گر صبر کنی ز غوره حلوا سازی

گر صبر کنی ز غوره حلوا سازی؛ ضرب‌المثلی امیدبخش دربارۀ نقش و اهمیت صبر در رسیدن به موفقیت.

گر صبر کنی ز غوره حلوا سازی» از ضرب‌المثل‌های پندآموز فارسی است که به اهمیت بردباری در زندگی اشاره دارد. این ضرب‌المثل به افراد یادآوری می‌کند که با صبر و حوصله در کارها و سختی‌های زندگی می‌توان به نتایج مطلوب و شیرین رسید.

مفهوم‌شناسی

ضرب‌المثل «گر صبر کنی ز غوره حلوا سازی» به این برمی‌گردد که زمان زیادی نیاز است تا غورۀ ترش برسد و تبدیل به انگور شیرینی شود و بعد از آن انگور به شیره تبدیل شده و سپس بتوان با آن حلوا درست کرد. ضرب‌المثل مذکور این فرآیند زمان‌بر و نیازمند صبر و شکیبایی را همچون نمادی برای زندگی انسان‌ها تصویر کرده است. در جامعه، بعضی افراد تمایل دارند که خیلی سریع به موفقیت برسند، اما در واقعیت این‌گونه نیست و پشت هر موفقیتی تلاش و صبر زیادی وجود دارد؛ به‌عنوان مثال یک کارآفرین برای اینکه بتواند در کار خود موفق شود باید سال‌ها به سختی کار کند و تجربه کسب کند تا بتواند در کسب‌وکار خود موفق شود. در حوزۀ خانواده نیز افراد برای رسیدن به یک رابطۀ پایدار باید بتوانند به‌مرور زمان یکدیگر را بشناسند و در این راه صبر و گذشت داشته باشند تا بتوانند کنار هم رشد کرده و به رابطه‌ای عمیق و پایدار دست پیدا کنند.

صبر در سبک زندگی اسلامی

از مفاهیم کلیدی در ضرب‌المثل گر صبر کنی ز غوره حلوا سازی، کلمۀ «صبر» است. صبر در لغت به بردباری و شکیبایی معنی شده است و در اصطلاح علم اخلاق به حفظ نفس از اضطراب، اعتراض و شکایت شناخته می‌شود. صبر از عوامل موفقیت و پیروزی انسان در عرصه‌های مادی و معنوی به‌شمار می‌آید. قرآن کریم به صبر و بردباری، بسیار پرداخته و انسان‌ها را به بهره‌گیری از این ویژگی اخلاقی مهم در زندگی، سفارش کرده است، به‌ویژه انبیا، اولیا و مؤمنان را به صبر و استقامت در برابر سختی‌ها و مشکلات دعوت کرده و به انسان‌های صبور بشارت همراهی خود را در سختی‌های زندگی داده و نعمت‌های ویژه‌ای به آنها عنایت کرده است.

واژۀ صبر و مشتقات آن 103 بار در قرآن آمده است. از مهم‌ترین آیات قرآنی که با ضرب‌المثل «گر صبر کنی ز غوره حلوا سازی» معنا و مفهوم مشترکی دارد، آیۀ «اِنَّ مَعَ العُسرِ یُسراً» است. این ضرب‌المثل نشان‌ می‌دهد که از شرایط سخت و دشوار می‌توان به نتایج شیرین و خوشایندی دست‌یافت و آیۀ مزبور نیز به این مطلب اشاره دارد که حتماً پس از هر سختی و دشواری، تسهیلات و آسانی‌هایی وجود دارد. در تفسیر این آیه آمده است انسانی که سختی‌ها را تحمل کرده و ایستادگی کند قطعا میوۀ شیرین آن را می‌چشد و مسیر تکامل و پیشرفت برای وی هموار خواهد شد. این آیه و ضرب‌المثل هردو به ایجاد انگیزه و امید در مخاطب خود تأکید دارند.

صبر در روایات اسلامی به سه قِسم دسته‌بندی شده است: صبر بر اطاعت، صبر بر معصیت و صبر بر مصیبت. از مهم‌ترین راه‌کارهای تقویت صبر و استقامت عبارتند از:

1. تقویت پایه‌های ایمان و یقین انسان؛ مسلمانی که به این باور برسد که دنیا محل گذر است و از آن سو به نعمت‌ها و عذاب‌های الهی در آخرت ایمان داشته باشد، در سختی‌ها و مصائب زندگی، شکیبایی بیشتری دارد؛ زیرا معتقداست خدا به مقتضای حکمت و رحمت عمل می‌کند.
2. ممارست و تمرین؛ با تمرین و تلاش و روبرو شدن با حوادث گوناگون می‌توان این ویژگی اخلاقی را در وجود خود نهادینه کرد. از منظر امام علی در نهج البلاغه، کسی که گرفتاری‌های زمانه پی در پی به او وارد شود، فضیلت صبر به وی عطا می‌شود.
3. شناخت ماهیت دنیا؛ دنیا دار تضادها و تزاحم‌ها است و پایداری و مقاومت لازمۀ این تضادها و اصطکاک‌ها است. انسان صبور علاوه بر غلبه بر تضادها و مقاومت در برابر آنها می‌تواند به نعمات نیز دست‌یابد.

رابطه صبر و ظفر

حقیقت صبر، استقامت و ایستادگی در برابر موانعی است که انسان را در مسیر پیشرفت متوقف می‌کند و اگر انسان در مواجهه با چالش‌ها و مشکلات زندگی، ایستادگی و استقامت نکند، نمی‌تواند به پیروزی و اهداف خود برسد. همان‌گونه که همواره تاریخ گواه این مطلب بوده که پیروزی در انتظار افراد صبور است. ضرب‌المثل «مَن صَبَرَ ظَفَرَ» میان اعراب و شعر «صبر و ظفر هر دو دوستان قديمند *** بر اثر صبر نوبت ظفر آيد»، نشان‌دهندۀ نهادینگی این مفهوم میان مردم است. این در حالی است که امروزه سرعت و تکنولوژی صبر را از انسان‌ها گرفته و عجله و شتاب به آسیب شایعی در زندگی مردمان امروزی تبدیل شده است. افراد توقع دارند که ره صد ساله را یک شبه بپیمایند و همین عجله و شتاب در رسیدن به اهداف موجب شده تا افراد راحت‌تر شکست‌ بخورند و میزان استرس و اضطراب در افراد جامعه بالا برود. انسان صبور با صبر خود، تمرکز و دقت بیشتری در کارها به خرج می‌دهد و همین امر موجب می‌شود تا در آخر نتیجۀ مطلوبی به دست آید، بر عکس انسان عجول فقط به انجام کار فکر می‌کند و به نتیجۀ کار توجهی ندارد. صبر علاوه بر اینکه سبب موفقیت انسان می‌شود انسان را در برابر چالش‌های زندگی مقاوم‌تر می‌کند. در روایتی از امام علی نیز صبر و استقامت کلید پیروزى معرفی شده است.

رابطه صبر و علم

بنا بر روایات اسلامی رابطۀ بین صبر و علم دو سویه است؛ زیرا علم سرچشمۀ صبر و شکیبایی و از سوی دیگر صبر می‌تواند منشأ علم و آگاهی بیشتر شود. همان‌گونه که حضرت موسی از خضر خواست تا علومش را به وی آموزش دهد، اما خضر در جواب موسی گفت تو نمی‌توانی کنار من شکیبایی کنی؛ زیرا تو اسرار کارهای مرا نمی‌دانی و همین عدم آگاهی سبب بی‌صبری تو خواهد شد. از آن سو دانشمندان، عالمان دینی و مکتشفان که با علم و دانش خود به جامعۀ بشری خدمت کرده‌اند در سایۀ صبر و استقامت توانسته‌اند به جایی برسند؛ زیرا راه علم و معرفت راه بسیار مشکلی است که افراد بدون صبر و ایستادگی نمی‌توانند به آن مرحله برسند.

اسوه‌های صبر و استقامت

حضرت زینب میان شیعیان به‌دلیل تحمل سختی‌ها و مصائب در کربلا و وقایع بعد از عاشورا به اسوۀ صبر و تقوا معروف است. ایوب پیامبر نیز به سبب صبر بر مصیبت‌ها و بلاهایی که در زندگی به وی و خانواده‌اش وارد شد، به اسوۀ صبر مشهور است. در فرهنگ عامه نیز ضرب‌المثل «صبر ایوب» رواج زیادی دارد و در جایی به‌کار می‌رود که فردی بسیار صبور است یا این‌که فرد باید صبر زیادی داشته باشد تا به نتیجۀ مطلوبی در کارش برسد. پیامبران دیگری چون یعقوب، نوح، ادریس، ذوالکفل، خضر، موسی و ابراهیم نیز با این ویژگی مثبت اخلاقی در قرآن معرفی شده‌اند.

سنایی غزنوی هم در دیوان اشعار خود از اسوه‌های صبر چنین یاد می‌کند:

'

تا کی بود رازم نهفت، غم، خانۀ صبرم بِرُفت

لقمان چنین در صبر گفت، الصبر مفتاح الفرج

تا کی کشم بیداد من، تا کی کنم فریاد من

روزی بیابم داد من، الصبر مفتاح الفرج

ایوب با چندین بلا، کاندر بلا شد مبتلا

پیوسته این بودش دعا: الصبر مفتاح الفرج

یعقوب کز هجر پسر چندین بلاش آمد به سر

قولش همی بد سر به سر: الصبر مفتاح الفرج

یوسف که اندر چاه شد، کامِ دل بدخواه شد

از چاه سوی جاه شد، الصبر مفتاح الفرج

وامِق به عذرا چون رسید، عُروه به عَفرا چون رسید

اَسعَد به اَسما چون رسید، الصبر مفتاح الفرج

در دنیای امروزی نیز صبر مردم فلسطین و غزه در برابر رژیم اسرائیل، صبری تاریخی و مثال‌زدنی شمرده می‌شود. آیت‌الله خامنه‌ای در سخنرانی‌های خود بیان می‌کند که مردم غزه با صبوری خود توانستند وجدان بشری را به حرکت در بیاورند، به‌گونه‌ای که در کشورهای غربی مانند انگلیس، فرانسه، ایتالیا و ایالت‌های مختلف آمریکا، مردم به خیابان‌ها آمده و علیه اسرائیل شعار می‌دهند و اعتراض خود را به جنایت‌های اسرائیل در این منطقه نشان می‌دهند. وی همچنین معتقد است صبر مثال‌زدنی مردم غزه موجب عقب‌نشینی اسرائیلی‌ها شده و آنها هرگز نمی‌توانند به اهداف راهبردی خود دست پیدا کنند و همین صبر و شجاعت مردم است که تا کنون غزه را نگه داشته است. مردم غزه هم با اعتقاد به آیۀ «اِنَّ مَعَ العُسرِ یُسرا» بر ایستادگی و صبر خود پافشاری می‌کنند تا فرج و پیروزی حاصل شود.

صبر ایرانیان در تاریخ

صبر ایرانیان در طول تاریخ به‌عنوان یک ویژگی فرهنگی و اجتماعی شناخته شده و نقش مهمی در شکل‌گیری هویت ملی و اجتماعی آنان ایفا کرده است. صبر علاوه بر اینکه یک فضیلت اخلاقی به‌شمار می‌آمده است، عامل مؤثری در پیروزی‌ها و موفقیت‌های ایرانیان نیز بوده است. از دوران باستان ایرانیان در برابر حملات خارجی و چالش‌های داخلی صبوری نشان داده‌اند. بعد از ورود اسلام به ایران، صبر به‌عنوان یک فضیلت اخلاقی میان ایرانیان تقویت شد و الگوهای معرفی‌شده در قرآن مورد توجه ایرانیان قرار گرفتند. در صد سال اخیر ایرانیان در چندین برهه صبر خود را به منصۀ ظهور رسانده‌اند؛ اول در دوران انقلاب اسلامی که مردم در برابر ظلم‌های رژیم پهلوی ایستادگی کردند و با صبر و مقاومت خود به پیروزی رسیدند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در جنگ تحمیلی رژیم بعثی حاکم در عراق نیز ایرانیان با صبوری و ایستادگی برابر دشمنان خارجی از سرزمین خود دفاع کردند و الگویی از صبر و مقاومت را برای آیندگان خود بر جای گذاشتند؛ به‌ویژه اسیران جنگ تحمیلی که اسطوره‌های صبر و استقامت شناخته شدند و همینطور خانواده‌های آنها که با صبوری این دوران را تحمل کردند. به اعتقاد آیت‌الله خامنه‌ای صبر و توکل آنان همه چیز را در جهت مصلحت ملت ایران و صابران پیش برد. در سه دهۀ پس از جنگ تحمیلی نیز آمریکا و کشورهای غربی تحریم‌های اقتصادی بسیاری را بر ایرانیان تحمیل کردند تا آنها را در پای‌بندی به آرمان‌های انقلاب اسلامی، تضعیف کنند؛ اما فشارهای اقتصادی، تبلیغات منفی، تلاش برای ناامیدی مردم دربارۀ وضعیت ایران، تهاجم فرهنگی و تهدیدات نظامی در ایرانیان کارگر نیفتاد و آنها با پیشه‌کردن صبر و استقامت، این چالش‌ها را به فرصت تبدیل کردند و به پیشرفت‌های بسیاری دست یافتند.

داستان‌های معروف مربوط به ضرب‌المثل

پیرامون ضرب‌المثل «گر صبر کنی ز غوره حلوا سازی»، دو حکایت وجود دارد که مفهوم آن نقش صبر در رسیدن به نتیجۀ مطلوب است. نخست، حکایت پدری است که از چهار فرزند خود خواست تا هر کدام به ترتیب در فصل‌های چهارگانه، به سراغ درخت معینی بروند و سپس هرکدام تعریف خود را از آن درخت ارائه دهند. پس از یک سال پسرها پیش پدر رفته و هریک تعریف خود را از درخت در فصل‌های بهار، تابستان، پاییز و زمستان ارائه دادند. پدر به آنها گفت که تعریف هرکدام از آنها از درخت درست بوده، اما آنها فقط یک فصل سال را تعریف کرده‌اند و این مانند زندگی آدمی است که نمی‌توان انسان را فقط در یک برهه از زمان قضاوت کرد بلکه زندگی هر انسانی حاصل لذت، شوق و رنج و سختی است که در تمام زندگی خود کشیده است. به‌طور مثال اگر انسان در سرمای زمستان تسلیم شود دیگر نمی‌تواند امید شکوفایی بهار، زیبایی تابستان و باروری پاییز را داشته باشد. صبر و بردباری در لحظات سخت زندگی حتما لحظات بهتری را به‌دنبال خواهد داشت. دوم، حکایت سنگ مرمر و مجسمه‌ای زیبا در یک موزه است که سنگ مرمر از عدم توجه مردم به خود شکایت داشت. مجسمۀ زیبا در پاسخ به او گفت که آن هم سنگ مرمری بوده ولی با تحمل رنج‌ها و سختی‌ها توسط مجسمه‌ساز به مجسمه‌ای زیبا تبدیل شده است.

کاربرد ضرب‌المثل

از گذشته‌های دور ریش‌سفیدان و بزرگان ایرانی با استفاده از ضرب‌المثل «گر صبر کنی ز غوره حلوا سازی» به جوانانی که در کارهای خود عجله کرده و صبر و حوصله نداشتند توصیه می‌کردند که شکیبایی و بردباری را پیشه کنند تا به اهداف خود رسیده و موفق شوند. این ضرب‌المثل به مخاطب گوشزد می‌کند که صبر کلید همۀ موفقیت‌ها است و با گذشت زمان و تلاش سخت‌ترین چالش‌های زندگی هم به فرصتی شیرین تبدیل می‌شود. درون‌مایه‌های مفهومیِ ضرب‌المثل «گر صبر کنی ز غوره حلوا سازی» عبارت است از:

• کارها با صبر و بردباری به بهترین وجه انجام می‌شوند.
• جهان متعلق به افراد صبور است و در راستای اهداف آنها می‌چرخد.
• رستگاری و نیک‌فرجامی با صبر به‌دست می‌آید.
• صبر و شکیبایی بهترین تمرین برای تربیت نفس آدمی است.
• با صبر و بردباری غیر ممکن‌ها، ممکن می‌شوند، مانند همین غوره که کسی حتی تصورش را نمی‌کند که بتوان از آن حلوا درست کرد.

ضرب‌المثل در ادبیات فارسی

ضرب‌المثل «گر صبر کنی ز غوره حلوا سازی» در رباعی سرودۀ ادیب الممالک این‌گونه آمده است:

'

ای آنکه دلم ز عشق شیدا سازی

انگور دهی باده تمنا سازی

گر جهد کنی شراب گردد انگور

ور صبر کنی ز غوره حلوا سازی

معادل ضرب‌المثل در دیگر زبان‌ها

برای مفهوم صبر در زبان انگلیسی این جمله‌ها استفاده می‌شود:

Good things come to those who wait:

اتفاقات خوب برای افرادی که انتظار می‌کشند، می‌آید.

rome wasn't built in a day:

روم در یک روز ساخته نشده است.

در فرهنگ غربی ضرب‌المثل «صبر کلید همۀ موفقیت‌ها است» با جملهPatience is the key to success بیان می‌شود و نشان‌دهندۀ این است که به‌منظور دست‌یابی به موفقیت باید صبر داشت. در فرهنگ هندی‌ها نیز صبر یک فضیلت اخلاقی مهم شناخته می‌شود و ابزاری برای رسیدن به آرامش روحی و تعادل روانی معرفی می‌شود. ژاپنی‌ها بر اهمیت صبر در مواجهه با مشکلات تأکید دارند و صبر را در کارهای گروهی و اجتماعی بسیار مهم می‌شمارند. چینی‌ها با ضرب‌المثل «آب، سنگ را سوراخ می‌کند» معتقدند با صبر و مداومت می‌توان بر مشکلات غلبه کرد.

منابع

• قرآن کریم.
• «ابعاد صبر مردم غزه مطرح شده در بیانات رهبر انقلاب اسلامی»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 9 فروردین 1403ش.
• ادیب الممالک، دیوان اشعار، رباعیات طنز، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 3 آذر 1403ش.
• «اسطوره های صبر و استقامت»، پرتال امام خمینی، تاریخ بازدید: 6 آذر 1403ش.
• «ایرانیان صبر و مقاومت خود را به جهانیان اثبات کردند»، جوان‌آنلاین، تاریخ درج مطلب: 30 تیر 1398ش.
• «برنامه‌های دشمنان برای شکست انقلاب و عدم تحقق اهداف آن»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 10 بهمن 1395ش.
• بهنامی، محمد، «صبر در زندگی اسوه‌های آسمانی»، مجله شمیم یاس، شماره 38، 1385ش.
• «بیانات، فهرست سوره‌ها، سوره شرح، آیه 6»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ بازدید: 6 آذر 1403ش.
• «تأکید بر نقش صبر در مسیر دانش‌اندوزی/ بزرگ‌ترین عذاب روز قیامت چیست»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 26 اسفند 1392ش.
• «ترجمه و شرح حکمت 153 نهج‌البلاغه: پیروزی، نتیجۀ صبوری»، وب‌سایت مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل‌البیت، تاریخ درج مطلب: 5 شهریور 1396ش.
• حاج منوچهری، فرامرز، «ایوب»، وب‌سایت مرکز دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 20 خرداد 1399ش.
• «داستان گر صبر کنی ز غوره حلوا سازی»، وب‌سایت علمی و پژوهشی آسمان، تاریخ بازدید: 3 آذر 1403ش.
• ««دفاع مقدس»؛ دوران طلایی و تمدنی جمهوری اسلامی ایران، مقاومت ایران در مقابل ۸۰ کشور شرقی و غربی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 31 شهریور 1403ش.
• سنایی، دیوان اشعار، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 4 آذر 1403ش.
• «صبر»، حدیث شماره 10280، پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه، تاریخ بازدید: 4 آذر 1403ش.
• «ضرب‌المثل، آيينه فرهنگ ملت‌ها»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 11 اسفند 1386ش.
• عمادی، سید محمدمهدی، «رابطه علم و صبر»، وب‌سایت عمادی آنلاین، تاریخ بازدید: 7 آذر 1403ش.
• عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 2 آذر 1403ش.
• «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً»، وب‌سایت تدبر، تاریخ بازدید: 6 آذر 1403ش.
• «گر صبر کنی ز غوره حلوا سازی»، وب‌سایت نماشا، تاریخ بازدید: 3 آذر 1403ش.
• «گر صبر کنی ز غوره حلوا سازی به انگلیسی»، وب‌سایت pardistalk، تاریخ بازدید: 3 آذر 1403ش.
• محجوب، محبوبه و مؤذنی، محمد، «صبر»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: 24 آبان 1393ش.
• «مردم غزه با صبر خود، وجدان بشری را به حرکت در آوردند»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، تاریخ سخنرانی: 10 آبان 1402ش.
• مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، کتاب، 1360ش.
• مصطفی‌پور، محمدرضا، «صبر و شکیبایی»، نشریه پاسدار اسلام، شماره 17، 1388ش.
• «معنی ضرب‌المثل گر صبر کنی ز غوره حلوا سازی+داستان»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: 3 آذر 1403ش.
• «معنی ضرب‌المثل گر صبر کنی ز غوره حلوا سازی+داستان و انشا»، وب‌سایت دانش‌چی، تاریخ بازدید: 3 آذر 1403ش.
• «معنی ضرب‌المثل گر صبر کنی ز غوره حلوا سازی+داستان و تاریخچه»، وب‌سایت ماگرتا، تاریخ بازدید: 3 آذر 1403ش.
• مکارم شیرازی، ناصر، برگزیده تفسیر نمونه، تنظیم بابایی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1386ش.
• مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1374ش.
• «۱۲ ضرب‌المثل چینی انگیزشی به همراه متن اصلی»، وب‌سایت علم‌داد، تاریخ درج مطلب: 14 مرداد 1400ش.