چزنک رغو

چزنک رغو؛ نوعی غذا و نان محلی پُر‌طرفدار در مناطق لرنشین.

چِزِنَک رِغو، نوعی نان محلی پرطرفدار مخصوص استان لرستان است. این نان بیشتر در دورهمی‌های خانوادگی در فصل‌های بهار و تابستان به‌عنوان یک غذای کامل و مقوی تهیه و مورد مصرف قرار می‌گیرد. چزنک رغو بخشی از فرهنگ لرستان در اتکای غذایی به محصولات محلی را بازنمایی می‌کند.

معرفی

چِزِنَک رِغو، چزنک روغن یا چزنک، نوعی نان محلی است که به‌‍‌عنوان یک وعدۀ کامل غذایی در استان لرستان توسط زنان لر پخته می‌شود. این غذای محلی از چزنک (نان فطیر) و رغو (روغن حیوانی و محلی) تهیه‌ می‌شود. مهارت پخت چزنک به‌عنوان یک غذای محلی مخصوص لرستان، ثبت ملی شده است.

خاستگاه جغرافیایی

اگرچه چزنک رغو یکی از غذا‌های محلی و مرسوم در استان لرستان بوده و قدمتی به درازای حیات قوم لُر دارد؛ اما در برخی مناطق استان‌های غربی مجاور مانند ایلام، کرمانشاه و کردستان نیز طبخ می‌شود.

طرز تهیه و طبخ چزنک رغو

چزنک رغو، معمولاً یک غذای فصلی است. به‌دلیل اینکه بانوان لر در فصل بهار و تابستان، غذا و نان محلی را در فضای آزاد یا طبیعت می‌پزند، چزنک رغو نیز عموماً در فصل تابستان و بهار پخته می‌شود. این غذای محلی به‌لحاظ ارزش غذایی یک غذای ساده، اما کامل است و با مواد غذایی که روزانه در دسترس افراد است، تهیه می‌شود. برای طبخ این غذای مقوی ابتدا آرد، آب، خمیرمایه، نمک، زرد‌چوبه، زیره و رازیانه را با یکدیگر مخلوط کرده و خمیری شل‌تر از خمیر نان‌های معمولی است، تهیه می‌کنند. در طبخ سنتی نان چزنک رغو، از ساج استفاده کرده و آن را روی مقدار مناسبی از هیزم یا زغال قرار می‌دهند تا گرم شود، اما امروزه به‌دلیل زندگی آپارتمانی این شرایط مهیا نبوده و این نان را در داخل تابه بر روی اجاق گاز یا درون فر تهیه می‌کنند. پس از گرم‌شدن ساج یا فر، سطح ساج یا سینی داخل فر را با کمی روغن چرب می‌کنند تا خمیر به آن نچسبد. خمیر آماده شده را به‌ اندازۀ لازم روی ساج یا ظرف گرم شده ریخته و آن را با دست یا قاشق پهن می‌کنند. پس از پخته و طلایی‌شدن رنگ نان آن را برداشته و قبل از اینکه سرد شود، نان را تِلیت یا تکه‌تکه کرده و مقداری روغن محلی یا کره به‌همراه مقداری شیرۀ خرما یا انگور روی آن ریخته و آنها را با یکدیگر مخلوط کرده و میل می‌کنند.

پخت چزنک رغو در ایام خاص

چزنک رغو یک غذای مناسبتی و سنتی مخصوص استان لرستان به‌شمار می‌رود که طبخ آن با آموزه‌های فرهنگی و اعتقادی مردم عجین شده است. در ماه رمضان، اعیاد دینی و عید نوروز که رفت‌وآمد و صلۀ‌رحم خویشاوندان و اعضای خانواده زیاد است، پخت این نان میان اهالی این منطقه مرسوم است. پخت چزنک رغو به‌ویژه در روز عید فطر، رایج‌تر است. مؤمنان به شکرانۀ یک ماه عبادت و مهمانی بر سفره پروردگار، در این روز سفره‌هایی مملو از خوراکی‌های مختلف و شیرینی‌های محلی پهن کرده و اسباب دورهمی و دید و بازدید را فراهم می‌کنند. بانوان فامیل در روز عید فطر دور یکدیگر جمع شده و با همکاری یکدیگر اقدام به پخت چزنک رغو کرده و آن را به‌عنوان یکی از غذا‌های اصلی این روز بر سر سفره قرار می‌دهند.

مردم نگاری

غذاهای محلی از مهم‌ترین عناصر میراث فرهنگی اقوام ایرانی به‌شمار می‌رود. سبک غذایی عشایر و روستاییان لر و لَک ساکن در لرستان برگرفته از منابع غذایی، سبک غذایی و آیین‌های بومی آنها است. در میان اقوام لر روابط اجتماعی، نوع ارتباط خویشاوندی و شرایط زیست محیطی نیز بر نوع غذای محلی آنها تأثیر‌گذار بوده است. برخی غذاها مانند چزنک رغو بیشتر برای دورهمی‌های خانوادگی تهیه می‌شود. همچنین به‌دلیل سبک زندگی عشایری و کوچ‌نشینی که از گذشته در میان آنها رواج داشته، اغلب تهیۀ غذاهای ساده و مقوی با استفاده از مواد غذایی در دسترس که در زمان کوتاهی تهیه می‌شوند در اولویت بوده است. چزنک رغو نیز که به‌دلیل داشتن مواد غذایی مقوی برای فصل‌های کوچ عشایر به‌عنوان غذای کوچ استفاده می‌شد تا علاوه بر تأمین انرژی مردمان عشایر به سرعت و راحتی طبخ شود. مردم لرستان به نشانۀ احترام برای مهمان تازه از راه رسیده، چزنک رغو آماده می‌کنند. همچنین با توجه به رایج بودن سنت تعارف در میان اقوام لر و لک ساکن لرستان، اگر این غذا در فضایی طبخ شود که اطرافیان و همسایگان متوجه پخت آن شوند، بانوان این غذا را مقداری بیشتر درست کرده و از آن به همسایگان و کودکانی که در نزدیکی آنها هستند تعارف می‌کنند. این نان و غذای محلی به‌دلیل اینکه مواد اولیه آن محدود و در دسترس است، پخت آسان و سریعی داشته و محدود به قشر خاصی نبوده و مورد استفاده برای اقشار مختلف جامعه است.

کارکرد

امروزه به‌دلیل گسترش سبک زندگی مدرن و روی آوردن افراد به غذاها و میان وعده‌های ناسازگار با سبک غذایی و فرهنگی ایرانیان به بیماری‌های متعددی دچار شده‌اند. استفاده از این‌گونه نان‌های محلی سالم و مقوی به‌جای بسیاری از میان وعده‌های مضر علاوه بر اینکه برای بدن مفید بوده و مدت زمان طولانی‌تری انرژی مورد نیاز بدن را تأمین می‌کند، سبب احیای فرهنگ غذایی ایرانی و بازگشتن نان‌ها و شیرینی‌های محلی به سبد غذایی و سبک زندگی خانواده‌ها و نسل جدید می‌شود.

منابع

• «آداب و رسوم مردم لرستان در عید فطر»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب، 1 آبان 1385ش.
• رستمی، محبوبه، «معرفی استان - فرهنگ و سنت اقوام - غذاهای محلی»، وب‌سایت تبیان اداره کل تبلیغات اسلامی استان لرستان، تاریخ درج مطلب: 21 اسفند 1395ش.
• شادابی، سعید و انجوی‌شیرازی، ابوالقاسم، فرهنگ مردم لرستان2، خرم‌آباد، شاپورخواست، چاپ اول، 1395ش.
• صفر بیرانوند، نسرین، «این شما و این عالیجناب «چزنک رغو» لرستان/ نانی خوشمزه برای دورهمی‌ها»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 3 فروردین 1402ش.
• مجتهدی، «گردشگری غذایی در بروجرد از طبخ چزنک رغو تا آش شله ماش»، وب‌سایت پایگاه خبری صنعت غذا و کشاورزی. تاریخ درج مطلب: 12 مرداد 1400ش.
• «نان محلی محبوب لرستانی‌ها ثبت ملی شد/ «چزنک» چگونه پخته می‌شود؟»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 30 شهریور 1402ش.
• ودادهیر، ابوعلی و همکاران، «نظام غذایی بومی- سنتی: پژوهشی مردم شناختی در میان قوم لک در مناطق روستایی و عشایری استان لرستان»، نشریۀ توسعه محلی روستایی – شهری (توسعه روستایی)، شمارۀ 1، 1393ش.