زینت
زینت؛ آنچه مایۀ نیکویی ظاهری یا معنوی باشد.
زینت و اهمیت‌دادن به آن، پاسخ به فطرت زیباجوی انسان است و موجب زیبایی و لطافت فرد و رفتار او و محیط می‌شود. مسلمانان در سبک زندگی به آراستگی و توجه به زینت، سفارش شده‌اند. با این حال، آموزه‌های اسلام، از افراط در زینت‌های ظاهری نهی کرده و خواستار توجه بیشتر به زینت‌های معنوی، رفتاری و درونی است.
مفهوم‌شناسی
زینت به‌معنای آراستن و زیور، [۱] در اصطلاح به هر چیز زیبا و دوست‌داشتنی گفته می‌شود که افزودن آن به هر چیز دیگری، موجب زیباشدن آن نیز خواهد شد، مثل زیورآلات و یا بوی خوش که به هرچه اضافه شود، آن را دوست‌داشتنی‌تر می‌کند.[۲] بعضی با تقسیم زینت به زینت عام و زینت خاص، هرچیزی را که مایۀ زیبایی چیز دیگری باشد زینت عام و هرچه را که مختص زینت انسان است زینت خاص نامیده‌اند. برای مثال گیاهان زینت زمین و ستارگان زینت آسمان هستند که مواردی از زینت عام است؛ اما مواردی مثل زیبایی‌اندام، ثروت، فرزند و ایمان، زینت خاص انسان است.[۳]
زینت انسان به دو دستۀ زینت‌های مادی و زینت‌های معنوی تقسیم می‌شود و گستردگی و مصادیق بسیاری دارد. بدن و روح و روان فرد و همچنین اشیای متعلق به او هرکدام زینت مخصوص خود را دارد. به‌عنوان مثال خوشبو بودن زینت بدن و ثروت، همسر و فرزند زینت شخص و ایمان و تقوا زینت روح است.[۴] رفتار انسان نیز زینتی دارد و آن ادب است.[۵]
زینت امری نسبی بوده و با توجه به زمان، مکان، عرف و فرهنگ یک جامعه و همچنین متناسب با موقعیت و شأن اجتماعی یک فرد تغییر می‌کند.[۶] از این‌رو نوع پوشش و نیکویی یا زشت‌بودن آن که مهم‌ترین وسیلۀ تزیین ظاهری انسان است، [۷] از یک زمان به زمان دیگر متفاوت است[۸] و یا آداب اجتماعی که زینت‌دهندۀ رفتار است در جوامع مختلف تفاوت می‌کند.[۹] همچنین با پیشرفت دانش بشری و به‌وجود آمدن ابزارهای نوین، بعضی ابزارهای زینت نیز تغییر کرده است.[۱۰]
کارکردهای زینت در زندگی انسان
کارکردهای فردی
یکی از تمایلات فطری انسان، میل به زیبایی است[۱۱] که جزو نیازهای ثانوی انسان دسته‌بندی می‌شود. زینت‌کردن خود و محیط اطراف، پاسخگویی به نیاز زیبایی‌دوستی و تجمل‌خواهی انسان است[۱۲] و افراد را در رسیدن به این میل فطری و شکوفاسازی آن کمک می‌کند.[۱۳] همچنین اهمیت به آراستگی جسم، سبب نظم روحی و شکوفایی آن بوده[۱۴] و افزون بر ایجاد زمینۀ نشاط، موجب اعتماد به نفس و احساس خوب در فرد می‌شود.[۱۵] از آنجا که زینت کردن محبوب و خواست خداوند است اهمیت به آراستگی موجب تطبیق رفتار با خواست خداوند می‌شود.[۱۶]
کارکردهای خانوادگی
اهتمام به زینت، موجب تحکیم بنیان خانواده می‌شود.[۱۷] بی‌توجهی مرد به زینت‌کردن خود برای همسر زمینۀ بی‌عفتی در او را فراهم می‌کند.[۱۸] همچنان که مهم‌ترین جایی که زن وظیفه دارد خود را زینت کرده و آرایش دهد، درون خانواده و برای همسر است.[۱۹]
کارکردهای اجتماعی
از نظر بعض دانشمندان، زینت لازمۀ زندگی اجتماعی و از آداب مهم آن بوده و همین کارکردهای اجتماعی زینت، موجب ضرورت آن در زندگی بشر شده است به‌گونه‌ای که زندگی اجتماعی بدون توجه به زینت‌های مادی و معنوی پایدار نمی‌ماند.[۲۰] از سوی دیگر رشد و کمال انسان وابسته به پیوندهای اجتماعی او است.[۲۱] زینت‌کردن افراد جامعه موجب دورشدن احساس تنفر و جایگزین شدن احساس خوشایند و لذت از دیدار یکدیگر بوده و در نتیجه موجب تقویت پیوندهای اجتماعی است.[۲۲]
چالش‌ها
زینت با اینکه کاری پسندیده است، اما در معرض بعضی آسیب‌ها مانند افراط، تفریط و یا خارج شدن از حدود عرفی و شرعی است.[۲۳]
افراط
بعضی افراد به‌نحو افراطی به آراسته کردن و زینت‌بخشی ظاهر خود و اطراف توجه داشته و زمان زیادی را صرف آن می‌کنند. این رویکرد، آسیب رفاه‌زدگی و تجمل‌گرایی را به‌دنبال دارد و انسان را از اخلاق‌مداری دور کرده و موجب رشد خودشیفتگی در فرد می‌شود. [۲۴]
تفریط
بعضی افراد با بی‌اهمیت دانستن آراستگی ظاهر، ژولیدگی را برای خود برگزیده و چه‌بسا تصور می‌کنند که این کار آنها زاهدانه است؛ در حالی‌که علاوه‌بر تضاد این رفتار با فطرت انسان، موجب دلزدگی و دوری دیگران از او می‌شود و به تدریج تعادل روحی خود را نیز از دست می‌دهد.[۲۵]
خارج‌شدن از حدود عرف و شرع
خارج شدن از حدود شرعی و عرفی، آسیب دیگر زینت و خودآرایی است. برای مثال ممکن است مرد یا زن از زینت جنس مخالف استفاده کند در حالی که مردان و زنان هر کدام زینت مخصوص خود را دارند و تشبه به جنس مخالف، از نظر شرع و عرف رفتاری نکوهیده است.[۲۶]
تهاجم فرهنگ غربی
امروزه تبلیغات و تهاجم فرهنگی غرب بر نوع زینت و چگونگی بهره‌مندی از آن تاثیرگذار است. برای مثال شرکت‌های تجاری غربی لباس‌های پاره‌ای را به جوانان می‌قبولانند که با هیچ معیار زیبایی‌شناختی سازگار نیست.[۲۷] در بعضی از محیط‌های کاری نیز شکل خاصی از آرایش و زینت و یونیفرم را برای کارمندان، اجباری می‌کنند که در تعارض با فرهنگ ایرانی- اسلامی است.[۲۸] همچنین استفادۀ افراطی از وسایل آرایشی[۲۹] و یا استفاده از زینت برای جلب توجه جنس مخالف از دیگر موارد تبلیغات غربی در چگونگی بهره‌مندی از ابزارهای زینت است.[۳۰]
تلقی اشتباه از تزیین
تزیین فرد یا محیط تنها با افزودن و آراستن نیست بلکه گاهی پیراستن و کاستن نیز موجب زینت‌بخشی است. همچنانکه در فرهنگ ایرانی مردان برای زینت دادن به سر و روی خود به پیرایشگاه می‌روند و موها را کوتاه می‌کنند؛ [۳۱] امروزه برخی افراد و گروه‌ها، پیراستن آلودگی، بی‌نظمی و ناهنجاری را زینت نمی‌دانند.[۳۲] پروین اعتصامی در سروده‌ای گفته است:
نیکو نکوست، غازه و گلگونه نبود ضرور چهرۀ زیبا را[۳۳]
زینت در آموزه‌های دینی
بعضی دانشمندان، آموزه‌های دینی را مهم‌ترین عامل توجه بشر به زینت و به‌ویژه لباس دانسته و شاهد آن را اقوام غیرمتمدنی دانسته‌اند که عریان و بدون پوشش، زندگی جمعی داشته‌اند و هنوز هم در بعضی جوامعِ غیرِ معتقد به دین توحیدی، عریان بودن مشاهده می‌شود.[۳۴] قرآن کریم زینت‌ها را نعمت الهی برشمرده است.[۳۵]
آموزه‌های دینی بهره‌مندی از مواهب زینت را جزء دین[۳۶] و روبرگردانیدان از آن‌را ممنوع دانسته است.[۳۷] در همۀ حوزه‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی توصیه‌ها و آموزه‌های دینی فراوانی دربارۀ زینت وجود دارد؛ زنان به آرایش برای همسر، سفارش شده‌اند، [۳۸] همچنانکه بر مردان نیز لازم است درون خانه و در جامعه، آراسته باشند.[۳۹] در روایات دینی افزون‌بر زینت‌های ظاهری، به زینت‌های معنوی نیز توجه داده شده است، [۴۰] از جمله ایمان، [۴۱] شکیبایی، [۴۲] تواضع، [۴۳] ادب[۴۴] و خشوع در نماز.[۴۵]
حدود استفاده از زینت‌ها در آموزه‌های دینی
امروزه شغل‌های زیادی مرتبط با زینت کردن وجود دارد مانند زرگری، زرکوبی، [۴۶] آرایشگری، پیرایش‌گری، [۴۷] گریم، دکوراسیون داخلی منزل، [۴۸] طراحی لباس، تزیینات مسکن و یا جراحی پلاستیک که علاوه‌بر کارکرد اصلی (درمانی)، دارای کارکرد زینت‌بخشی نیز شده است.[۴۹] با افزایش مصرف کالاها و خدمات زینتی، تبیین الگوهای هویتی مطلوب برای جامعۀ ایرانی در برابر بنگاه‌های تبلیغاتی ترویج و عرضۀ الگوهای غربی، اهمیت یافته است.[۵۰]
سیاست‌گزاران فرهنگی نیز از صاحبان شغل‌های مرتبط با زینت می‌خواهند که از ترویج فرهنگ بیگانه در زینت‌ها بپرهیزند و از درآمدهای زینت حرام، خود را به‌دور نگهدارند.[۵۱] در این چارچوب، آموزش احکام مربوط به زینت مردان و زنان نیز ضرورت می‌یابد؛ [۵۲] مثل اینکه آشکارساختن زینت زن برای مرد نامحرم، حرام است.[۵۳] گریم کردن توسط جنس مخالف، [۵۴] یا آرایش‌کردن زن توسط مرد و یا آرایش مرد توسط زن اگر موجب لمس بدن مرد شود و یا دارای مفسده باشد[۵۵] نیز جایز نیست.
همچنین زینت کردن اگر موجب پوشاندن عیب‌های ظاهری زن و فریب خواستگار شود حرام است.[۵۶] برای مردان نیز بعضی زینت‌ها مانند به‌دست کردن انگشتر طلا و یا پوشیدن لباس طلا جایز نیست.[۵۷] همچنین در مواردی که زینت بدن موجب نقص عضو شده و یا سبب ایجاد زمینۀ فساد و تهییج شهوت در فرد یا دیگران می‌شود حرام شمرده شده است.[۵۸] گاهی نیز زینت‌کردن در شرایط خاصی حرام می‌شود مانند زینت‌کردن زن در عدۀ وفات شوهر خود[۵۹] و یا اسراف در زینت.[۶۰]
زینت در فرهنگ و سبک زندگی ایرانی
آراستگی ظاهری و معنوی در فرهنگ ایرانی همیشه مورد توجه بوده[۶۱] و ایرانیان در طول تاریخ دارای نظام آراستگی ممتازی بوده‌اند.[۶۲] تزییناتی که در معماری خانه‌های کهن ایرانی مشاهده می‌شود مانند سفیدکاری منزل، [۶۳] آویختن پرده‌های زیبا در منزل[۶۴] و نورپردازی[۶۵] به‌ویژه با استفاده از شیشه‌های رنگی، [۶۶] نمونه‌هایی از توجه به تزیین و آراستگی در فرهنگ ایرانیان است.
توجه به زینت و آراستگی در فرهنگ ایرانی همواره با توجه به حدود شرعی بوده است، [۶۷] مانند لباس بانوان که در عین آراستگی، اندام را به‌طور کامل می‌پوشانده[۶۸] یا معماری منزل با دو بخش اندرونی و بیرونی طراحی می‌شده تا زنان دور از دید نامحرمان قرار گیرند.[۶۹] همچنین در فرهنگ ایرانی به پیراستن قبل از آراستن اهمیت داده شده است که در ادبیات و اشعار فارسی نیز نمود یافته است، مانند «آراستن سرو ز پیراستن است». [۷۰]
حمام‌ها و گرمابه‌های بسیاری که از دوران قبل از اسلام و پس از آن در ایران ساخته و یا وقف می‌شده[۷۱] و خانه‌تکانی‌هایی که در آستانۀ ایام عید صورت می‌گیرد[۷۲] نشانگر اهتمام فرهنگیِ ایرانیان به زینت و آراستگی است. در فرهنگ ایرانی، زینت مردان معمولا بعد از تمیز کردن خود منحصر در لباس مرتب و اتوکشیده و اصلاح موی سر و ریش و استفاده از بوی خوش و زینتی[۷۳] مثل انگشتر نقره با نگین‌هایی مانند عقیق و فیروزه است.[۷۴]
در گذشته نیز خضاب موی سر و ریش با استفاده از حنا، میان مردان ایرانی رواج داشت. زنان علاوه‌بر پاکیزگی و پیرایش، به آرایش متناسب با فرهنگ بومی خود نیز اهمیت می‌دهند. زنان معمولا از زیورآلاتی مانند گوشواره، گردنبند، النگو و انگشتر طلا استفاده می‌کنند. در گذشته سرمه، وسمه، سرخاب، سفیداب، حنا و غالیه (بوی خوش) از ابزارهای زینت نزد بانوان بوده است.[۷۵]
ایرانیان علاوه‌بر زینت فردی، به زینت محیط که متعلق به همۀ مردم است نیز اهمیت می‌دهند.[۷۶] تزیین خیابان‌ها، میدان و بازار شهر، در عیدهای ملی مانند عید نوروز و ۲۲ بهمن یا عیدهای مذهبی مانند نیمه شعبان و ایام میلاد ائمه جایگاه خاصی در فرهنگ ایرانیان دارد.[۷۷] از سوی دیگر در ایام عزاداری به‌ویژه عزاداری‌های مذهبی از تزیین چه زینت‌های شخصی و چه تزیین شهر خودداری کرده و با پوشش‌هایی مانند لباس سیاه، خود را عزادار نشان می‌دهند.[۷۸]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه زینت.
- ↑ بهشتی، تربیت زیبایی‌شناختی از دیدگاه اسلام، 1402ش، ص313.
- ↑ اعرافی، مکاسب محرمه، 1395ش، ج6، ص27.
- ↑ بهشتی، تربیت زیبایی‌شناختی از دیدگاه اسلام، 1402ش، ص313-316.
- ↑ طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، 1374ش، ج6، ص366.
- ↑ اعرافی، مکاسب محرمه، محرمات هنر، 1395ش، ج6، ص190.
- ↑ اعرافی، مکاسب محرمه، محرمات هنر، 1395ش، ج6، ص203.
- ↑ کلینی، الکافی، 1430ق، ج13، ص23.
- ↑ طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، 1374ش، ج6، ص366.
- ↑ اعرافی، مکاسب محرمه، محرمات هنر، 1395ش، ج6، ص30.
- ↑ بهشتی، تربیت زیبایی‌شناختی از دیدگاه اسلام، 1402ش، ص311.
- ↑ اعرافی، مکاسب محرمه، محرمات هنر، 1395ش، ج6، ص29.
- ↑ بهشتی، تربیت زیبایی‌شناختی از دیدگاه اسلام، 1402ش، ص311.
- ↑ اعرافی، مکاسب محرمه، محرمات هنر، 1395ش، ج6، ص195.
- ↑ بهشتی، تربیت زیبایی‌شناختی از دیدگاه اسلام، 1402ش، ص311.
- ↑ اعرافی، مکاسب محرمه، محرمات هنر، 1395ش، ج6، ص196.
- ↑ سلیمانی، زیبایی و آراستگی، 1393ش، ص24.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج73، ص100.
- ↑ امینی، «آرایش برای شوهر»، وب‌سایت آیت‌الله امینی.
- ↑ طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، 1374ش، ج8، ص100.
- ↑ اعرافی، مکاسب محرمه، محرمات هنر، 1395ش، ج6، ص195.
- ↑ طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، 1374ش، ج8، ص100.
- ↑ بهشتی، تربیت زیبایی‌شناختی از دیدگاه اسلام، 1402ش، ص319.
- ↑ بهشتی، تربیت زیبایی‌شناختی از دیدگاه اسلام، 1402ش، ص319.
- ↑ بهشتی، تربیت زیبایی‌شناختی از دیدگاه اسلام، 1402ش، ص320.
- ↑ معین الاسلام، زینت و عفاف در حج، 1390ش، ص74.
- ↑ قوشچی، جامعه‌شناسی چشم و هم‌چشمی، 1397ش، ص65.
- ↑ اسماعیلی و مهدیان، «ویژگی‌ها و معیارهای عفاف و حیای شخصیت زن در جامعه اسلامی»، 1393ش، ص3.
- ↑ معین‌الاسلام، زینت و عفاف در حج، 1390ش، ص62.
- ↑ سلیمانی، زیبایی و آراستگی، 1393ش، ص26.
- ↑ «آرایش و پیرایش چیست؟ تاریخچه آرایش و پیرایش»، وب‌سایت شیکان‌لند.
- ↑ میرمقتدایی، «عروسِ اصفهان پیرایش می‌خواهد نه آرایش»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ اعتصامی، «دیوان اشعار پروین اعتصامی: قصیده شماره 1»، وب‌سایت گنجور.
- ↑ طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، 1374ش، ج8، ص102.
- ↑ سوره اعراف، آیه 32.
- ↑ کلینی، الکافی، 1430ق، ج13، ص9.
- ↑ خامنه‌ای، «درس‌گفتار قرآن کریم روز هشتم. تعادل نگاه اسلام به دنیا و آخرت»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ امینی، «آرایش برای شوهر»، وب‌سایت آیت‌الله امینی.
- ↑ العبدالخانی، «جایگاه آرایش و زینت زن در سبک زندگی اسلامی»، وب‌سایت پژوهشکده باقرالعلوم.
- ↑ خامنه‌ای، «بیانات در دیدار مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ سوره حجرات، آیه 7.
- ↑ تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص391.
- ↑ محمدی ری‌شهری، حکم النبی الاعظم، 1429ق، ج4، ص301.
- ↑ تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص343.
- ↑ تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص391.
- ↑ آخرتی، «زرگری»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ آرایشگران مردانه و زنانه، 1395ش، ص51.
- ↑ «دکوراسیون خانه ایرانی، نمادی از سنت و فرهنگ ایران»، وب‌سایت سامان چوب.
- ↑ اعرافی علیرضا. مکاسب محرمه. ج4، موسسه فرهنگی هنری اشراق و عرفان، 1400، ص32.
- ↑ میرفردی و صفرپور، «تحلیل تماتیک استفاده دانشجویان دختر از لوازم و الگوهای آرایشی نوین»، 1401ش، ص132.
- ↑ آرایشگران مردانه و زنانه، 1395ش، ص51.
- ↑ اعرافی، مکاسب محرمه، محرمات هنر، 1395ش، ج6، ص75.
- ↑ سوره نور، آیه 31.
- ↑ آرایشگران مردانه و زنانه، 1395ش، ص87.
- ↑ «اصلاح و یا رنگ کردن موی مردان توسط آرایشگر زن و یا بالعکس چه حکمی دارد؟»، وب‌سایت راسخون.
- ↑ اعرافی، مکاسب محرمه، محرمات هنر، 1395ش، ج6، ص197.
- ↑ اعرافی، مکاسب محرمه، محرمات هنر، 1395ش، ج6، ص247.
- ↑ اعرافی، مکاسب محرمه، محرمات هنر، 1395ش، ج6، ص77-78.
- ↑ اعرافی، مکاسب محرمه، محرمات هنر، 1395ش، ج6، ص173.
- ↑ اعرافی، مکاسب محرمه، محرمات هنر، 1395ش، ج6، ص197.
- ↑ محمدپور، «لباس یک پدیده عادی پوشش نیست بلکه نشانگر فرهنگ و ارزش‌های یک ملت است»، وب‌سایت فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی.
- ↑ کمیجانی، آراستگی مذهبی، 1391ش، ص40.
- ↑ آخوندی، ساخت مسکن در آموزه‌های دینی، 1393ش، ص142.
- ↑ آخوندی، ساخت مسکن در آموزه‌های دینی، 1393ش، ص143.
- ↑ مهدیزاده و قانعی زارع، «جایگاه نور در معماری سنتی ایرانی- اسلامی»، 1395ش، ص8.
- ↑ طاهباز و دیگران، «تاثیر طراحی معماری در بازی نور طبیعی در خانه‌های سنتی ایران»، 1394ش، ص76.
- ↑ کمیجانی، آراستگی مذهبی، 1391ش، ص40.
- ↑ آزادی، «پوشش و آراستگی ایرانی و رابطه فرهنگ با جامعه»، وب‌سایت یافته.
- ↑ مهدوی، «نگاهی به زندگی روزمره مردم ایران در اواخر عصر قاجار»، 1392ش، ص116.
- ↑ عنصری، «رباعیات: شماره 10»، وب‌سایت گنجور.
- ↑ «تاریخچه حمام‌های ایرانی و معماری آنها»، وب‌سایت دادهتل.
- ↑ شاه‌حسینی، «آراستگی»، وب‌سایت علی شاه‌حسینی.
- ↑ سلیمانی، زیبایی و آراستگی، 1393ش، ص23.
- ↑ «انگشتر داشتن»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ ابراهیمی، «آرایش»، وب‌سایت مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ حائری شیرازی، حکمت هنر، 1397ش، ص56.
- ↑ ابراهیمی، «آذین‌بندی»، وب‌سایت مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ سیدیان، «رخت سیاه عزا چگونه وارد فرهنگ ایرانی شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
منابع
- قرآن کریم.
- آخرتی، علی، «زرگری»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ به‌روز رسانی: 25 دی 1398ش.
- آخوندی، مصطفی، ساخت مسکن در آموزه‌های دینی، قم، زمزم هدایت، 1393ش.
- «آرایش و پیرایش چیست؟ تاریخچه آرایش و پیرایش»، وب‌سایت شیکان‌لند، تاریخ بازدید: 9 مهر 1403ش.
- آرایشگران مردانه و زنانه، قم، پژوهشکده باقرالعلوم، 1395ش.
- آزادی، محمدحسین، «پوشش و آراستگی ایرانی و رابطه فرهنگ با جامعه»، وب‌سایت یافته، تاریخ درج مطلب: 31 خرداد 1396ش.
- ابراهیمی، معصومه، «آرایش»، وب‌سایت مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، آخرین به‌روزرسانی: 7 بهمن 1398ش.
- ابراهیمی، معصومه، «آذین‌بندی»، وب‌سایت مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، آخرین به‌روزرسانی: 26 آذر 1398ش.
- اسماعیلی، رفیع‌الدین و مهدیان، حفیظه، «ویژگی‌ها و معیارهای عفاف و حیای شخصیت زن در جامعه اسلامی»، نشریه معرفت، دورۀ 23، شمارۀ 199، 1393ش.
- «اصلاح و یا رنگ‌کردن موی مردان توسط آرایشگر زن و یا بالعکس چه حکمی دارد؟»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بازدید: 11 مهر 1403ش.
- اعتصامی، پروین، دیوان اشعار، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 9 مهر 1403ش.
- اعرافی، علیرضا، مکاسب محرمه، قم، اشراق و عرفان، 1395ش.
- العبدالخانی، ساجده، «جایگاه آرایش و زینت زن در سبک زندگی اسلامی»، وب‌سایت پژوهشکده باقرالعلوم، تاریخ درج مطلب: 13 شهریور 1396ش.
- امینی، ابراهیم، «آرایش برای شوهر»، وب‌سایت آیت‌الله امینی، تاریخ بازدید: 14 مهر 1403ش.
- «انگشتر داشتن»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 29 آذر 1396ش.
- بهشتی، محمد، تربیت زیبایی‌شناختی از دیدگاه اسلام، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چ1، 1402ش.
- «تاریخچه حمام‌های ایرانی و معماری آنها»، وب‌سایت دادهتل، تاریخ بازدید: 10 مهر 1403ش.
- تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، قم، دار الکتاب الاسلامی، چ2، 1410ق.
- حائری شیرازی، محی‌الدین، حکمت هنر، قم، بوستان کتاب، چ1، 1397ش.
- خامنه‌ای، سیدعلی، «درس‌گفتار قرآن کریم روز هشتم؛ تعادل نگاه اسلام به دنیا و آخرت»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 7 مرداد 1391ش.
- خامنه‌ای، سیدعلی، «بیانات در دیدار مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 16 مرداد 1390ش.
- «دکوراسیون خانه ایرانی، نمادی از سنت و فرهنگ ایران»، وب‌سایت سامان چوب، تاریخ بازدید: 2 مهر 1403ش.
- دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت آبادیس، تاریخ بازدید: 2 مهر 1403ش.
- سلیمانی، حسین، زیبایی و آراستگی، مشهد، زائر رضوی، 1393ش.
- سیدیان، پریسا، «رخت سیاه عزا چگونه وارد فرهنگ ایرانی شد؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 31 تیر 1403ش.
- شاه‌حسینی، علی، «آراستگی»، وب‌سایت علی شاه‌حسینی، تاریخ بازدید: 9 مهر 1403ش.
- طاهباز، منصوره و دیگران، «تاثیر طراحی معماری در بازی نور طبیعی در خانه‌های سنتی ایران»، نشریه معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، دورۀ 8، شمارۀ 15، 1394ش.
- طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ5، 1374ش.
- عنصری، حسن بن احمد، رباعیات، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 9 مهر 1403ش.
- قوشچی، فرهاد، جامعه‌شناسی چشم و هم‌چشمی، تهران، تیسا، 1397ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دار الحدیث، 1430ق.
- کمیجانی، داود، آراستگی مذهبی، تهران، راه ابریشم، 1391ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث، چ3، 1403ق.
- محمدپور، محمد، «لباس یک پدیده عادی پوشش نیست بلکه نشانگر فرهنگ و ارزش‌های یک ملت است»، وب‌سایت فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی، تاریخ درج مطلب: 25 مرداد 1396ش.
- محمدی ری‌شهری، محمد، حکم النبی الاعظم، قم، موسسه علمی‌فرهنگی دارالحدیث، 1429ق.
- معین الاسلام، مریم، زینت و عفاف در حج، تهران، مشعر، 1390ش.
- مهدوی، شیرین، «نگاهی به زندگی روزمره مردم ایران در اواخر عصر قاجار»، پیام بهارستان، دورۀ 5، شمارۀ 19، 1392ش.
- مهدیزاده، محمدهادی و قانعی زارع، مهدی، «جایگاه نور در معماری سنتی ایرانی- اسلامی»، کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، دورۀ 4، 1395ش.
- میرفردی، اصغر و صفرپور، مینا، «تحلیل تماتیک استفاده دانشجویان دختر از لوازم و الگوهای آرایشی نوین»، نشریه زن و جامعه، دورۀ 13، شمارۀ 1، 1401ش.
- میرمقتدایی، احمدرضا، «عروسِ اصفهان پیرایش می‌خواهد نه آرایش»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 28 اردیبهشت 1399ش.