اخلاق آپارتمان‌نشینی
اخلاق آپارتمان‌نشینی؛ هنجارها و آداب ساکنان آپارتمان نسبت به یکدیگر.
اخلاق آپارتمان‌نشینی در آموزه‌های اسلام، ذیل حقوق همسایگی و حسن معاشرت با همنوعان، شناخته می‌شود. نوع ساخت خانه، محیط زندگی و باورهای افراد بر رفتار و اخلاق آنها در سبک زندگی تاثیر می‌گذارد. با توجه به نزدیکی همسایگان در آپارتمان‌ها، رعایت این اصول اهمیت بیشتری پیدا می‌کند و باعث تقویت روابط مثبت اجتماعی می‌شود.
مفهوم‌شناسی
اخلاق به‌معنای خُلق‌‌وخُوی، [۱] در اصطلاح مجموعه‌ای از فرایندها، باورها، ارزش‌ها و کنش‌های اجتماعی است که در خلال فرایند تربیت و آموزش به افراد منتقل می‌شود و آنها را برای مشارکت و جای‌گرفتن در جامعه به‌عنوان یک عنصر سازگار و همراه با دیگران، آماده می‌کند.[۲] اخلاق آپارتمان‌نشینی به مجموعه هنجارها و الگوهای رفتاری گفته می‌شود که با اقتضائات همزیستی در محیط آپارتمانی سازگار باشد.[۳] از اخلاق آپارتمان‌نشینی، گاهی با عنوان فرهنگ آپارتمان‌نشینی هم یاد می‌شود. فرهنگ به‌عنوان عصارۀ زندگی اجتماعی در تمامی افکار، معیارها، ارزش‌ها و فعالیت‌های فردی و اجتماعی افراد یک جامعه منعکس می‌شود. فرهنگ آپارتمان‌نشینی، مجموعه‌ای از آداب، قواعد و الزام‌های زندگی است که در محیط جمعی آپارتمان معنا پیدا می‌کند. فرهنگ آپارتمان‌نشینی همان هنجارها و ارزش‌ها یا امور مادی است که برای همسایگان، ارزشمند است و افکار، احساسات و رفتار آنها را شکل می‌دهد و یا تحت تاثیر قرار می‌دهد.[۴]
پیشینه آپارتمان‌نشینی
در دهه‌های سوم و چهارم قرن بیستم، اروپا به‌دنبال جنگ‌های جهانی اول و دوم با ویرانی‌های گسترده و آوارگی بسیاری از مردم مواجه شد. در کنار این مشکلات، کمبود زمین نیز به چالشی جدی تبدیل شد. برای پاسخ به نیازهای مسکن ارزان و متراکم، آپارتمان‌هایی با هزینۀ کم ساخته شدند تا جمعیت بی‌پناه و آسیب‌دیده را اسکان دهند. در ایران نیز از زمان مشروطیت و به‌ویژه در دورۀ پهلوی دوم که سبک زندگی ایرانی از نظر ساختار و محتوا تحت تاثیر فرهنگ غرب قرار گرفت، خانه‌های سنتی و سازگار با ملاحظات اخلاقی، رفتاری، مذهبی و فرهنگ ایرانی، به‌تدریج جای خود را به آپارتمان‌ها دادند. این تغییرات با گسترش شهرنشینی و نیاز به نیروی انسانی در شهرها، سرعت گرفت.[۵]
ضرورت رعایت اصول اخلاقی در آپارتمان‌نشینی
در سبک زندگی اسلامی، رعایت حقوق همسایگان و حسن معاشرت با آنها از اهمیت بسیاری برخوردار است. زندگی در آپارتمان به‌دلیل نزدیکی همسایگان، این اهمیت را دوچندان می‌کند. رفتار اخلاقی و عاطفی همسایگان می‌تواند به تقویت پیوندهای اجتماعی و حفظ ارزش‌های فرهنگی جامعه کمک کند.[۶]
ساختار آپارتمان
آپارتمان‌ها دارای دو بخش خصوصی و مشترک هستند؛ قسمت خصوصی، شامل بخش‌هایی از آپارتمان است که مالکیت آن به‌صورت رسمی به مالک یا نمایندۀ یک آپارتمان تعلق دارد و برای استفادۀ انحصاری او است؛ مانند تالار پذیرایی، اتاق خواب، آشپزخانه، حمام، توالت، راهرو، رخت‌کن، بالکن، انباری و پارکینگ. قسمت مشترک، شامل قسمت‌هایی از ساختمان، اراضی و متعلقات آنها است که تمام همسایگان به‌صورت مشترک، استفاده می‌کنند، مانند زمین و سازۀ ساختمان؛ محوطه و نمای ساختمان به همراه اجزای داخل آن از قبیل درختان، چراغ‌های برق، آب‌نماها، وسایل بازی کودکان، اتاق سرایداری، فضای پیلوت ساختمان و انبار عمومی ساختمان؛ تاسیسات فنی مشترک ساختمان مانند چاه آب و پمپ، منبع آب، مرکز حرارت و تهویه، تابلوهای برق، کنتورها و آسانسور؛ تاسیسات زیرساختی ساختمان مانند چاه‌های فاضلاب و لوله‌های آن، سیستم تهویۀ مطبوع، سیستم گرمایشی مشترک، هواکش‌ها، لوله‌های بخاری، گذرگاه‌های زباله و محل جمع‌آوری آن.[۷]
ویژگی‌های اثرگذار مسکن بر مؤلفه‌های اخلاقی
مسکن و محیط‌های مسکونی از جمله نیازهای اولیۀ انسان به‌شمار می‌روند[۸] که علاوه بر تامین نیازهای انسانی، زمینه‌ساز آرامش، سلامت، پرورش و خودشکوفایی انسان نیز هستند.[۹] برخی ویژگی‌های اثرگذار مسکن بر اعتلای فکری، روحی و روانی انسان در سبک زندگی عبارت‌اند از:
- موقعیت مکانی و جغرافیایی خانه؛
- مساحت و ابعاد خانه؛
- سبک معماری؛
- شکل و‌اندازۀ در و پنجره‌ها؛
این عوامل می‌توانند تعاملات اجتماعی و اخلاقی ساکنین یک آپارتمان را تحت تاثیر قرار دهند. مسکنی که شرایط لازم برای رشد فردی اعضای خانواده را فراهم می‌کند، بستر مناسبی برای انطباق افراد با اجتماع و تقویت روابط اجتماعی است؛ اما مسکن نامناسب، با ایجاد فشارهای روانی و عاطفی، زمینه‌ساز رفتارهای ناهنجار و غیراخلاقی در روابط با دیگران خواهد شد. به این ترتیب، ویژگی‌های فیزیکی مسکن نقش مهمی در شکل‌دهی اخلاق آپارتمان‌نشینی و کیفیت روابط اجتماعی ساکنان آپارتمان‌ها دارند. [۱۰]
حسن همجواری
در عرف به خانه‌های هم‌جوار، همسایه گفته می‌شود. براساس آموزه‌های دینی تا چهل خانه از چهار طرف، همسایه محسوب می‌شود.[۱۱] از منظر امام علی، حد همسایگی با شنیدن ندای همسایه، قابل تشخیص است. در سبک زندگی اسلامی، انسان در برابر همسایه مسئولیت حقوقی و اخلاقی دارد.[۱۲] همسایۀ خوب‌‌داشتن نعمتی ارزشمند بوده و همسایۀ خوب‌بودن محبت و دوستی را زیاد می‌کند. امام علی رسیدگی به همسایه را نشانۀ جوانمردی دانسته است.[۱۳]
عوامل مؤثر بر روابط همسایگان در آپارتمان‌نشینی
- همسانی؛ انتخاب همسایه براساس همسانی و مشابهت در عقیده، اخلاق و نزدیک‌بودن آداب و رسوم و الگوهای رفتاری، احتمال بهبود روابط همسایگی را افزایش می‌شود.
- مدارا؛ برخی مشکلات آپارتمان‌نشینی، ناشی از اختلاف سلیقه‌ها و نگرش‌ها است؛ در این موارد، مدارا و برخورد همراه با مرافقت و انعطاف‌پذیری، موجب افزایش سازگاری با همسایگان در آپارتمان می‌شود.
- رعایت حقوق؛ در خانه‌های آپارتمانی، رعایت مواردی مانند بلند صحبت نکردن در راه‌پله و پرهیز از مهمانی‌ها و رفت‌وآمدهای بدهنگام، از آزردگی‌ها و تیره‌شدن روابط همسایگان پیشگیری می‌کند.
- مشارکت مؤثر در حفظ زیبایی و نگهداری آپارتمان؛
- حمایت و مسئولیت‌پذیری؛
- توجه به امنیت روانی ساکنین؛
- کنترل اجتماعی؛ بروز برخی رفتارهای نابهنجار و گناه‌آلود از مشکلات آپارتمان‌نشینی است. براساس منابع دینی هرکس به‌طور مداوم شاهد رفتار ناشایست همسایۀ خود باشد و او را نهی از منکر نکند شریک او محسوب خواهد شد. البته این نهی از منکر باید براساس اصول و رعایت مراتب آن صورت گیرد.[۱۴]
رابطۀ همسایگی و نشاط اجتماعی
پژوهشگران علوم اجتماعی معتقدند هراندازه تعاملات همسایگی بیشتر باشد، احساس عاطفه، رضایتمندی از محل سکونت و همسایگان و اعتماد به همسایگان بیشتر خواهد بود و برعکس به هراندازه که این تعاملات کمتر باشد احساس عاطفه، رضایتمندی و اعتماد به همسایگان کمتر خواهد بود. برخی عوامل مؤثر بر افزایش نشاط اجتماعی در تعاملات همسایگی عبارت‌اند از:
- بهره‌مندبودن ساکنین از سلامت روانی- عاطفی؛
- برخورداری همسایگان از روابط اجتماعی قوی؛
- وجود روحیۀ همکاری و همیاری بین همسایگان؛
- وجود منابع و شرایط رفاهی مناسب در آپارتمان.[۱۵]
فرصت‌ها و چالش‌های اخلاقی در آپارتمان‌نشینی
آپارتمان‌نشینی که امروزه به یک گزینه رایج برای همزیستی انسان‌ها تبدیل شده است، از یک‌سو محدودیت‌هایی را برای افراد و خانواده‌ها به‌همراه دارد و از سوی دیگر، موجب تقویت برخی هنجارها و الگوهای اخلاقی میان همسایگان شده است. این سبک از زندگی اگر با توجه کامل به حقوق همسایه، همراه شود می‌تواند نظم‌پذیری و انضباط اجتماعی در رفت‌وآمدها، مهمانی‌ها و شب‌نشینی‌ها را در پی داشته باشد؛ امنیت مالی، جانی و ناموسی را برای مجموعه همسایگان به ارمغان آورد و زمینه‌ساز تکامل مادی و معنوی ساکنین و افزایش انسجام گروهی آنان شود. در صورتی که اهتمام لازم به رعایت حقوق همسایه، در آپارتمان‌نشینی وجود نداشته باشد، محدودیت‌های این گونه از سبک زندگی، به‌صورت فزاینده و فرسایشی، معایب گوناگونی را در پی دارد، ازجمله:
- کاهش یا گسسته‌شدن پیوندهای خویشاوندی و اجتماعی به‌سبب مخالفت‌های همسایگان با رفت‌وآمدهای فامیلی و مهمانی‌ها که خود، گسترش آسیب‌های روانی را به‌دنبال می‌آورد.[۱۶]
- بروز انواع آزارهای آگاهانه یا ناآگاهانه مانند صداهای بلند و ناهنجار در هر زمان؛
- بی‌مهری ساکنین آپارتمان با تعرض به قلمرو خصوصی یکدیگر[۱۷] و نقض قوانین مربوط به مکان‌های عمومی آپارتمان مانند راه‌پله، پارکینگ و انباری‌های مشترک با قراردادن وسائل شخصی در این مکان‌ها، استفادۀ تجاری از این مکان‌ها بدون اجازۀ ساکنین و دست‌کاری امکانات و وسایل ساختمان بدون هماهنگی با دیگران.
- انحراف‌های اخلاقی و بی‌توجهی به هنجارهای پوشش در فضاهای مشترک آپارتمان؛
- افزایش خودکامگی و خودخواهی میان ساکنین آپارتمان.[۱۸]
عوامل تقویت اخلاق در فرهنگ آپارتمان‌نشینی
براساس پژوهش‌های انجام شده برخی از عوامل مؤثر بر تقویت اخلاق در فرهنگ آپارتمان‌نشینی در سبک زندگی اسلامی عبارت‌اند از:
- آگاهی ساکنین از حقوق همسایگی؛
- در اولویت قراردادن آسایش ساکنین هنگام طراحی ساختمان نه زیبایی؛
- رسیدگی به مشکلات ساختمان با تعیین مدیر و برپایی جلسات با حضور ساکنان؛
- استفاده از برنامه‌های آموزشی دراز مدت برای ساکنین از طریق رسانه‌های گروهی و آموزش و پرورش؛
- نصب آسانسورهای حمل بار و اثاثیه برای جلوگیری از ایجاد مزاحمت برای ساکنین حین رفت‌وآمد از آسانسور و جلوگیری از تخریب آسانسور؛
- طراحی پنجره‌ها به‌صورت مشبک و کوچک به‌منظور جلوگیری از اِشراف‌داشتن واحدهای آپارتمان به یکدیگر؛
- ایجاد فضای پیش‌ورودی مانند هَشتی در ورودی آپارتمان برای حفظ امنیت و جلوگیری از دید نامحرم به خانه؛
- ایجاد فضای سبز و بوستان در فضای اطراف آپارتمان برای تامین آسایش روانی ساکنین؛
- استفاده از صداگیرهای نانو یا فوم بتن در دیوارهای آپارتمان برای جلوگیری از انتقال صدا؛
- احداث مراکز علمی، فرهنگی و مذهبی مانند کتابخانه، مدرسه و مسجد برای رفاه حال ساکنین.[۱۹][۲۰]
آثار رضایتمندی از زندگی آپارتمان‌نشینی
برخی از آثار رضایتمندی از زندگی آپاتمان‌نشینی عبارت‌اند از:
1. تحکیم بنیان خانواده؛ مسکن اگر موجب رضایتمندی ساکنان باشد، می‌تواند از افسردگی و اختلالات شخصیتی و رفتاری آنان پیشگیری کند، تاب‌آوری اعضای خانواده در برابر مشکلات اقتصادی و بروز طلاق و مهاجرت افزایش دهد و از ناهنجاری‌ها و جرم در جامعه بکاهد.[۲۱]
2. رشد اجتماعی و اقتصادی؛ رضایت از زندگی نقش مؤثری در اصلاح رویکردهای توسعه و برنامه‌ریزی‌های اجتماعی دارد؛ [۲۲]
3. بالابردن سطح امنیت در جامعه؛ پژوهشگران معتقدند عوامل محیطی مانند افزایش سطح روشنایی محیط مسکونی و عواملی مانند تعاملات اجتماعی همسایگان در افزایش احساس امنیت آنها مؤثر است؛ [۲۳]
4. افزایش تعاملات اجتماعی و ارتقای سطح فرهنگی و آرامش خانواده.[۲۴]
آثار احسان به همسایه در سبک زندگی مؤمنانه
براساس آموزه‌های دینی احسان به همسایه آثار فراوانی را بر جای می‌گذارد، [۲۵] از جمله:
- جلب محبت الهی و قرار گرفتن انسان در دایرۀ محبوبان خداوند؛ [۲۶]
- ورود به بهشت؛ [۲۷]
- گرایش قلوب غیرمؤمنان به مؤمنان؛ [۲۸]
- آمرزش گناهان؛ [۲۹]
- سعادت دنیا و آخرت؛
- آبادی زمین؛
- افزایش روزی؛
- دفع بلا؛
- طول عمر.[۳۰]
پانویس
- ↑ . دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ اخلاق.
- ↑ . فکوهی، «رابطۀ اخلاق و فرهنگ»، وب‌سایت راسخون.
- ↑ . خوش‌قلب، اخلاق آپارتمان‌نشینی، 1400ش، ص16-19.
- ↑ . ناصری و تقوی، «آپارتمان‌نشینی در شهرهای ایرانی-اسلامی و مشکلات اجتماعی و فرهنگی ناشی از آن»، 1396ش، ص10.
- ↑ . بشیرزاده، «پیشینه و جایگاه آپارتمان‌نشینی در سبک زندگی»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی هنری سبک زندگی آل‌یاسین.
- ↑ . فلاح، اخلاق همسایه‌داری و آپارتمان‌نشینی، 1392ش، ص13-19.
- ↑ . خوش‌قلب، اخلاق آپارتمان‌نشینی، 1400ش، ص36-38.
- ↑ . سورۀ نحل، آیۀ 80.
- ↑ . پوردیهیمی و همکاران، «رویکرد انسانی به مسکن»، 1390ش، ص5-6.
- ↑ . خوش‌قلب، «بررسی آسیب‌های اخلاقی و فرهنگی آپارتمان‌نشینی، با نگرش به آموزه‌های اسلامی»، وب‌سایت پاسخ.
- ↑ . کلینی، الکافی، 1407ق، ج2، ص669.
- ↑ . «اخلاق معاشرت-حقوق همسایه و حسن همجواری با همسایگان»، وب‌سایت الشیعه.
- ↑ . محمدی ری‌شهری، میزان الحکمة، 1362ش، ج4، ص2880.
- ↑ . حسینی و دیگران، «نگرشی بر کارکرد دین در آداب آپارتمان‌نشینی از منظر قرآن و روایات»، 1401ش، ص208-218.
- ↑ . خطیبی، «تبیین جامعه‌شناختی تعاملات همسایگی و تاثیر آن بر احساس نشاط اجتماعی شهروندان در همدان»، 1396ش، ص128-130.
- ↑ . ملکوتی‌نیا، «اخلاق خویشاوندی در آموزه‌های اسلامی»، وب‌سایت‌اندیشۀ برتر.
- ↑ . خوش‌قلب، «بررسی آسیب‌های اخلاقی و فرهنگی آپارتمان‌نشینی، با نگرش به آموزه‌های اسلامی»، وب‌سایت پاسخ.
- ↑ . فلاح، اخلاق همسایه‌داری و آپارتمان‌نشینی، 1392ش، ص47-49.
- ↑ . ناصری و تقوی، «آپارتمان‌نشینی در شهرهای ایرانی-اسلامی و مشکلات اجتماعی و فرهنگی ناشی از آن.
- ↑ نمونۀ مورد مطالعه: مسکن مهر بروجرد»، 1396ش، ص17.
- ↑ . «نقش مستقیم مسکن در تحکیم بنیان خانواده»، وب‌سایت آوای خراسان جنوبی.
- ↑ . سجودی و دیگران، «بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر رضایت از زندگی (مطالعات موردی دانشجویان دانشگاه پیام‌نور واحد شفت)»، 1394ش، ص21.
- ↑ . مطلبی و دیگران، «تاثیر احساس امنیت بر رضایتمندی سکونتی در مجتمع مسکونی هزار دستگاه نازی‌آباد تهران بر اساس مدل (c. p. e. d)»، 1395ش، ص76-77.
- ↑ . محمدی و دیگران، «عوامل مؤثر بر تعاملات اجتماعی شهروندان آپارتمان‌نشین»، 1397ش، ص55.
- ↑ . محمدی ری‌شهری، میزان الحکمة، 1362ش، ج2، ص297.
- ↑ . سورۀ نساء، آیۀ 63.
- ↑ . سبحانی، مفاهیم القرآنی، 1412ق، ص444.
- ↑ . سورۀ آل‌عمران، آیۀ 159.
- ↑ . محدث نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج8، ص422.
- ↑ . گودرزی، «آثار رعایت حقوق همسایه از منظر قرآن و روایات»، بی‌تا، ص6-7
منابع
- قرآن کریم.
- «اخلاق معاشرت-حقوق همسایه و حسن همجواری با همسایگان»، وب‌سایت الشیعه، تاریخ بازدید: 3 مهر 1403ش.
- بشیرزاده، داوود، «پیشینه و جایگاه آپارتمان‌نشینی در سبک زندگی»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی هنری سبک زندگی آل‌یاسین، تاریخ درج مطلب: 11 تیر 1398ش.
- پوردیهیمی، شهرام و دیگران، «رویکرد انسانی به مسکن»، فصلنامۀ صفه، شمارۀ 54، 1390ش.
- حسینی، راضیه و دیگران، «نگرشی بر کارکرد دین در آداب آپارتمان‌نشینی از منظر قرآن و روایات»، فصلنامۀ اسلام و مطالعات اجتماعی، شمارۀ 2، پاییز 1401ش.
- خطیبی، اعظم، «تبیین جامعه‌شناختی تعاملات همسایگی و تاثیر آن بر احساس نشاط اجتماعی شهروندان در همدان»، فصلنامۀ مطالعات جامعه‌شناختی شهری، شمارۀ 22، بهار 1396ش.
- خوش‌قلب، محمدمهدی، «بررسی آسیب‌های اخلاقی و فرهنگی آپارتمان‌نشینی، با نگرش به آموزه‌های اسلامی»، فصلنامۀ پاسخ، شمارۀ 25، فروردین 1401ش.
- خوش‌قلب، محمدمهدی، اخلاق آپارتمان‌نشینی، قم، معارف، 1400ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 22 شهریور 1403ش.
- سبحانی، جعفر، مفاهیم القرآنی، قم، مؤسسۀ امام صادق، 1412ق.
- سجودی، عادل و دیگران، «بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر رضایت از زندگی (مطالعات موردی دانشجویان دانشگاه پیام‌نور واحد شفت)»، نشریۀ رویش برتر، شمارۀ 12، پاییز 1394ش.
- فکوهی، ناصر، «رابطۀ اخلاق و فرهنگ»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 22 آذر 1396ش.
- فلاح، محمدجواد و دیگران، «اخلاق همسایه‌داری و آپارتمان‌نشینی در قرآن و روایات1»، دوفصلنامۀ قرآن و عترت، شمارۀ 3، بهار و تابستان 1398ش.
- فلاح، محمدجواد، اخلاق همسایه‌داری و آپارتمان‌نشینی، تهران، نشر، 1392ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1407ق.
- گودرزی، مهیا، «آثار رعایت حقوق همسایه از منظر قرآن و روایات»، وب‌سایت کوثر بلاگ، تاریخ بازدید: 27 شهریور 1403ش.
- محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمة، وب‌سایت کتابخانۀ آنلاین مدرسۀ فقاهت، 1362ش.
- محمدی، فرزانه و دیگران، «عوامل مؤثر بر تعاملات اجتماعی شهروندان آپارتمان‌نشین (مطالعۀ موردی: شهر شیراز)»، فصلنامۀ پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، شمارۀ 35، زمستان 1397ش.
- مطلبی، قاسم و دیگران، «تاثیر احساس امنیت بر رضایتمندی سکونتی در مجتمع مسکونی هزار دستگاه نازی‌آباد تهران براساس مدل (c. p. e. d)»، نشریۀ هنرهای زیبایی- معماری و شهرسازی، شمارۀ 1، بهار 1395ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمۀ روان فارسی، قم، مدرسۀ امام علی بن ابی طالب، 1384ش.
- ملکوتی‌نیا، علی، «اخلاق خویشاوندی در آموزه‌های اسلامی»، وب‌سایت‌اندیشۀ برتر، تاریخ درج مطلب: 1 آبان 1395ش.
- ناصری، علی‌محمد و تقوی، احسان، «آپارتمان‌نشینی در شهرهای ایرانی-اسلامی و مشکلات اجتماعی و فرهنگی ناشی از آن؛ نمونۀ مورد مطالعه: مسکن مهر بروجرد»، فصلنامۀ معماری سبز، شمارۀ 6، بهار 1396ش.
- «نقش مستقیم مسکن در تحکیم بنیان خانواده»، وب‌سایت آوای خراسان جنوبی، تاریخ درج مطلب: 22 فروردین 1400ش.