مراسم عروسی

مراسم عروسی ، مجموعه‌ای از آداب، رسوم و تشریفات برای اعلام عمومی و تأیید قانونی آغاز یک رابطۀ زناشویی.

مراسم عروسی، آیین جهانی با ریشه‌های تاریخی عمیق است که در طول زمان تحولات بسیاری کرده است. این مراسم نماد اتحاد، عشق و آغاز زندگی مشترک است و با آداب و رسوم متنوعی همراه است؛ اما امروزه با چالش‌هایی همچون هزینه‌های بالا، فشارهای اجتماعی و تأثیر مدرنیته مواجه است. مدیریت هزینه‌ها، ایجاد فرهنگ ازدواج آسان و بازگشت به آموزه‌های دینی برای برون‌رفت از این چالش‌ها، مورد توجه هستند.

مفهوم‌شناسی

مراسم عروسی مجموعه‌ای از آیین‌ها و سنت‌ها است که به مناسبت ازدواج برگزار می‌شود و نمادی از اتحاد، شروع زندگی مشترک و پیوند خانوادگی در فرهنگ‌های مختلف است. این مراسم با آداب خاصی همراه است و علاوه بر جشنِ عشق و تعهد، نمایانگر هویت فرهنگی و تقویت روابط اجتماعی است. با این حال، تأثیرات مدرنیته، فشارهای اجتماعی و هزینه‌ها ابعاد آن را تغییر داده است. گاهی میان مرحلۀ عقد و عروسی فاصلۀ زمانی وجود دارد و گاه، مراحل پس از عقد، بلافاصله برگزار می‌شود.

تاریخچه

در جوامع مختلف

ازدواج، یکی از مهم‌ترین رویدادهای زندگی انسان است و آداب‌ورسوم آن در قالب مراسم ازدواج، ریشه در تاریخ باستان دارد. در تمدن‌های بین‌النهرین و مصر باستان، ازدواج بیشتر جنبه سیاسی و اقتصادی داشت و به‌عنوان ابزاری برای تقویت روابط بین قبایل و خانواده‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. عشق و عواطف شخصی، نقش چندانی در این ازدواج‌ها ایفا نمی‌کردند. با ظهور ادیان ابراهیمی، مفاهیم جدیدی همچون عشق، تعهد و پاکی به ازدواج اضافه شد. این ادیان، به ازدواج به‌عنوان یک پیمان مقدس نگاه می‌کردند و آن را با قوانین و آداب و رسوم خاصی همراه می‌ساختند. در طول قرون وسطی، کلیسا نقش بسیار مهمی در تعیین شکل و محتوای مراسم ازدواج ایفا کرد و بسیاری از سنت‌های رایج امروزی در این دوره شکل گرفت. در عصر الیزابت (بین سال‌های 1558 و 1603م)، ازدواج اغلب به صورت از پیش تعیین شده انجام می‌شد و سن ازدواج بسیار پایین بود. با این حال، بسیاری از سنت‌های امروزی مانند حضور ساقدوش‌ها و برگزاری جشن‌های مجلل از همین دوره ریشه می‌گیرند؛ اما بزرگ‌ترین تحول در مراسم ازدواج در عصر ویکتوریا (قرن نوزدهم) رخ داد. در این دوره، لباس سفید عروس به نماد پاکی و معصومیت تبدیل شد و مراسم ازدواج به کلیسا بازگشت. همچنین، سنت‌های دیگری مانند استفاده از تور و گل و برگزاری مهمانی‌های بزرگ پس از مراسم در این دوره رواج یافت. دوران رنسانس و عصر روشنگری، تحولات بزرگی را در نگرش به ازدواج به همراه داشت. در این دوران، ازدواج به تدریج از یک قرارداد اجتماعی به یک اتحاد مبتنی بر انتخاب شخصی تبدیل شد. با صنعتی شدن جوامع و گسترش شهرنشینی، مراسم ازدواج نیز دستخوش تغییرات قابل توجهی شد. رسانه‌های جمعی، مد و صنعت تبلیغات، نقش مهمی در شکل‌گیری تصورات مردم از یک ازدواج ایده‌آل ایفا کردند. در قرن بیستم و با ظهور جنبش‌های اجتماعی و فرهنگی، تعریف ازدواج بار دیگر تغییر کرد. حقوق زنان، تنوع جنسیتی و پذیرش روابط غیرمتعارف، همگی بر شکل و محتوای مراسم ازدواج تأثیر گذاشتند. امروزه، مراسم ازدواج به اشکال بسیار متنوعی برگزار می‌شود و هر زوج، با توجه به باورها، فرهنگ و سبک زندگی خود، مراسمی منحصر به فرد را طراحی می‌کنند.

در ایران

مراسم عروسی در ایران، به‌عنوان یکی از کهن‌ترین و باشکوه‌ترین جشن‌های این سرزمین، ریشه در اعماق تاریخ دارد. این مراسم، که نماد آغاز زندگی مشترک یک زوج است، با آداب و رسومی متنوع و رنگارنگ همراه است که از منطقه‌ای به منطقه دیگر تفاوت می‌کند. در گذشته‌های دور، تشکیل خانواده و ادامۀ نسل از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود و مراسم عروسی به‌عنوان یک آیین مهم برای پیوند دو نفر برگزار می‌شد. این مراسم اغلب با جشن همراه بود و به‌عنوان نشانه‌ای از اتحاد و پیوند دو خانواده تلقی می‌شد. در نقاط مختلف، آیین‌هایی مانند هدیه‌دهی، تهیه لباس عروس، انتخاب زمان مناسب بر اساس تقویم کشاورزی یا مذهبی و برگزاری مراسم چندروزه مرسوم است. برخی مناطق رسوم خاصی چون «شرم‌شکنان» یا نام‌گذاری شب‌های عروسی دارند. تفاوت در نوع لباس‌ها، هدایا و نحوۀ جشن‌ها نیز بازتاب‌دهندۀ هویت محلی است. با گذشت زمان، آداب و رسوم عروسی دستخوش تغییرات بسیاری شد. برخی از سنت‌های قدیمی همچون خواستگاری، بله‌برون، شیربها، عقدکنان، عروسی و حنابندان همچنان در بسیاری از مناطق ایران رواج دارد، اما در کنار آن‌ها، آداب و رسوم جدیدی نیز به این مراسم اضافه شده است. تأثیر مدرنیته بر مراسم عروسی در ایران نیز انکارناپذیر است. امروزه، بسیاری از زوج‌های جوان ترجیح می‌دهند مراسم عروسی خود را در مکان‌هایی خارج از خانه و با سبک‌های مدرن برگزار کنند. همچنین، برخی از زوج‌ها، با توجه به سلیقه و باورهای شخصی خود، از برخی آداب و رسوم سنتی صرف‌نظر می‌کنند.

تغییرات و تحولات مراسم عروسی در طول تاریخ

تأثیر فرهنگ عامه و رسانه‌ها

فرهنگ عامه و رسانه‌ها به ویژه شبکه‌های اجتماعی، به‌طور چشمگیری بر تحولات مراسم عروسی تأثیر گذاشته‌اند. این رسانه‌ها با نمایش تصاویری ایده‌آل و اغراق‌شده از مراسم عروسی، انتظارات و خواسته‌های افراد را به شدت تحت تأثیر قرار داده و به سمت شخصی‌سازی و تنوع در این مراسم سوق داده‌اند. فیلم‌ها، سریال‌ها، مجلات و اینفلوئنسرهای شبکه‌های اجتماعی با معرفی مدهای روز و تِرِندهای جدید، بر تمامی جوانب مراسم از جمله انتخاب لباس عروس، تزیینات، مکان برگزاری و حتی رفتار زوج‌ها تأثیر می‌گذارند. از این رو، در حالی که فرهنگ عامه به خلاقیت و نوآوری در مراسم عروسی کمک کرده است، اما فشار روانی ناشی از تلاش برای رسیدن به استانداردهای غیر واقعی و ایده‌آل ارائه شده توسط رسانه‌ها، بر زوج‌ها و خانواده‌های‌شان تحمیل شده است.

تأثیر جهانی‌شدن

جهانی‌شدن به‌عنوان یک فرایند پیچیده، تمامی ابعاد زندگی انسان را تحت تأثیر قرار داده است. یکی از حوزه‌هایی که تحت تأثیر این پدیده قرار گرفته است، مراسم عروسی است. با گسترش ارتباطات جهانی، شاهد همگرایی فزاینده‌ای در آداب و رسوم عروسی در سراسر جهان هستیم. رسانه‌های جمعی، اینترنت و سفرهای بین‌المللی نقش مهمی در این فرایند ایفا می‌کنند. الگوهای عروسی غربی، به‌ویژه در کشورهای توسعه‌یافته، به‌عنوان یک استاندارد جهانی مطرح شده و بسیاری از زوج‌ها در سراسر جهان به دنبال تقلید از این الگوها هستند. استفاده از لباس عروس سفید، برگزاری جشن‌های باشکوه در سالن‌های مجلل و عکاسی حرفه‌ای، نمونه‌هایی از این همگرایی هستند. از یک سو، جهانی‌شدن فرصت‌هایی را برای تبادل فرهنگی و ایجاد سنت‌های جدید فراهم کرده است. اما از سوی دیگر، این فرایند می‌تواند به همسان‌سازی فرهنگی و کاهش تنوع آداب و رسوم محلی منجر شود. برخی منتقدان بر این باورند که جهانی‌شدن باعث شده است تا بسیاری از مراسم‌های عروسی هویت محلی خود را از دست داده و علاوه بر شبیه شدن به همدیگر، دچار تجمل‌گرایی و در نتیجۀ آن افزایش هزینه‌های ازدواج شده است.

عروسی‌های مدرن و غیرمتعارف

مراسم عروسی، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین رویدادهای زندگی، تحت تأثیر تحولات فرهنگی و اجتماعی، دستخوش تغییرات قابل توجهی شده است. در سال‌های اخیر، شاهد گرایش روزافزون زوجین به برگزاری مراسمی با سبک‌های متفاوت و شخصی‌سازی شده هستیم. از جمله این سبک‌ها می‌توان به عروسی‌های کوچک و صمیمی، عروسی‌های تماتیک، عروسی‌های آنلاین و عروسی‌های روستیک اشاره کرد. عروسی‌های کوچک با کاهش تعداد مهمانان، بر ایجاد فضایی صمیمی‌تر و کاهش هزینه‌ها تمرکز می‌کنند. گرچه این رویکرد می‌تواند پیوندهای اجتماعی گسترده‌تر را محدود کند اما برای زوج‌هایی که به دنبال مراسمی ساده و خاطره‌انگیز هستند، جذابیت زیادی دارد. از سوی دیگر، عروسی‌های تماتیک با استفاده از ایده‌های خلاقانه و شخصی‌سازی شده، به زوجین اجازه می‌دهد تا مراسمی منحصر به فرد برگزار کنند. با این حال، این سبک گاهی اوقات به تجمل‌گرایی و سطحی‌نگری گرایش پیدا می‌کند. با گسترش فناوری، عروسی‌های آنلاین نیز به‌عنوان یک گزینه جذاب برای زوج‌ها مطرح شده است. این نوع مراسم، امکان حضور مجازی مهمانان از سراسر جهان را فراهم می‌کند. با وجود مزایای آن، عروسی‌های آنلاین نمی‌توانند جایگزین کامل تجربه حضور فیزیکی مهمانان و ایجاد حس جمعی باشند. عروسی‌های روستیک نیز با الهام از طبیعت و استفاده از عناصر طبیعی، رویکردی ساده و صمیمی را ارائه می‌دهند. اما هزینه‌های بالای آماده‌سازی مکان و سایر ملزومات، یکی از چالش‌های اصلی این سبک محسوب می‌شود. هر یک از این سبک‌ها مزایا و چالش‌های خاص خود را دارند. با این حال، برخی منتقدان معتقدند که این تغییرات ممکن است به کاهش اهمیت سنت‌ها و ارزش‌های فرهنگی در مراسم عروسی و تجاری‌سازی بیش از حد آن منجر شود.

مراسم عروسی در ادیان مختلف

اسلام

اسلام به‌عنوان یکی از ادیان ابراهیمی، تأثیری عمیق بر شکل‌گیری سنت‌های عروسی در جوامع اسلامی گذاشته است. در اسلام، ازدواج به‌عنوان یک عهد مقدس و پیمانی الهی تلقی می‌شود. از این رو، مراسم عروسی در اسلام، علاوه بر جنبۀ اجتماعی، جنبۀ معنوی و مذهبی نیز دارد. مراسم عقد که با حضور دو شاهد و عاقد که به‌طور معمول یک روحانی است، برگزار می‌شود و مهم‌ترین بخش مراسم است. در این مراسم، خطبۀ عقد خوانده شده و عقد ازدواج جاری می‌شود. مهریه، به‌عنوان حق شرعی زن، از دیگر عناصر مهم در ازدواج اسلامی است. ولیمه یا جشن عروسی نیز در اسلام با تاکید بر ساده‌زیستی و پرهیز از اسراف و تبذیر توصیه شده است. آداب و رسوم خاص هر منطقه و قومیت نیز بر مراسم عروسی مسلمانان تأثیر گذاشته است؛ اما اصول کلی همچون خواندن خطبه عقد، پرداخت مهریه و برگزاری ولیمه، در همه جوامع اسلامی مشترک است.

یهودیت

آیین ازدواج یهودی، ترکیبی از جنبه‌های مذهبی، حقوقی و اجتماعی است. از جمله مهم‌ترین آداب و رسوم آن می‌توان به کتوبا (قرارداد ازدواج) اشاره کرد که حقوق و تعهدات زوجین را مشخص می‌کند. مراسم حوپا (سایبان) نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و نماد خانه جدیدی است که زوجین در آن زندگی خواهند کرد. در این مراسم، حلقه ازدواج توسط داماد به انگشت عروس انداخته می‌شود و برکت‌های مذهبی قرائت می‌شود. شکستن یک لیوان در پایان مراسم، نمادی از شکنندگی زندگی و لزوم مراقبت از آن است. همچنین، روزه گرفتن عروس و داماد پیش از مراسم، پوشاندن صورت عروس توسط داماد، و خواندن دعاهای خاص از دیگر آداب رایج در ازدواج یهودی هستند. این آداب و رسوم ممکن است بسته به جامعه یهودی و سنت‌های محلی، تفاوت‌هایی داشته باشند.

مسیحیت

در مسیحیت، مراسم عروسی به‌عنوان یک مراسم مقدس تلقی می‌شود که در کلیسا برگزار می‌شود. حضور کشیش و خواندن دعاهای مخصوص از ویژگی‌های بارز این مراسم است. لباس عروس سفید، نمادی از پاکی و بکارت، در بسیاری از فرهنگ‌های مسیحی به‌عنوان لباس سنتی عروس شناخته می‌شود. تبادل حلقه نیز به‌عنوان نمادی از ابدیت و تعهد در ازدواج، در اکثر مراسم‌های مسیحی انجام می‌شود. در برخی از فرقه‌های مسیحی، آداب و رسوم خاصی مانند تاج‌گذاری عروس، روشن کردن شمع و تبادل سوگند وجود دارد.

زرتشت

آیین ازدواج در زرتشت، پیوندی مقدس و نمادی از زندگی خوب و پربار است. مراسم ازدواج زرتشتیان معمولا در آتشکده و با حضور موبد برگزار می‌شود. در این مراسم، عروس و داماد به دور آتش مقدس می‌گردند و پیمان زناشویی می‌بندند. از آداب مهم دیگر این مراسم می‌توان به خواندن اوستا و نیایش به اهورامزدا، تبادل حلقه و هدایا، و برکت دادن به زوج جوان اشاره کرد. در این مجلس بزرگان و موبدان حاضر می‌شوند، موبد پس از شنیدن اقرار رضایت از عروس و داماد اندرزهای سودمند اخلاقی و دینی داده می‌شود. لباس عروس و داماد معمولا سفید است و نماد پاکی و روشنی است. پس از مراسم، جشن بزرگی برگزار می‌شود.

هندوئیسم

مراسم عروسی در هندوئیسم، بسیار پیچیده و مملو از آداب و رسوم است. این مراسم معمولاً چند روز طول می‌کشد و شامل مراحل مختلفی از جمله خواستگاری، نامزدی و مراسم اصلی عروسی است. لباس عروس و داماد در هندوئیسم بسیار رنگارنگ و پر زرق و برق است و هر رنگی نماد خاصی دارد. همچنین، مراسم مذهبی مختلفی مانند آتش‌افروزی، دور تا دور آتش هفت بار چرخیدن و تبادل گلبرگ‌های گل، در این مراسم انجام می‌شود.

عناصر و مراحل اصلی مراسم عروسی

قبل از عروسی

قبل از برگزاری مراسم عروسی، مراحل و آداب و رسوم مختلفی در فرهنگ‌های مختلف انجام می‌شود. به‌طور کلی، این مراحل شامل خواستگاری، نامزدی، تعیین مهریه ، تهیۀ جهیزیه و برگزاری جشن‌های مقدماتی است. در مرحلۀ خواستگاری، خانواده داماد به‌طور رسمی از خانواده عروس برای ازدواج فرزندشان درخواست می‌کنند. پس از توافق دو خانواده بر سر مسایلی مانند میزان مهریه، چگونگی انجام مراسم‌ها، مراسم نامزدی برگزار می‌شود. علاوه بر این، جشن‌های مقدماتی مانند حنابندان و شب چلچراغ نیز در برخی فرهنگ‌ها برگزار می‌شود. حنابندان مراسمی است که در آن دست و پای عروس و داماد حنا گذاشته می‌شود و نماد شادی و برکت است. شب چلچراغ نیز جشنی است که یک شب قبل از عروسی برگزار می‌شود و در آن دوستان و آشنایان عروس و داماد دور هم جمع می‌شوند.

مراسم اصلی عروسی

مراسم اصلی عروسی معمولا در مکانی مانند تالار، باغ یا خانه برگزار می‌شود و انتخاب مکان به دین، فرهنگ و سلیقۀ زوجین بستگی دارد. زمان برگزاری نیز می‌تواند صبح، ظهر یا شب باشد. در این مراسم، عروس و داماد لباس‌های مخصوصی می‌پوشند که اغلب رنگ سفید است. در طول مراسم، آداب و رسوم مختلفی اجرا می‌شود که از جملۀ آن‌ها می‌توان به قرائت خطبۀ عقد و مراسم جشن اشاره کرد. در برخی فرهنگ‌ها، آداب و رسوم خاصی مانند شکستن ظرف یا پرتاب دسته‌گل عروس نیز وجود دارد. بعد از مراسم، مهمانان به جشن می‌پردازند و از غذاها و نوشیدنی‌های مختلفی که توسط میزبانان تهیه شده است، پذیرایی می‌شوند. نوع غذا و نحوۀ پذیرایی نیز به سبک زندگی و منطقه جغرافیایی بستگی دارد.

پس از عروسی

پس از برگزاری مراسم اصلی عروسی، آداب و رسوم مختلفی در فرهنگ‌های مختلف انجام می‌شود. در برخی فرهنگ‌ها، مراسم عروسی دومی نیز برگزار می‌شود که ممکن است در خانۀ داماد یا محلی دیگر برگزار شود. این مراسم معمولا با هدف خوش‌آمدگویی به عروس به خانوادۀ داماد و جشن گرفتن آغاز زندگی مشترک برگزار می‌شود. همچنین، رسم‌های خاصی برای ورود عروس به خانۀ داماد وجود دارد که ممکن است شامل شکستن ظرفی، پاشیدن برنج یا قدم گذاشتن روی فرش قرمز باشد. این رسوم نماد خوش‌شانسی و برکت برای زندگی مشترک جدید هستند. در طول مراسم و پس از آن، مهمانان هدایا و تبریک‌های خود را به زوج جوان تقدیم می‌کنند. هدایا می‌توانند شامل پول، طلا، لوازم خانگی و یا سایر وسایل مورد نیاز زندگی مشترک باشد.

معانی نمادین عناصر عروسی

عناصر مختلفی در مراسم عروسی استفاده می‌شوند که هر کدام معنای نمادین خاصی دارند و به مراسم زیبایی و عمق بیشتری می‌بخشند. در ادامه به برخی از رایج‌ترین این نمادها و معانی آن‌ها اشاره می‌کنیم:

اشیاء و نمادها

• حلقه ازدواج: شکل دایرۀ حلقه نماد بی‌نهایت و ابدیت است و نشان‌دهنده پیوند همیشگی بین زوجین است. جنس حلقه، معمولا طلا یا نقره، نماد پاکی و ارزش این پیوند است.
• لباس عروس: رنگ سفید لباس عروس به‌طور معمول نماد پاکی، بکارت و آغاز فصل جدیدی در زندگی است.

رنگ‌ها

• سفید: پاکی، بکارت، آغاز جدید، نور و امید؛
• قرمز: عشق، شور، اشتیاق، زندگی، شادی؛
• آبی: وفاداری، اعتماد، آرامش، آسمان و دریا؛
• صورتی: لطافت، زنانگی، عشق رمانتیک؛
• سبز: طبیعت، رشد، باروری، امید.

چالش‌ها

مراسم عروسی با چالش‌های متعددی مواجه است که جنبه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

هزینه‌های اقتصادی

یکی از مشکلات اساسی در این زمینه هزینه‌های اقتصادی است. برگزاری یک مراسم عروسی مجلل نیازمند بودجه‌های قابل توجهی است که فشار مالی زیادی را به خانواده‌ها وارد می‌کند. در این راستا، برخی از متخصصان پیشنهاد می‌دهند که برنامه‌ریزی مالی دقیق و متناسب با توان مالی خانواده‌ها می‌تواند از بروز مشکلات مالی جلوگیری کند و به جای تمرکز بر تجملات، بر جنبه‌های معنوی و اجتماعی مراسم تأکید شود.

فشارهای اجتماعی و فرهنگی‌

از سوی دیگر، فشارهای اجتماعی و فرهنگی سبب می‌شود که بسیاری از زوج‌ها و خانواده‌ها برای جلب تأیید یا رقابت با دیگران، به برگزاری مراسم‌های بزرگ و پرهزینه روی آورند. این مسئله در برخی موارد منجر به دوری از سنت‌ها و فرهنگ‌های اصیل می‌شود. متخصصان حوزۀ فرهنگ بر این باورند که توجه به آداب و رسوم محلی می‌تواند راه‌حلی مناسب برای مقابله با این فشارها باشد. در واقع، برگزاری مراسم عروسی با رعایت سنت‌های فرهنگی نه تنها از نظر مالی به صرفه‌تر است، بلکه می‌تواند به حفظ هویت فرهنگی جامعه کمک کند.

تجمل‌گرایی

علاوه بر این، تجمل‌گرایی و چشم و هم‌چشمی یکی از چالش‌های دیگر است که مراسم‌ها را به رقابتی غیرسالم تبدیل می‌کند. این رقابت‌ها گاهی اوقات موجب می‌شود هدف اصلی ازدواج، یعنی ایجاد همبستگی و شادی، تحت تأثیر نمایش‌های ظاهری قرار گیرد. کارشناسان اجتماعی پیشنهاد می‌کنند که با آگاهی‌بخشی و آموزش به خانواده‌ها و زوج‌ها در خصوص اهمیت اصلی ازدواج و اجتناب از توجه بیش از حد به تجملات، می‌توان تا حد زیادی از این معضل کاست. همچنین ایجاد فرهنگ ازدواج ساده در جامعه و توجه به آموزه‌های دینی، باعث کاهش فشارهای اجتماعی و اقتصادی می‌شود.

منابع

• «آداب و رسوم ازدواج در ایران/ بخش اول»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 20 خرداد 1403ش.
• «آداب و رسوم ازدواج در ایران/ بخش دوم»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 20 خرداد 1403ش.
• «آیین ازدواج در دین زرتشت»، وب‌سایت پارسی‌طب، تاریخ درج مطلب: 15 مهر 1394ش.
• «آیین ازدواج در دین هندویی شیوایی»، نامۀ الهیات، سال سیزدهم، شمارۀ 54، بهار1400ش.
• «آداب و احکام ازدواج در دین هندویی»، پژوهشنامۀ ادیان، شمارۀ 1، 1386ش.
• «ازدواج لاکچری پوشالی با الگوی اینستاگرام!»، وب‌سایت خبر فوری، تاریخ درج مطلب: 1 مهر 1398ش.
• «ازدواج و خانواده در دین یهود چگونه است؟»، وب‌سایت پرسمان دانشجویی، تاریخ درج مطلب: 23 مرداد 1390ش.
• «انواع لباس عروس و رنگ های آن چه معنی دارد؟»، وب‌سایت اقتصادآنلاین، تاریخ درج مطلب: 26 مهر 1401ش.
• «آداب و رسوم ازدواج در ایران/ بخش اول»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 20 خرداد 1403ش.
• «آداب و رسوم ازدواج در ایران/ بخش دوم»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 20 خرداد 1403ش.
• «آیین ازدواج در دین زرتشت»، وب‌سایت پارسی‌طب، تاریخ درج مطلب: 15 مهر 1394ش.
• «تشریفات عجیب و غریب برای برگزاری عروسی‌های «لاکچری»!»، وب‌سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: 10 شهریور 1398ش.
• «تم‌های پرطرفدار عروسی و نحوه استفاده از آنها در تالار»، وب‌سایت ویرگول، تاریخ بازدید: 12 آذر 1403ش.
• «کاهش هزینه‌های عروسی، برگزاری یک عروسی کم‌خرج!»، وب‌سایت خبرگزاری کار ایران، تاریخ درج مطلب: 18 اردیبهشت 1402ش.
• «مراسم عروسی در اسلام»، وب‌سایت پژوهۀ تبلیغ، تاریخ درج مطلب: 24 دی 1396ش.
• «نقش محوری رسانه‌ها در فرهنگ‌سازی ازدواج»، وب‌سایت روزنامۀ کیهان، تاریخ 3 خرداد 1402ش.
• «نمادهای فرهنگی در رنگ ها و الگوهای لباس عروس»، وب‌سایت عروس، تاریخ درج مطلب: 10 آبان 1402ش.
• امینی، ابراهیم، «تجمل‌گرایی، یکی از موانع ازدواج»، وب‌سایت دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت، تاریخ درج مطلب: 4 اردیبهشت 1401ش.
• بلوکباشی، علی، «بله‌برون»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 1 تیر 1399ش.
• جعفری، محمد و سلیمی، مینا، «جشن»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 20 خرداد 1402ش.
• حق‌پرست، زهرا و ابراهیم، علیرضا، «آیین ازدواج در دین هندویی شیوایی»، نامۀ الهیات، سال سیزدهم، شمارۀ 54، بهار1400ش.
• رشنو، مریم، «عروسی»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 7 اردیبهشت 1399ش.
• رنجبر، «جایگاه حلقة ازدواج از گذشته‌های بسیار دور تا امروز»، وب‌سایت مجله ویستا، تاریخ بازدید: 6 فروردین 1403ش.
• سامعی، مریم، «حنابندان»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 2 بهمن 1398ش.
• سامعی، مریم، «عقد، مراسم»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 11 اردیبهشت 1399ش.
• سجاسی قیداری، حمدالله و همکاران، «اثرات جهانیشدن بر تغییرات سبك زندگی در نواحی روستایی»، در فصلنامۀ مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، دورۀ هفتم، شمارۀ 4، 1394ش.
• شیرودی، مرتضی، «جهانی‌سازی غربی و جهانی شدن اسلامی»، وب‌سایت حوزه‌نت، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1390ش.
• طباطبایی ندوشن، سیده مریم، «نقش تجملات در کاهش ازدواج جوانان»، در ره‌توشۀ خانوادۀ محرم 1437ق، شمارۀ 136، 1394ش.
• لطیفی، عبدالحسین، «آداب و احکام ازدواج در دین هندویی»، پژوهشنامۀ ادیان، شمارۀ 1، 1386ش.
• محبوبی‌منش، حسین، «تغییرات اجتماعی ازدواج»، وب‌سایت پرتال جامع علوم انسانی، تاریخ بازدید: 12 آذر 1403ش.
• مسعودی‌نیا، محمد، «سبک زندگی و فرهنگ ازدواج»، وب‌سایت پژوهشکدۀ باقرالعلوم، تاریخ درج مطلب: 11 آذر 1395ش.
• مسعودی‌نیا، محمد، «سبک زندگی و فرهنگ ازدواج»، وب‌سایت پژوهشکدۀ باقرالعلوم، تاریخ درج مطلب: 11 آذر 1395ش.
• میرمحمدرضایی، سیده زهرا و ساروخانی، باقر، «نقش جهانی شدن در تغییرات دو دهه اخیر خانواده ایرانی»،‌ در فصلنامۀ زنان و خانواده، سال سیزدهم، شمارۀ 44، 1397ش.
• هکمن، لوئیس، «تاریخچۀ مختصری از عروسی‌ها»، وب‌سایت Pocono Record، تاریخ درج مطلب: 15 اکتبر 2016م.
• «10 سنت عروسی مسیحی»، وب‌سایت Pure Flix، تاریخ بازدید: 2 دسامبر 2024م.