستند، در معرض خطراتی مانند سقط جنین، زایمان زودرس و تولد نوزادان با وزن کم قرار دارند.

پیامدهای اجتماعی

• مشکلات تحصیلی و شغلی: کودکان و نوجوانانی که در معرض خشونت خانگی هستند، ممکن است در مدرسه دچار مشکل شده و در بزرگسالی نیز در حفظ شغل با مشکل مواجه شوند.
• افزایش احتمال بزهکاری: کودکان خشونت‌دیده بیشتر در معرض خطر ارتکاب جرم قرار دارند.
• تکرار چرخه خشونت: کودکان شاهد خشونت خانگی، در بزرگسالی همان الگوهای رفتاری را تکرار کرده و به نوبه خود مرتکب خشونت می‌شوند.

پیامدها بر کودکان

کودکان شاهد خشونت خانگی ممکن است دچار آسیب‌های روانی جدی و تروما شوند که در بزرگسالی به مشکلات روانی و عاطفی شدید منجر شود. این کودکان معمولاً با مشکلات رفتاری نظیر پرخاشگری، اضطراب و افسردگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و در یادگیری مهارت‌های اجتماعی مانند همدلی و حل مسئله نیز با دشواری مواجه می‌شوند.

پیشگیری و کاهش خشونت خانگی

پیشگیری و کاهش خشونت خانگی نیازمند یک رویکرد چندجانبه است که شامل اقدامات فردی، اجتماعی و قانونی می‌شود. به باور متخصصان، آموزش پایبندی به تعالیم دینی، آموزش مهارت‌هایی مانند مهارت ارتباط مؤثر، مهارت جرأت‌مندی و مهارت حل مسئله، افزایش آگاهی جامعه نسبت به خشونت خانگی، تقویت حمایت‌های اجتماعی از قربانیان، تغییر نگرش‌های فرهنگی دربارۀ نقش جنسیتی و قدرت و اعمال قوانین سختگیرانه علیه مرتکبان خشونت، از جمله اقدامات مهم در این زمینه هستند. همچنین، ارائه خدمات مشاوره‌ای و درمانی به قربانیان و مرتکبان و تقویت همکاری بین سازمان‌های دولتی و غیردولتی در این زمینه، از دیگر راهکارهای مؤثر برای کاهش خشونت خانگی عنوان شده است. همچنین مراجعه به نهادهای حمایتی مانند پلیس و اورژانس، مستندسازی شواهد در پزشکی قانونی و ثبت گزارش در کلانتری، از جمله اقدامات ضروری هستند. و نیز، آموزش عمومی در مورد حقوق افراد آسیب‌دیده و آشنایی با منابع حمایتی موجود، نقش مهمی در پیشگیری و کاهش خشونت خانگی ایفا می‌کند.

منابع

• «از خشونت خانگی چه می‌دانید؟»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 9 تیر 1401ش.
• «انواع خشونت علیه زنان و دختران»، وب‌سایت سازمان ملل متحد، تاریخ درج مطلب: 25 نوامبر 2020م.«
• به‌طور ویرانگر فراگیر: از هر 3 زن در سراسر جهان 1 نفر خشونت را تجربه می‌کند»، وب‌سایت سازمان جهانی بهداشت، تاریخ درج مطلب: 9 مارس 2021م.
• «پیامد‌های خشونت خانگی»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 29 مهر 1399ش.
• «تاثیر خشونت خانگی بر فرزندان خردسال چیست؟»، وب‌سایت مرکز مشاوره بینش نوین، تاریخ بازدید: 7 آبان 1403ش.
• «تأثیر و مدیریت خشونت خانگی»، وب‌سایت مادرشو، تاریخ درج مطلب: 1 اردیبهشت 1403ش.
• «تاریخچۀ خشونت خانگی: آیا چیزی تغییر کرده است؟»، وب‌سایت کمک بهتر، تاریخ درج مطلب: 10 اکتبر 2024م.
• «تحول خانواده ایرانی از عصر قاجار تا به امروز»، وب‌سایت انجمن جامعه‌شناسی ایران، تاریخ درج مطلب: 20 فروردین 1402ش.
• «حق و حقوق کودکان و کنوانسیون حقوق کودک»، وب‌سایت راهنمای جامعه سوئد، تاریخ درج مطلب: 18 سپتامبر 2023م.
• «خشونت خانگی چیست؟»، وب‌سایت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشت درمانی کرمانشاه، تاریخ درج مطلب: 20 شهریور 1397ش.
• «خشونت خانوادگی، پیامدهای فردی و اجتماعی آن»، وب‌سایت همیار، تاریخ بازدید: 7 آبان 1403ش.
• «خشونت علیه زنان»، وب‌سایت سازمان جهانی بهداشت، تاریخ درج مطلب: 25 مارس 2024م.
• «در برابر خشونت خانگی چه کنیم؟»، وب‌سایت مگ‌ایران، تاریخ درج مطلب: 7 آذر 1402ش.
• «دعوای خواهر و برادر‌ها چه موقع آسیب‌زاست؟»، وب‌سایت فرارو، تاریخ بازدید: 5 آبان 1403ش.
• «راه‌های قانونی مقابله با انواع خشونت خانگی»، وب‌سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: 20 شهریور 1398ش.
• «کنوانسیون رفع هر گونه تبعیض علیه زنان»، وب‌سایت سازمان ملل متحد، تاریخ بازدید: 2 آبان 1403ش.
• «متلاشی شدن عزت‌نفس فرزندان با خشونت پدر و مادر»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 26 اسفند 1401ش.
• «معضل پنهان خشونت فرزند علیه والدین»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 23 مهر 1398ش.
• «نشست مروری بر مطالعات خشونت خانگی در ایران»، وب‌سایت دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تاریخ درج مطلب: 22 مهر 1403ش.
• «وضعیت خشونت خانگی در ایران به روایت دو پژوهش ملی»، وب‌سایت دانشکدۀ علوم خانواده، تاریخ درج مطلب: 18 آذر 1394ش.
• اعزازی، شهلا، زنان کتک خورده، تهران، سالی، 1380ش.
• بستان، حسین،‌ «خشونت خانگی در طول تاریخ»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 7 آبان 1398ش.
• پولاک، ادوارد، سفرنامه پولاک: ایران و ایرانیان، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران، خوارزمی، 1368ش.
• تیموری، رباب، «خشونت خانگی و راه‌های مقابله با آن»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 11 دی 1400ش.
• جهانی جناقرد، میلاد، «خشونت خانگی علیه زنان در ایران»، در مجلۀ قانون‌یار، دورۀ چهارم، شمارۀ 15، 1399ش.
• حیدری، رامک، «خشونت علیه معلولان از خانه تا خیابان / ما از جامعه‌ای طرد شدیم که حق‌مان بود»، وب‌سایت دفتر فرهنگ معلولین، تاریخ درج مطلب: 20 فروردین 1401ش.
• خمسه، اکرم و حسینیان، سیمین، «بررسی نقش تجربۀ خشونت در دوران کودکی و الگوهای رفتاری خشونت و صمیمیت در دانشجویان متاهل»، در نشریۀ روانشناسی بالینی و شخصیت، دورۀ 17، شمارۀ 43، 1389ش.
• دهقان نیری، فاطمه، «خشونت خانگی علیه مردان؛ رازی که فاش نمی‌شود»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 6 اسفند 1400ش.
• سوهانیان حقیقی، محسن و فیضی، ایرج، «تحلیل وضعیت خشونت خانگی در خانوادۀ ایرانی»، در فصلنامۀ پژوهش انحرافات و مسایل اجتماعی، شمارۀ 6، دورۀ 2، 1401ش.
• طباطبایی، افشین، «پیامدهای خشونت خانوادگی»، وب‌سایت بنیاد فرهنگی پژوهشی افشین طباطبایی، تاریخ بازدید: 7 آبان 1403ش.
• عباس‌زاده، محمد و همکاران، «خشونت خانگی، تهدیدی علیه سلامت روانی (مطالعه جامعه شناختی زنان متاهل شهر تبریز)»، در نشریۀ مطالعات امنیت اجتماعی، دورۀ جدید، شمارۀ 24، 1389ش.
• فخر رازی، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
• کیوان‌پور، سعید، «بخشی از عوامل بزهکاری در کودکان و نوجوانان»، وب‌سایت سیویلیکا، تاریخ درج مطلب: 8 اردیبهشت 1402ش.
• مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تهران، مؤسسة الوفاء، 1403ق.
• مقدم، نصیره، «آسیب‌های خشونت خانگی/ مهارت مدیریت خشم در خانواده»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 12 بهمن 1399ش.
• منصوری، خدیجه ولوی، علی‌محمد، «بررسی تطبیقی خشونت روانی علیه زنان در عصر جاهلی و عصر نبوی، پیوستگی و گسستگی تاریخی»، در دوفصلنامۀ مطالعات تطبیقی تاریخ و فرهنگ اسلامی، سال اول، شمارۀ 2، 1401ش.
• مهمان‌نواز، محمود، «بررسی تحلیلی خشونت، مجازات و محدودیت علیه زنان در دورۀ صفویه با تکیه بر سفرنامه‌نویسان فرنگی»، در فصلنامۀ زن و جامعه، سال دهم، شمارۀ 40، 1398ش.
• میرزایی، زهرا، «زن و مرد، قربانی خشونت خانگی»، وب‌سایت خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: 28 مهر 1402ش.
• نصر، ولی‌اله، «برنامه پیشنهادی بهزیستی برای پیشگیری از خشونت خانگی است»، وب‌سایت سازمان بهزیستی کشور، تاریخ درج مطلب: 6 آذر 1399ش.
• نوذرپور، جاسم و همکاران، «تبیین مفهوم خشونت با سالمندان»، وب‌سایت مجلۀ سالمندی ایران، تاریخ درج مطلب: 10 فروردین 1401ش.
• وامقی، مرویه و همکاران، «خشونت خانگی در ایران: مرور مطالعات 1387-1380»، در مجلۀ رفاه اجتماعی، سال 13، شمارۀ 50، 1392ش.
• یعقوبی‌دوست، محمود، «بررسی رابطه بین انزوای اجتماعی با میزان خشونت خانگی والدین نسبت به فرزندان نوجوان»، در مجلۀ علوم اجتماعی شوشتر، سال هفتم، شماره 3، 1392ش.
• یکه‌کار، شیرین و همکاران، «زمینه‌های اجتماعی خشونت خانگی علیه زنان»، در فصلنامۀ مددکاری اجتماعی، دورۀ 8، شمارۀ 3، 1398ش.
• «۲۰ راه موثر برای پیشگیری از خشونت خانگی»، وب‌سایت کامیار سنایی، تاریخ درج مطلب: 21 شهریور 1401ش.
• «4 اقدام رژیم پهلوی علیه زنان»، وب‌سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ درج مطلب: 17 دی 1399ش.