بندر گناوه

پرونده:بندر-گناوه.jpg

بندر گناوه؛ یکی از شهرهای استان بوشهر و مرکز شهرستان گناوه.

بندر گناوه که در میانۀ راه بوشهر و بندر دیلم واقع شده، یکی از قدیمی‌ترین شهرهای بندری ایران است. بندر گناوه را امروزه با مراکز خرید و بازارهای بی‌نظیر آن می‌شناسند. برخی بندر گناوه را «دبی ایران» یا «بندر مروارید» می‌دانند.

نام‌گذاری

در منابع قدیمی از گناوه با نام‌های گنفه، گنابا، جنابا و جنابه یاد شده است.

پیشینه

بندر گناوه، شهری تاریخی است که حدود ۱۵۰۰ سال قدمت دارد و ابن‌حوقل (سده چهارم هجری)، ناصرخسرو قبادیانی (۳۹۴–۴۸۱ق) و حمدالله مستوفی (679–750ق) در آثار خود از این شهر یاد کرده‌اند. این شهر در دوران ساسانیان توسعه یافته و سکه‌ها، سفالینه‌ها و اشیای سنگی کشف‌شده در این منطقه، نشان‌دهنده قدمت آن است. بندر گناوه امروزی در نزدیکی خرابه‌های شهر باستانی گناوه قرار دارد. برخی منابع، شکل‌گیری گناوه را به تهمورث (از پادشاهان پیشدادی) نسبت می‌دهند. برخی اسناد نشان از این دارند که گناوه در هزاره دوم یا اول قبل از میلاد وجود داشته است.

جمعیت‌شناسی

جمعیت بندر گناوه براساس آخرین سرشماری عمومی در سال ۱۳۹۵ش، ۷۳،۴۷۲ نفر بوده است. اقوام مختلفی در این شهر ساکن هستند. برخی مهاجرین از دهستان لیراوی (دیلم) و روستاهای اطراف به این خطه مهاجرت کرده‌اند و اغلب لر هستند. اعراب و اقوام دشتی نیز در بخش‌هایی از شهر ساکن هستند. مردم گناوه با زبان فارسی و لهجه بندری یا جنوبی سخن می‌گویند که آمیزه‌ای از گویش‌های لری و سیوندی و تعدادی کلمات از زبان‌های انگلیسی و پرتغالی است. مردم گناوه مسلمان و ترکیبی از شیعیان و اهل‌‌سنت هستند.

جغرافیا

پرونده:بندر-گناوه۱.jpg

• موقعیت‌جغرافیایی؛ گناوه در طول جغرافیایی ۵۰ درجه و ۳۱ دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی ۲۹ درجه و ۳۴ دقیقه شمالی واقع شده است. این بندر در ۱۸ كیلومتری شرق حور امام حسن قرار گرفته است. این شهر از شمال‌غربی به شهرستان دیلم، از شمال‌شرقی به استان فارس، از شرق به شهرستان دشتستان، از جنوب به بوشهر و از غرب به خلیج فارس، محدود است.
• آب‌وهوا؛ این شهر آب‌وهوای گرم و مرطوب دارد. میزان بارندگی سالانه این خطه به‌طور متوسط، ۱۵۰ میلی‌متر است.
• منابع آبی (رودها)؛ از رودخانه‌های جاری در این خطه می‌توان به رودخانه فصلی دره‌گچی، دره‌گپ، دره‌گیجک، چم‌ره‌ملک، خردوانه، دره‌بون و شورکلاچی اشاره کرد.
• حیات وحش؛ در این بندر، حدود ۲۰۰ نوع ماهی یافت می‌شود و گناوه یکی از مهم‌ترین ذخایر ماهی ایران است. حیواناتی مانند خارپشت ایرانی، خفاش بال‌سفید، خفاش میوه‌خوار، تشی، جرجیل، خرگوش، شغال، گرگ، روباه معمولی، روباه شنی، پلنگ، گراز، گربه وحشی، کشیم، حواصیل، باکلان، توبیمار، عقاب ماهیگیر، خوتکا، عقاب دریایی، سنقر، کرکس، قرقی، عقاب سارگپه، دلیچه، تیهو، چنگر، دراج، هویره، دیدومک، چاخ لق، سلیم، چاکاوک، آبچیلک، چک‌چک، مار جعفری، یله‌مار، طلحه‌مار، مار قطانی و شترمار نیز در این خطه زندگی می‌کنند.
• پوشش گیاهی؛ در این منطقه گیاهانی مانند گزنه، گل‌پنیرک، علف‌مار، آویشن، خرفه، گز، ترشک، ریواس، کنار، خرگ، هلبه، گهور، کنگر، بهمن، کاگل، منگک، پنجه، چوندر، خلیو‌لوک، شودر، تبرچه، ریحان، نعناع، گشنیز و کرات رشد می‌کنند. همچنین درخت‌های نخل بسیاری در این شهر وجود دارند.

اقتصاد

غالب مردم این شهر از طریق تجارت با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و به‌خصوص امارات امرار معاش می‌کنند. یکی دیگر از پایه‌های اقتصادی این شهر پرورش میگو است. گناوه در سطح کشور از رتبه بالایی در پرورش میگو برخوردار است.

فرهنگ و هنر

• آداب‌ورسوم؛ شرطی، رخت برون، عقد کنان، حنابندان سرتراشون، داماد رویی، دواره و سرکالا از جمله آداب‌ورسوم ویژه‌ای است که در مراسم ازدواج در این مناطق رایج است.
• از آئین‌های ویژه ایام محرم می‌توان به آئین مختک‌گردانی، برپایی تعزیه میدانی، سینه‌زنی و عزاداری به ‌سبک سنتی، چاووشی خوانی، نواختن سنج و دمام اشاره کرد.
• مشاهیر؛ از مشاهیر این بندر می‌توان به شیخ محمد بحرانی (عالم دینی)، عبدالمهدی بحرانی (عالم دینی)، علی بحرانی (عالم و مؤلف کتاب تهذیب نفس)، محمد بدری (از روحانیون انقلابی گناوه)، ایرج شمس‌زاده (شاعر)، غلام‌حسین دریانورد (شاعر، نمایش‌نامه‌نویس و فیلمنامه‌نویس) اشاره کرد.
• غذاهای محلی؛ غذاهای لذیذ این شهر بیش‌تر شامل انواع ماهی می‌شود. همچنین قیمه‌بوشهری و میگوپلو نیز از غذاهای محلی این خطه هستند.
• سوغات؛ سوغات این شهر بندری، انواع ماهی‌های مختلف مانند شوریده، سرخو و هامور است.
• صنایع‌دستی؛ از دست‌سازهای هنری این خطه می‌توان به حصیربافی، سفال‌گری، گبه‌بافی، لنج‌سازی، قایق‌سازی، عبابافی و قالی‌بافی اشاره کرد.

آموزش و پژوهش

این شهر یک دانشگاه پیام‌نور و یک شعبه دانشگاه آزاد اسلامی دارد. همچنین حوزه علمیه الزهرا برای طلاب خواهر و مدرسه علمیه امام صادق برای طلاب برادر در این منطقه وجود دارند.

تقسیمات کشوری

بندر گناوه مرکز شهرستان گناوه در استان بوشهر است که شامل دهستان حیات‌داوود می‌شود.

گردشگری

• سواحل؛ سواحل شنی و صخره‌ای بندر گناوه یکی از زیباترین جاذبه‌های توریستی این منطقه است. در این سواحل قایق‌سواری و سایر تفریحات آبی نیز وجود دارد.
• بازار سیف؛ مشهورترین بازار گناوه سیف نام دارد. این بازار در میدان امام خمینی واقع شده و مرکز خرید لوازم برقی است.
• بازار اصلی؛ در بازار اصلی این بندر می‌توان هر محصولی را یافت.
• بازار ماهی‌فروشان؛‌ در این بازار انواع ماهی‌های جنوب، عرضه می‌شود.
• تپه‌های باستانی گناوه؛‌ قدمت این تپه‌های باستانی به دوران ایران باستان باز می‌گردد. از جمله این تپه‌ها می‌توان به تپه «شاه ناصری» در شرق روستای گناوه، تپه «تل محمد حیدر» در بخش شمالی روستا و تپه «کلات» در جنوب روستا اشاره کرد.
• امامزاده سلیمان بن علی؛ در کنار جاده بندر گناوه به بندر دیلم، آرامگاه امامزاده سلیمان بن علی واقع شده که معماری پلکانی دارد.
• تالاب حله؛ این تالاب یکی از مناطق حفاظت‌شده در جنوب کشور و زیستگاه گونه‌های بسیار نادر است. وسعت این تالاب حدود ۴۰ هکتار است و از رود حله تغذیه می‌شود.
• غارتو دیو؛ غارتو دیو، کوهی باستانی در روستایی با نام مال‌قائد است. غارتو دیو به‌معنی خانه دیوها است و فضایی بوده که زردشتیان مردگان خود را به آنجا می‌بردند تا آیینی برای آنها به‌جا آورند.
• بی‌بی مریم؛ این اثر تاریخی قدمت ۱۵۰۰ ساله دارد؛ اما عمر دقیق آن مشخص نیست. بی‌بی مریم یا بی‌مره مقبره‌ای کوچک در بخش غربی محله باباعلی‌شاه است که در نقطه مرتفعی واقع شده است.
• دهکده توریستی مال‌قائد؛ دهکده توریستی مال‌قائد در روستای مال‌قائد در فاصله ۵۰۰ متری شمال بندر گناوه واقع شده است.
• جزیره میرمهنا؛ میرمُهَنا نام یکی از حکم‌رانان جنوب ایران است که موجب پایان‌یافتن استعمار پرتغالی‌ها و هلندی‌ها شد.

مشکلات زیست‌محیطی

ورود مستقیم فاضلاب از کانال‌های مختلف، ریخته‌شدن پسماندهای شناورها در آب و حاشیه خور و حضور لنج‌های فرسوده غیرقابل استفاده باعث به‌وجودآمدن مشکلات زیست‌محیطی زیادی در این بندر شده است. از دیگر مشکلات زیست‌محیطی این بندر تکمیل‌نشدن سیستم فاضلاب است که باعث آلودگی بهداشتی شده است.

زیرساخت

• ترابری؛ فرودگاه این شهر نزدیک به ۵۰ سال است که فعالیتی ندارد. همچنین گناوه ایستگاه قطار نیز ندارد. یکی از راه‌های دسترسی به بندر گناوه با کشتی است.
• فضای سبز؛ سرانه فضای سبز این شهر در سال ۱۴۰۰ش به‌ازای هر نفر به ۵/۱۳ مترمربع رسیده است.
• بهداشت و سلامت؛ از مراکز بهداشتی این شهر می‌توان به بیمارستان رازی، درمانگاه ابوریحان، درمانگاه مهرزاد، درمانگاه شبانه‌روزی گناوه و درمانگاه تأمین اجتماعی اشاره کرد.

امکانات رفاهی

برای اقامت در این بندر می‌توان از هتل‌ها، مسافرخانه‌ها و نیز مرکز اسکان فرهنگیان، استفاده کرد.

منابع

• «آداب‌ورسوم ازدواج مردم بنادر گناوه و ریگ»، خبرگزاری ایرنا آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۸ آبان ۱۳۸۴ش.
• احمدزاده، فرحناز، «بندر گناوه را از صفر تا صد بشناسید»، وب‌سایت جاباما، تاریخ بازدید: ۲۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «بندر گناوه استان بوشهر (۱۴۰۰)؛ معرفی دیدنی‌ها و بازارها+آدرس»، وب‌سایت ایران‌گرد، تاریخ بازدید: ۲۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «جاذبه‌های طبیعی استان بوشهر»، وب‌سایت مرکز مطالعات خلیج‌فارس، تاریخ بازدید: ۲۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «جدول تقسیمات کشوری استان به تفکیک عناصر تقسیماتی»،‌ معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم کشور، تاریخ بازدید: ۲۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «خور گناوه کانون آلودگی زیست‌محیطی»، خبرگزاری ایرنا آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۴ خرداد ۱۴۰۱ش.
• «دانشگاه پیام‌نور واحد بندر گناوه»، وب‌سایت فراگیر، تاریخ بازدید: ۲۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «راهنمای سفر به بندر گناوه»، وب‌سایت سپنجا، تاریخ درج مطلب: ۲ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «سال تحصیلی مدرسه علمیه امام صادق گناوه آغاز شد»، خبرگزاری رسمی حوزه آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲ شهریور ۱۳۹۶ش.
• «سرانه فضای سبز گناوه به ۵/۱۳ مترمربع رسید»، خبرگزاری ایرنا آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۷ اسفند ۱۴۰۰ش.
• شریفی، فاطمه، «بندر گناوه کجاست/ بازار بزرگ جنوب ایران»، وب‌سایت اتاقک، تاریخ درج مطلب: ۲ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «شهر بندر گناوه»، وب‌سایت ایگردش، تاریخ بازدید: ۲۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «صفر تا صد شناخت بندر گناوه»، وب‌سایت تهران سوئیت، تاریخ بازدید: ۲۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
• غلامی، پانته‌آ، «راهنمای سفر به بندر گناوه؛ تماشای زیبایی‌های جنوب»، وب‌سایت علی‌بابا مگ، تاریخ بازدید: ۲۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «فاضلاب عامل اصلی مشکلات زیست‌محیطی بندر گناوه است»، خبرگزاری ایرنا آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۷ بهمن ۱۳۹۶ش.
• «گناوه»، وب‌سایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوشهر، تاریخ بازدید: ۲۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «لیست مراکز بهداشت بندر گناوه»، وب‌سایت بلد، تاریخ بازدید: ۲۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
• مرادزاده، رویا و حیاتی، عبدالرضا، «بررسی غلظت بروموفرم در آب آشامیدنی شهرستان گناوه»، کنگره علوم و مهندسی آب و فاضلاب ایران، ۱۳۹۵ش.
• «مراسم سنتی عزاداری در گناوه/از مختک‌گردانی تا سینه‌زنی و تعزیه»، خبرگزاری مهر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۰ شهریور ۱۳۹۸ش.
• «مشاهیر»، وبلاگ بندر گناوه، تاریخ درج مطلب: ۱۷ دی ۱۳۹۷ش.
• «نتایج سرشماری جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال ۱۳۹۵»، درگاه ملی آمار، تاریخ بازدید: ۲۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «نمایش اخبار»، وب‌سایت مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، تاریخ بازدید: ۲۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «نمایه آموزشی دانشگاه»، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر گناوه، تاریخ بازدید: ۲۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
• وحیدی، شقایق، «بندر گناوه»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۷ شهریور ۱۴۰۱ش.