همکاری در خانه

همکاری در خانه؛ مشارکت اعضای خانواده در انجام امور منزل.

همکاری در خانه، همواره شاخصی اثرگذار در بهبود روابط همسران، تحکیم بنیان خانواده و زمینه‌سازی برای اجتماعی‌شدن فرزندان بوده است. مشارکت در انجام کارهای خانه، در سبک زندگی اصیل ایرانی و نیز در سیرۀ اهل‌بیت، مورد توجه بوده است؛ اما امروزه با دگرگونی‌های سبک زندگی، این شاخص مهم در خانواده‌های ایرانی کمرنگ شده و در حاشیۀ رفتار اجتماعی آنان قرار گرفته است.

اهمیت

در گذشته، اعضای خانواده به‌صورت طبیعی و شبکه‌ای، روابط خود را شکل می‌دادند و مردان و زنان ایرانی با نقش‌های جنسیتی معین، در انجام امور منزل، ‌همکاری می‌کردند. فرزندان نیز از کودکی در کارهای خانه نقش‌آفرین بودند و در اکثر خانواده‌ها، فرزندان بزرگ‌تر مسئولیت نگهداری و تربیت فرزندان کوچک‌تر را به‌عهده داشتند؛ اما در عصر کنونی که روابط فیزیکی و معنوی اعضای خانواده کاهش یافته، مشارکت در امور خانواده به یک ضرورت اجتماعی تبدیل شده است. مشارکت‌پذیری اعضای خانواده در فرهنگ ایرانی، یک شاخص اجتماعی، عاطفی و حمایت‌گرانه برای خانواده‌محوری است. پویایی، خوشبختی و رشد خانواده در گرو همکاری تمامی اعضای آن است. همکاری در خانه، نقش آموزندگی مهمی در فرزندان خانواده نیز ایفا می‌کند و آنها را برای ورود به جامعه آماده می‌سازد. همچنین همکاری در خانه با تقویت حس مسئولیت‌پذیری در اعضای خانواده موجب می‌شود که آنها احساس کفایت، خودارزشمندی، توانایی و اثرگذاری در غلبه بر مشکلات داشته باشند.

تفاوت جنسیتی در همکاری

زنان در سبک زندگی ایرانی، نقشی پررنگ‌تر از مردان در انجام امور منزل دارند و مدیریت داخلی خانه معمولا بر عهده آنان است. امروزه نیز بیشتر زنان ایرانی حتی اگر بیرون از خانه، شاغل باشند مدیریت امور منزل را عهده‌دار هستند. این در حالی است که بر اساس پژوهش‌ها، میزان مشارکت مردان ایرانی در امور منزل، بسیار کمتر از زنان است. البته در کشورهایی مثل ژاپن نیز مردان علاقۀ کمتری به انجام امور خانه دارند و تنها 15 دقیقه مشارکت در کارهای خانه داشته‌اند؛ در هندوستان نیز 40 درصد مردان در کار خرید یا نگه‏داری کودکان به زنان کمک می‏کنند. صاحب‌نظران توصیه می‌کنند که همسران با تفاهم و تقویت روحیه همکاری و حس مسئولیت‌پذیری، تلاش کنند تا بدون در نظرداشتن جنسیت، موقعیت زن و شوهری و سن و سال، کارهای خانه را انجام دهند و تقسیم وظایف را بر اساس توانایی و علایق اعضای خانواده، صورت دهند.

قلمرو

مشارکت تمامی اعضای خانواده در انجام امور منزل، شرط رسیدن به ‌رضایت فردی و تقویت ‌‌سرمایه اجتماعی است. صاحب‌نظران، این دیدگاه که یک فرد، بیشتر نقش‌ها را به‌عهده داشته باشد تا سایر اعضای خانواده به‌راحتی زندگی‌ کنند، را دیدگاهی آسیب‌زا می‌دانند. در همین ارتباط تأکید شده است که پدر و مادر، هر دو در انجام کارهای خانه مشارکت کنند تا فرزندان بیاموزند که انجام کارهای خانه تک‌جنسیتی و زنانه نیست.

انواع همکاری

1. فیزیکی؛ مانند نظافت خانه، پخت غذا، تهیۀ اقلام مصرفی از بیرون، شست‌وشوی ظروف غذا و لباس، تعمیر ابزار و وسائل منزل، رسیدن به امور درسی فرزندان و پذیرایی از مهمان‌ها. 2. عاطفی؛ مانند همدردی با اعضای خانواده و اظهار شادی با اتفاقات شادی‌آور در خانواده، ارزش‌دهی به‌کارهای درون خانه و ایجاد ارتباطات عمیق عاطفی میان اعضای خانواده. 3. فکری؛ مانند مشارکت در تصمیم‌گیری‌های خانوادگی، ارائۀ راه‌حل، هم‌افزایی و هم‌فکری در جهت حل مسائل و آموزش مهارت‌های اجتماعی به‌اعضای خانواده.

کارکردها

1. تحکیم روابط ‌همسران؛

2. آرامش روانی و عاطفی؛

3. همدلی اعضای خانواده؛

4. دست‌یابی به ‌اهداف؛

5. دوری از احساس تنهایی.

همکاری در خانه از منظر آموزه‌های دینی

در آموزه‌های دینی، پاداش همکاری در خانه، درجه‌های بالایی از بهشت در جایگاه صالحان و شهیدان است. بر اساس روایات، هر مردی که به همسر خود در خانه کمک کند ثواب صابران را دارد و همکاری او در کارهای خانه بسیار برتر از سال‌ها روزه‌داری و شب‌زنده‌داری است. خدمت به خانواده کفارۀ گناهان بزرگ، سبب خاموشی آتش خشم خداوند و زمینه‌ساز ورود به بهشت است.

پیامبر خدا نیز با هدف همکاری در کارهای خانه، گوسفندان را می‌دوشید و جامه و کفش خود را می‌دوخت. او درب خانه را خود به‌روی مراجعین می‌گشود و در این کار از دیگران سبقت می‌گرفت؛ شتران را خود عقال می‌بست؛ خانه را جارو می‌کرد؛ گندم و جو را آسیاب می‌کرد؛ به حیوانات آب و علوفه می‌داد؛ بارهای خدمتکار خسته‌اش را به دوش می‌کشید؛ آب وضوی شب خود را، آماده می‌کرد و کنار بستر خواب خود می‌برد؛ به‌دست خود گوشت برای همسرانش خُرد می‌کرد؛ نیازمندی‌های خانه را خود از بازار تهیه می‌کرد و آنها را به منزل می‌برد؛ در انجام امور منزل حتی از خدمتکاران ‌خود نیز توقع نداشت. این روحیه همکاری در خانه، از امام علی نیز روایت شده است و او برای منزل هیزم جمع کرده و خانه را تمیز می‌کرد و به همسرش در انجام بهتر کارهای خانه، یاری می‌رساند.

تغییر در فرهنگ خانواده‌ها

در سال‌های اخیر هرچند بر لزوم ایجاد روابط اجتماعی در خانواده و برقراری تعاون در محیط خانه تأکید می‌شود، اما مطابق پژوهش‌های انجام شده، روابط موزاییکی و تفکر فردگرایانه جای‌گزین اصل مشارکت در اکثر خانواده‌ها شده و مسئولیت‌پذیری و جمع‌گرایی کم‌رنگ شده است؛ در حالی که نیاز به تقسیم وظایف با توجه به تغییر نقش‌های سنتی زنان در جامعۀ امروز بیشتر احساس می‌شود. شادابی روح و جسم هر یک از اعضای خانواده مستلزم مشارکت معنوی و اجتماعی دیگر افراد است.

منابع

• آقاجانی، نصرالله، «مشارکت‌پذیری اعضای خانواده»، فصلنامۀ مطالعات راهبردی زنان، شمارۀ 16، سال 1381ش.
• «اصل همکاری در امور خانه (سیره نبوی)»، ویکی فقه، تاریخ بازدید: 27 آذر 1402ش.
• «اهمیت همکاری و تعاون در خانواده»، وب‌سایت روزنامۀ بین‌المللی نیم‌نگاه، تاریخ بازدید: 20 آذر 1402ش.
• «پیامبر اعظم؛ الگوی تمام‌عیار همکاری و تعاون در خانواده»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، تاریخ درج مطلب: 21 شهریور 1394ش.
• «چگونه مشارکت در انجام امور خانه را به فرزندان خود بیاموزیم؟»، خبرگزاری ‌دانشجویان ایران، تاریخ درج مطلب: 23 فروردین 1400ش.
• حسنی، رضا و دیگران، «پیامدهاي طلاق براي زنان‌ مطلقۀ شهر مشهد (یک پژوهش کیفی)»، مطالعات علوم اجتماعی ایران، سال 10، شماره 42، پاییز 1392ش.
• حسین‌پور، سید روح‌الله، «کمک به همسر»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 9 فروردین 1397ش.
• «نمونه‌ای از انجام کارهای خانه توسط پیامبر و امام علی»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: 15 مهر 1392ش.