اشی
اشی؛ فرشتۀ موکل ثروت و برکت در ایران باستان.
اَشی (Aši)، در انگاره‌های ایرانیان باستان، اسطوره‌ای است که با صفاتی همچون برکت و ثروت، یاری‌رسانی به دوستان، تأثیر و ارتباط با زنان (ازدواج و فرزندآوری) شناخته می‌شود. اشی، برخلاف باورهای همتای یونانی خود، آورنده و بخشندۀ زندگانی شاد و آرام بوده است.
مفهوم‌شناسی
اشی در لغت‌نامۀ دخدا، کلمه‌ای اوستایی معرفی شده که به‌معنای فرشتۀ توانگر و نمایندۀ بخشایش ایزدی بوده است.[۱] در برخی منابع، اشی را صورت فلکی «ذات‌الکرسی»[۲] یا کرسی‌نشین دانسته‌اند که از جمله صورت‌های فلکی پیراقطبی بوده و در تمامی شب‌های سال در آسمان شمالی دیده می‌شود. ذات‌الکرسی همچون سایر اجرام و پدیده‌های آسمانی بر باورداشت‌های مردمان باستان، تأثیری بسیار داشته است. در زبان اوستایی به این صورت فلکی «اشی» گفته شده و در نوشته‌های پارسی‌میانه نیز آن را «اَرت» یا «اَرد» و با صفات ونگوهی به‌معنای نیک خوانده‌اند. اشی، در اصل به‌معنای بهره و فراوانی بوده و پس از مدتی با تطورات و کژتابی‌های انگاره‌ای، به‌صورت ایزدبانوی بهره‌مندی و فراوانی در می‌آید. در این تغییر انگاره، ایرانیان باستان، اشی را همچون دختری زیبا تصور می‌کردند که بر تخت کیهانی نشسته و وظیفۀ نگهبانی را بر عهده داشته است.[۳] این در حالی است که باور ایرانیان مسلمان به نگهبانی از سوی خداوند را نیز می‌توان در آیاتی از قرآن کریم که تحت نام «آیه‌الکرسی» شناخته می‌شوند، بررسی کرد. این آیات که مجموعه‌ای از صفات جمال و جلال خداوندی بوده شامل صفات فعلی خداوند از جمله مالکیت بر جهان هستی و شفاعت نیز می‌شود. البته در چارچوب آموزه‌های اسلامی، بازنمایی صورت فلکی ذات‌الکرسی بی‌ارتباط با آیت‌الکرسی و اشاره به صفات خدا است و واژۀ کرسی در آیه‌الکرسی اشاره به حکومت، سلطه و تدبیر خداوند دارد.[۴] خواندن این آیه، در مواقع اضطرار و سختی و نیز در برخی نمازهای واجب و مستحبی، در میان مسلمانان رایج است.[۵]
اشی در اندیشۀ ایرانیان
اشی در اندیشه‌های پیش از زرتشت
در آن دوران، ایرانیان، اشی را مینوی پاداش می‌دانستند که تهی از جنبه‌های اخلاقی بوده و هر فرد نیکبخت و خوش‌اقبالی، توانایی به‌دست آوردن آن را داشته است.[۶] به‌همین دلیل، برخی اشی را در دوران پیش از زرتشت، ایزدبانوی بخت و اقبال نیز معرفی کرده‌اند.
اشی در اندیشه‌های زرتشتیان
اشی پس از ظهور دین یکتاپرست زرتشت در میان ایرانیان، لقب «گنجور» را کسب می‌کند که زرتشت برای او استفاده می‌کرده و به‌معنای «دارایی بخشنده» بوده است.[۷] این صفت در اوستا، دارای بُعد اخلاقی بوده و مفهوم پاداش برای نیکی و کیفر برای بدی را می‌رسانده است. در ادبیات زرتشتی، از اشی به‌عنوان «اشی نیک» یاد می‌شود تا با مفهوم غیراخلاقی رایج آن در دوران پیش از زرتشت متفاوت باشد.[۸]
اشی در گاهان
در گاهان، نام اشی 19 مرتبه آمده و مفهومی فراتر از پاداش را منعکس می‌کند. در گاهان، اشی به‌معنای آن چیزی است که برمبنای عمل فرد نصیب او می‌شود. اشی، نمایانگر دو چیز است: 1. پاداشی که به پرهیزگاران تعلق می‌گیرد؛ 2. پادافراهی (کیفر) که نصیب دوزخیان می‌شود.[۹] باور به پاداشی در خور اعمال آدمی، در دین اسلام نیز وجود دارد. ایرانیان مسلمان، امروزه بر این باورند که برای اعمال نیک خود، ثواب و برای اعمال بد خود، عقاب در زندگی دنیوی و اخروی کسب خواهند کرد. ثواب، پاداش و جزا خیری است که از سوی پروردگار به بندگان مؤمن در برابر ایمان و کارهای نیک داده شده و عقاب نیز سزا و جزای ناخوشایندی است که به بندگان کافر یا عاصی در ازای کفر و کارهای ناروا داده می‌شود.[۱۰]
اشی در اوستای متأخر
یشت هفدهم، اَردیشت، از کهن‌ترین یشتها در ستایش اشی است. در این یشت، اشی شخصیت یافته و به ایزدبانوی فراوانی، برکت، بخت و اقبال تبدیل شده است. اشی را همچنین، ایزدبانویی زیبا، خوش‌اندام، سودبخش، دارای قدرت درمان و خرد معرفی کرده‌اند که به یاران و همراهان خود، ثروت، نعمت، جلال و شکوه می‌بخشد. علاوه بر آن، اشی در بخش‌هایی از اردیشت، به‌عنوان ایزدبانوی باروری معرفی شده که مردان عقیم، زنان ناپاک، دختران مجرد و پسران نابرنا در آیین او جایی نداشته و نمی‌توانستند در مراسم او شرکت کنند.[۱۱] کارشناسان معتقدند که در پایان این یشت، بر اصول اخلاقی و ارزش‌های بنیادی خانواده تأکید شده و به گِله‌های اشی از سه گروه زنان ناپاکی که باردار نمی‌شوند، زنان ناپاکی که به همسران خود خیانت می‌کنند و مردان ستمگری که دختران را ربوده و پس از باردار شدن، آنها را رها می‌کنند، اشاره شده است.[۱۲]
کارکردهای اشی
- بخشندۀ ثروت، آسایش و پاداش: اشی، ایزدبانوی خوشی، آسایش و ثروت بوده و روی آوردن او به هر خاندانِ نیک، منجر به افزایش ثروت و بی‌نیازی آنها می‌شده است.[۱۳] علاوه بر آن، اشی نشان‌دهندۀ پاداشی است که به پرهیزگاران داده شده و نیز کیفری است که نصیب ناپاکان می‌شود.
- یاری رساندن به ایرانیان و افراد نیک: یاری‌رسانی به ایرانیان در برابر دشمنان و به پیروزی رساندن آنها، از دیگر کارکردهای ایزدبانو اشی بوده است. بسیاری از شهریاران و دلاوران در طول تاریخ ایران باستان، همچون جمشید، فریدون و هوشنگ پیشدادی، به این فرشتۀ موکل توسل جسته و از او یاری طلب می‌کردند.[۱۴] کارشناسان بر این باورند که فرهنگ توسل و توکل، از دیرباز در میان ایرانیان وجود داشته و آنها همواره به بزرگان دینی خود توسل و به خداوند توکل می‌کرده‌اند.[۱۵]
- ارتباط با زنان: اشی، گاهی در قالب ایزدبانوی باروری و برای کمک به وضع حمل زنان به آنها یاری رسانده و گاهی نیز با دختران همراهی کرده و برای سفیدبختی آنها تلاش می‌کرده است. اشی را از جمله ایزدبانوانی معرفی کرده‌اند که دوست‌دار عشق پاک، باروری و فرزندآوری بوده است.[۱۶] علاوه بر آن، اشی همواره به‌عنوان ایزدبانویی پاک و پارسا معرفی شده است.[۱۷] براساس تحقیقات صورت‌گرفته، خانواده‌های ایرانی، همواره به فرزندآوری، حیا و عفت اهمیت داده و در طول تاریخ، پایبندی به اصول و ارزش‌های بنیادی خانواده در میان ایرانیان وجود داشته است.[۱۸] باور به اشی و صفات برجستۀ او در دوران ایران باستان، حکایت از دیرینگی این فرهنگ در میان ایرانیان دارد.
- ارتباط با ایزدان جنگ، ثروت و پاداش: اشی با ایزد مهر در ارتباط بوده و در توزیع ثروت مهر، او را یاری رسانده است.[۱۹]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ اشی.
- ↑ Cassiopeia/Cassiope.
- ↑ «انسان‌شناسی و اسطوره‌شناسی»، وب‌سایت تبیان.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 1371ش، ج2، ص272-274.
- ↑ «آیه الکرسی»، ویکی شیعه.
- ↑ بویس، زردشتیان، باورها و آداب دینی آنها، 1376ش، ص85.
- ↑ پورداوود، اوستا، 1381ش، یسن 43، بند 12.
- ↑ بویس، زردشتیان، باورها و آداب دینی آنها، 1376ش، ص307.
- ↑ کلنز، مقالاتی دربارۀ زردشت و دین زردشتی، 1386ش، ص18.
- ↑ «ثواب و عقاب»، ویکی شیعه.
- ↑ آموزگار، تاریخ اساطیری ایران، 1386ش، ص30.
- ↑ حسینی، «بررسی جایگاه ایزدبانو اشی در باورهای ایران باستان»، 1389ش، ص73.
- ↑ یشتها، ابراهیم پورداوود، ج1 و 2، 1381ش، ارت یشت، بندهای 7، 8 و 14.
- ↑ یشتها، ابراهیم پورداوود، ج1 و 2، 1381ش، اردیشت: بندهای 12 و 13.
- ↑ «توکل بر خدا و توسل به معصومین رمز پیروزی انقلاب اسلامی بود»، خبرگزاری فارس.
- ↑ یشتها، ابراهیم پورداوود، 1381ش، اردیشت: بندهای 9-11.
- ↑ جمشیدی، «تجلی کارکردهای ایزدبانو اشی در زنان شاهنامه»، 1400ش، ص128-129.
- ↑ «نجابت از ویژگی‌های مهم خانواده‌های ایرانی است؛ رسانۀ ملی ویژگی‌های مخاطبان را در نظر بگیرد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ بویس، تاریخ کیش زرتشت، 1376ش، ص84.
منابع
- آموزگار، ژاله، تاریخ اساطیری ایران، چ9، تهران، سمت، 1386ش.
- «انسان‌شناسی و اسطوره‌شناسی»، وب‌سایت تبیان، تاریخ بازدید: 8 مرداد 1402ش.
- «آیه الکرسی»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 11 تیر 1402ش.
- بویس، مری، زردشتیان، باورها و آداب دینی آنها، ترجمۀ عسکر بهرامی، چ9، تهران، ققنوس، 1376ش.
- پورداوود، ابراهیم، اوستا، یشتها، چ4، تهران، اساطیر، 1381ش.
- «توکل بر خدا و توسل به معصومین رمز پیروزی انقلاب اسلامی بود»، خبرگزاری فارس، تاریخ بارگذاری: 12 خرداد 1393ش.
- «ثواب و عقاب»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 11 خرداد 1402ش.
- جمشیدی، زهرا، «تجلی کارکردهای ایزدبانو اشی در زنان شاهنامه»، پژوهشنامۀ ادب حماسی، سال 14، شمارۀ 34، 1400ش.
- حسینی، نغمه، «بررسی جایگاه ایزدبانو اشی در باورهای ایران باستان»، نشریۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، دورۀ 6، شمارۀ 18، 1389ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 10 خرداد 1402ش.
- کلنز، ژان، مقالاتی دربارۀ زردشت و دین زردشتی، ترجمۀ حمیدرضا قائم مقامی، چ1، تهران، فرزان، 1386ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1371ش.
- «نجابت از ویژگی‌های مهم خانواده‌های ایرانی است؛ رسانۀ ملی ویژگی‌های مخاطبان را در نظر بگیرد»، خبرگزاری مهر، تاریخ بارگذاری: 29 بهمن 1392ش.
- یشتها، ابراهیم پورداوود، تهران، اساطیر، 1381ش.