دختران فراری

دختران فراری، دختران ترک‌کننده خانه و خانواده به دلایل گوناگون مانند شرایط نامساعد خانوادگی یا اجتماعی.

دختران گاهی به‌دلیل مشکلات خانوادگی، خشونت، فقر یا تمایل به زندگی بهتر، از خانه فرار می‌کنند. فرار از خانه، دختران را در معرض آسیب‌های جدی قرار می‌دهد. این پدیده با ویژگی‌های شخصیتی مانند اختلالات شخصیت مرزی، ضداجتماعی، خودشیفته و نمایشی و همچنین مشکلات روانی چون ضعف عزت نفس، افسردگی و هوش هیجانی پایین مرتبط است. دختران فراری بر اساس انگیزه‌های فرار، آن‌ها به پنج گروه قربانیان خشونت، ماجراجویان، متاثرین از روابط عاطفی، معترضان به محدودیت‌ها و افراد دارای اختلالات روانی و اعتیاد تقسیم می‌شوند. تغییر سبک زندگی و گسترش فردگرایی، تعارضات خانوادگی را تشدید کرده و این پدیده را افزایش داده است.

تعریف دختران فراری

دختران فراری به دخترانی اطلاق می‌شود که به دلایل مختلف، مانند فقر، خشونت خانگی، محدودیت‌های غیرمنطقی، آزار، رها شدن توسط خانواده، یا حتی جذب‌شدن به ظواهر نامناسب شهرها، تصمیم می‌گیرند از خانه می‌گریزند و به‌طور معمول در شهرهای بزرگ پناه می‌گیرند.

این دختران، که غالباً محروم از محیط‌های عاطفی و اجتماعی سالم هستند، در برابر فشارهای روحی، روانی و عاطفی قرار دارند و به دنبال یک زندگی بهتر می‌روند. با این حال، پس از فرار، به دلیل نداشتن سرپناه مناسب، ممکن است به کارهای نامشروع و ناپسند روی آورند و به‌تدریج به زنان خیابانی تبدیل شوند.

این رفتار به‌طور معمول به‌عنوان یک مکانیزم دفاعی عمل می‌کند که هدف از آن کاهش احساس ناخوشایندی، فرار از محرک‌های مزاحم و آزاردهنده، و نیل به خواسته‌ها و آرزوهای مورد نظر، اغلب دور و دراز است.

اهمیت موضوع

امروزه، فرار از خانه به‌عنوان یکی از چالش‌های اجتماعی در بسیاری از کشورهای جهان شناخته می‌شود که تاثیرات عمیقی بر ساختار خانواده و جامعه دارد. دختران فراری، دخترانی هستند که به دلیل شرایط نامساعد فردی، خانوادگی و محیطی، خانه را ترک می‌کنند. این مساله نه‌تنها برای خود دختران بلکه برای کل جامعه عواقب جدی دارد. این پدیده که ممکن است تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله فشارهای روانی، خانوادگی و اجتماعی آغاز شود، می‌تواند به سقوط اخلاقی، بیماری‌های اجتماعی و حتی ورود به شبکه‌های فساد و قاچاق منجر شود.

دختران فراری در معرض خطراتی مانند خودفروشی، ازدواج‌های نامناسب و بیماری‌های جنسی قرار می‌گیرند که زندگی آنها را تهدید کرده و باعث تضعیف بنیان‌های خانواده و جامعه می‌شود. افزایش آمار زنان خیابانی، گسترش بیماری‌های اجتماعی و متلاشی شدن کانون‌های خانوادگی از جمله پیامدهای این پدیده است.

آمار دختران فراری

بر اساس آمار منتشر شده توسط سازمان بهداشت جهانی (WHO)، هر سال حدود یک میلیون نوجوان در محدوده سنی ۱۳ تا ۱۹ سال در سراسر جهان از خانه فرار می‌کنند؛ ۷۴ درصد از این فرارها مربوط به دختران است. این نسبت بالا حاکی از آن است که دختران به دلایل مختلفی، از جمله فشارهای اجتماعی، خانوادگی، و فرهنگی، بیشتر در معرض این پدیده قرار دارند.

در ایران آمار دقیق و رسمی از تعداد دختران فراری، ارائه نمی‌شود، اما گزارش‌های منتشر شده در رسانه‌ها و مطبوعات نشان‌دهندۀ افزایش قابل توجه این پدیده است. به‌علاوه، یکی از نگرانی‌های اصلی، کاهش میانگین سنی دختران فراری است که نشان می‌دهد دختران نوجوان و در سنین پایین‌تر نیز به این رفتار روی می‌آورند. این موضوع نشان می‌دهد که عوامل مؤثر بر فرار دختران، مانند فشارهای روانی، خشونت خانگی و تغییر در نگرش‌ها و سبک زندگی، در حال تشدید هستند.

ویژگی‌های شخصیتی دختران فراری

برخی از ویژگی‌های شخصیتی در دختران فراری بیشتر دیده می‌شود؛ این ویژگی‌ها می‌توانند باعث کاهش توانایی فرد در حل مشکلات، عدم پذیرش مسئولیت و افزایش رفتارهای پرخطر مانند فرار از خانه شوند.

شخصیت مرزی

شخصیت مرزی با نوسانات خُلقی شدید، ترس از ترک‌شدن و رفتارهای تکانشی همراه است. تجارب آسیب‌زا در کودکی و عوامل ژنتیکی در بروز این اختلال نقش دارند. افراد دارای اختلال شخصیت مرزی، ممکن است به دنبال فرار از خانه باشند.

شخصیت ضداجتماعی

شخصیت ضداجتماعی با ویژگی‌هایی نظیر بی‌تفاوتی نسبت به هنجارها، عدم احساس مسئولیت، رفتارهای تکانشی و فریبکارانه و ناتوانی در همدلی، زمینه‌ساز فرار می‌شود. عوامل ژنتیکی، تجارب آسیب‌زا در کودکی (مانند سوء استفاده) و الگوهای تربیتی نامناسب در شکل‌گیری این نوع شخصیت نقش دارند.

شخصیت خودشیفته

نیاز شدید به تحسین، احساس خودبزرگ‌بینی و عدم همدلی با دیگران از ویژگی‌های بارز افراد خودشیفته است. الگوهای تربیتی نامناسب و تجارب آسیب‌زا در کودکی از علل احتمالی شکل‌گیری این نوع شخصیت هستند. افراد دارای ویژگی‌های خودشیفتگی ممکن است به‌دلیل احساس نارضایتی از روابط خود و عدم دریافت توجه کافی، به دنبال فرار از خانه باشند.

شخصیت نمایشی

شخصیت نمایشی با نیاز به جلب توجه، رفتارهای اغراق‌آمیز، تصمیم‌گیری احساسی و اثرپذیری از دیگران، می‌تواند در فرار دختران نقش داشته باشد. الگوهای تربیتی نامناسب و کمبود توجه در کودکی از علل احتمالی این نوع شخصیت هستند.

ویژگی‌های روانی دختران فراری

علاوه بر مشکلات شخصیتی، مشکلات روانی نیز در فرار دختران نقش دارند، ازجمله:

ضعف عزت نفس

ضعف عزت نفس با احساس بی‌ارزشی و خودانتقادی همراه است و می‌تواند ناشی از تجارب منفی در کودکی باشد. دخترانی که عزت نفس پایینی دارند، ممکن است به دلیل احساس ناتوانی در حل مشکلات خود، به دنبال فرار از خانه باشند.

افسردگی‌

افسردگی با احساس غم و‌اندوه مداوم، از دست‌دادن علاقه به فعالیت‌ها و افکار خودکشی همراه است. عوامل ژنتیکی و تجارب استرس‌زا از علل احتمالی افسردگی هستند. دختران افسرده ممکن است به دلیل احساس ناامیدی و ناتوانی در مقابله با مشکلات خود، به دنبال فرار از خانه باشند.

اختلالات خلقی

اختلالات خلقی نیز با نوسانات خلقی شدید همراه هستند و می‌توانند به فرار از خانه منجر شوند.

پایین بودن هوش هیجانی

پایین بودن هوش هیجانی با ناتوانی در تشخیص و مدیریت احساسات و مشکلات در روابط بین فردی همراه است. الگوهای تربیتی نامناسب و تجارب آسیب‌زا از علل احتمالی این مشکل هستند. دخترانی که هوش هیجانی پایینی دارند، ممکن است به دلیل ناتوانی در حل مشکلات بین فردی و مدیریت احساسات خود، به دنبال فرار از خانه باشند.

گونه‌شناسی دختران فراری

فرار دختران از منزل پدیده‌ای اجتماعی با ریشه‌های چندگانه است. در این چارچوب، پنج گروه اصلی از دختران فراری قابل شناسایی است:

دختران قربانی خشونت

قربانی خشونت و آزارهای خانگی به دلیل تجربۀ مستقیم خشونت فیزیکی، جنسی یا روانی در محیط خانواده، اقدام به فرار می‌کنند. این خشونت‌ها سبب ایجاد احساس ناامنی شدید و نیاز به رهایی از شرایط آسیب‌زا می‌شود. فقدان حمایت خانوادگی، نبود شبکه‌های حمایتی و ترس از افشای خشونت، این تصمیم را تشدید می‌کند. مطالعات نشان می‌دهد خشونت خانگی با اختلالات روانی نظیر افسردگی و اضطراب در قربانیان رابطۀ مستقیم دارد.

دختران ماجراجو و هیجان‌طلب

تغییرات فرهنگی ناشی از سبک زندگی مدرن، مصرف‌گرایی و تاثیر رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی، برخی دختران را به‌سوی تجربه‌های جدید و هیجان‌انگیز سوق می‌دهد. این تمایل به ماجراجویی و تجربه‌های نو، محدودیت‌های خانوادگی را غیرقابل تحمل جلوه داده و دختران را به ترک خانه و جستجوی آزادی بیشتر ترغیب می‌کند. این گروه به دنبال کسب استقلال، هویتی مستقل و سبک زندگی متفاوت است.

دختران تحت تاثیر روابط عاطفی

وابستگی عاطفی شدید و درگیری در روابط عاشقانه، خصوصاً در شرایط مخالفت خانواده، سبب تصمیم به فرار در برخی دختران می‌شود. فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی نقش مهمی در شکل‌گیری و تقویت این روابط ایفا می‌کنند. این دختران به امید تشکیل زندگی مشترک با فرد مورد علاقه، خانه را ترک می‌کنند.

دختران معترض

نارضایتی از محدودیت‌های خانوادگی و فرهنگی و وجود شکاف ارزشی و نسلی بین دختران و خانواده، سبب اعتراض و بیان نارضایتی از طریق فرار می‌شود. این دختران احساس می‌کنند مورد تبعیض و بی‌توجهی قرار گرفته و حقوق و آزادی‌های‌شان نادیده گرفته شده است. فرار، نمادی از استقلال و خودرایی برای این گروه است.

دختران با اختلالات روانی و یا اعتیاد

مشکلات روانشناختی نظیر افسردگی، اضطراب و اختلالات رفتاری یا اعتیاد به مواد مخدر، بر تصمیم‌گیری منطقی اثر گذاشته و سبب فرار از خانه می‌شود. این اختلالات توانایی برقراری ارتباط سالم با خانواده و حل مشکلات را کاهش داده و فرار به‌عنوان راهی برای اجتناب از فشارهای روانی تلقی می‌شود.

نقش تغییر سبک زندگی در فرار دختران

در دهه‌های اخیر، تغییر سبک زندگی از مدل اسلامی-ایرانی به الگوی غربی تاثیرات گسترده‌ای بر خانواده‌ها و روابط فردی گذاشته است. این تغییرات که به‌طور عمده در قالب افزایش فردگرایی، کاهش نقش والدین، تغییر در انتظارات اجتماعی و اقتصادی و تاثیر رسانه‌ها دیده می‌شود، در برخی موارد موجب افزایش تعارضات خانوادگی شده و احتمال ایجاد پدیدۀ دختران فراری را افزایش داده است.

تغییر در ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی

سبک زندگی غربی با تاکید بر فردگرایی، جایگزین مدل سنتی خانواده‌محور شده است. در این نگرش، تصمیمات فردی بر منافع خانوادگی ارجحیت دارد و وابستگی‌های سنتی به تدریج کاهش می‌یابد. این تغییر نگرش موجب شده است که برخی نوجوانان در برابر محدودیت‌های خانوادگی احساس فشار کرده و فرار را راهی برای کسب استقلال بدانند.

همچنین، مفهوم آزادی در سبک زندگی غربی بیشتر به رهایی از قیود اجتماعی و خانوادگی تعبیر می‌شود، در حالی که در فرهنگ اسلامی-ایرانی، آزادی در چارچوب مسئولیت‌های فردی و اجتماعی معنا دارد. این اختلاف در نگرش‌ها، می‌تواند به تضاد بین والدین و فرزندان منجر شده و احتمال ترک خانه را افزایش دهد.

تاثیر رسانه‌ها و فضای مجازی

محتوای رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی موجب ترویج آزادی‌های فردی، لذت‌گرایی و استقلال از خانواده به‌عنوان ارزش‌های برتر می‌شود. این امر می‌تواند باعث تغییر نگرش دختران نسبت به ساختار خانواده و جایگاه آن در زندگی شود. از سوی دیگر، کاهش نقش ارزش‌های اخلاقی و دینی در محتوای رسانه‌ای، موجب شده است که برخی نوجوانان به تدریج از ارزش‌های خانوادگی فاصله گرفته و در صورت مواجهه با محدودیت‌های والدین، فرار را انتخاب کنند.

تغییر در روابط خانوادگی و نقش والدین

در فرهنگ ایرانی-اسلامی، والدین به‌عنوان راهنمایان اصلی فرزندان شناخته می‌شوند و نقش پررنگی در تصمیم‌گیری‌های فرزندان دارند، اما در سال‌های اخیر، این اقتدار به دلیل تاثیرات فرهنگی غربی کاهش یافته است. برخی نوجوانان خود را مستقل از خانواده تصور کرده و در مواقع تعارض، ترک خانه را راهی برای حل مشکلات خود می‌دانند.

همچنین، کاهش ارتباطات عاطفی در خانواده‌ها، به دلیل افزایش مشغله‌های کاری و تغییرات سبک زندگی، باعث شده است که برخی دختران در مواجهه با مشکلات، احساس تنهایی کرده و به دنبال یافتن حمایت در خارج از خانه باشند که در برخی موارد، منجر به فرار آن‌ها می‌شود.

تغییر در انتظارات اجتماعی و اقتصادی

سبک زندگی غربی، مصرف‌گرایی را به‌عنوان یک ارزش برتر معرفی کرده است. تبلیغات گسترده و نمایش زندگی لوکس در رسانه‌ها باعث شده است که نوجوانان توقعات بیشتری از زندگی داشته باشند. در مواردی که خانواده نتواند این خواسته‌ها را برآورده کند، برخی از دختران ممکن است احساس ناکامی کرده و ترک خانه را راهی برای دستیابی به زندگی مطلوب خود بدانند.

علاوه بر این، تغییر در نگرش به ازدواج و مسئولیت‌های خانوادگی، موجب شده است که برخی از دختران از پذیرش نقش‌های سنتی خودداری کرده و در صورت مواجهه با فشارهای خانوادگی، فرار را انتخاب کنند.

پیامدهای رواج پدیدۀ دختران فراری

پدیدۀ دختران فراری، پیامدهای جدی و گسترده‌ای در ابعاد روانی، اجتماعی، تحصیلی، و سلامتی دارد. این پیامدها، زندگی فعلی و آیندۀ آن‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

مشکلات روانی

فرار از خانه معمولاً با مشکلات روانی همراه است که می‌تواند زندگی دختران را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. افسردگی و اضطراب از جملۀ رایج‌ترین پیامدهای روانی فرار دختران هستند. شرایط سخت زندگی در خیابان، عدم حمایت عاطفی و احساس انزوا می‌تواند منجر به افزایش این اختلالات شود.

بسیاری از دختران فراری به دلیل تجربه‌های بد مانند سوءاستفاده جنسی و فیزیکی، دچار اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) می‌شوند. این تجربیات تروماتیک نه تنها بر سلامت روانی آن‌ها تاثیر می‌گذارد، بلکه توانایی مدیریت احساسات و استرس را نیز کاهش می‌دهد.

چالش‌های اجتماعی

فرار از خانه می‌تواند روابط اجتماعی دختران را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. دختران فراری اغلب از شبکه‌های حمایتی خانواده و دوستان دور می‌شوند و به سمت گروه‌های ناسالم کشیده می‌شوند. این دوری از شبکه‌های حمایتی می‌تواند آن‌ها را در معرض رفتارهای پرخطر اجتماعی قرار دهد، از جمله سوءاستفاده جنسی و فیزیکی که می‌تواند آثار بلندمدتی بر زندگی آن‌ها داشته باشد.

برخی دختران فراری به دلیل نیاز به حمایت و امنیت، به باندهای ناسالم یا شبکه‌های فساد می‌پیوندند که این موضوع نیز می‌تواند زندگی آن‌ها را بیشتر پیچیده کند.

این پدیده با افزایش جرائم، از جمله سوءاستفاده‌های جنسی و قاچاق انسان، نگرانی‌های امنیتی را تشدید می‌کند. کاهش اعتماد اجتماعی، افزایش هزینه‌های رفاهی و تغییر الگوهای فرهنگی و اخلاقی از دیگر پیامدهای آن است که در بلندمدت احساس ناامنی و بی‌ثباتی را در جامعه تقویت می‌کند.

ترک تحصیل

فرار از خانه معمولاً با ترک تحصیل همراه است. دختران فراری به دلیل عدم دسترسی به محیط تحصیلی مناسب و شرایط ناپایدار زندگی، اغلب تحصیلات خود را رها می‌کنند. این موضوع نه تنها بر زندگی فعلی آن‌ها تاثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند فرصت‌های شغلی آینده آن‌ها را نیز کاهش دهد. ترک تحصیل و کاهش فرصت‌های شغلی چرخه فقر و ناامنی را برای این دختران تداوم می‌بخشد.

تهدید سلامت

دختران فراری به دلیل فشارهای روانی و اجتماعی، بیشتر در معرض اعتیاد و مصرف مواد مخدر قرار دارند. علاوه بر این، دختران فراری به دلیل احتمال درگیری در روابط جنسی پرخطر، در معرض ابتلا به بیماری‌های مقاربتی مانند ایدز، هپاتیت و سایر عفونت‌های منتقله از راه جنسی قرار دارند. دسترسی محدود به غذای سالم و مراقبت‌های بهداشتی نیز می‌تواند منجر به مشکلات تغذیه‌ای و بیماری‌های مزمن شود.

پیامدهای خانوادگی

دختران فراری، علاوه بر آسیب‌های فردی، لطمات مهمی بر خانواده وارد می‌کنند، ازجمله:

• خدشه‌دار شدن حیثیت و شرافت خانوادگی: فرار دختران به‌طور معمول، لکۀ ننگی برای خانواده محسوب شده و باعث کاهش اعتبار و آبروی آنها در بین اطرافیان می‌شود.
• نشانه‌ای از ناکارآمدی خانواده: فرار دختران می‌تواند به‌عنوان نشانه‌ای از ناتوانی خانواده در تربیت فرزندان، وجود شکاف نسلی و اختلافات حاد در خانواده تلقی شود.
• کاهش احتمال ازدواج دختر در آینده: با توجه به آسیب‌های روحی، جسمی و اجتماعی که دختران فراری تجربه می‌کنند، احتمال ازدواج موفق و تشکیل خانواده برای آنها در آینده به شدت کاهش می‌یابد.
• طرد دختر از سوی خانواده: در برخی موارد، خانواده‌ها به دلیل ترس از آبروریزی و یا عدم توانایی در پذیرش دختر پس از فرار، او را طرد کرده و از خود می‌رانند که این امر باعث تشدید آسیب‌های روحی و اجتماعی دختر می‌شود. مگر اینکه خانواده آنها را بپذیرند و در جهت کاهش آسیب‌های واردشده تلاش کنند.
• مشکلات مضاعف برای دختر در صورت بازگشت به خانه: حتی در صورت بازگشت دختر به خانه، زندگی برای او با مشکلات مضاعفی همراه خواهد بود، زیرا خانواده به دلیل تجربه فرار، او را مستعد رفتارهای انحرافی دانسته و محدودیت‌های بیشتری برایش اعمال می‌کند و دختر نیز به دلیل تجربۀ آزادی‌های خارج از خانه، محیط خانه را غیرقابل تحمل‌تر می‌داند.

منابع

• الهیاری، عباسعلی و رسول‌زاده، سیدکاظم، «بررسی اختلالات شخصیت در دختران فراری و غیر فراری»، در فصلنامۀ روانشناسی تربیتی، دورۀ 4، پیاپی 11، فروردین 1387ش.
• پنجه‌حیدری، لیلا، «فرار دختران؛ مسئله حاد اجتماعی»، وب‌سایت شبکه شرق، تاریخ درج مطلب: 20 مهر 1399ش.
• «پیامدهای فرار دختران از خانه»، وب‌سایت مرکز مشاورۀ ذهن موفق، تاریخ بازدید: 20 بهمن 1403ش.
• «تغییر نگرش نسبت به والدین و ازدواج اجباری عامل اصلی فرار دختران»، وب‌سایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: 18 اردیبهشت 1395ش.
• «رسانه‌ها چه تاثیری بر سبک زندگی ما می‌گذارند؟»، وب‌سایت مؤسسۀ صراط مبین، تاریخ بازدید: 23 بهمن 1403ش.
• سمیعی، سمیه، «چرا دختران از خانه فرار می‌‌‌‌کنند؟»، وب‌سایت پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 21 دی 1393ش.
• صالحی، وجیهه، «فرصت‌ها و تهدیدات رسانه در ترویج سبک زندگی اسلامی»، وب‌سایت پژوهشکدۀ باقرالعلوم، تاریخ درج مطلب: 11 آذر 1395ش.
• عباسی، محمد، «عوامل فرار دختران از خانه»، وب‌سایت پایگاه اطلاع‌‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 4 تیر 1387ش.
• علیپور، محمد و همکاران، «بررسی عوامل مؤثر در فرار دختران از خانه در ایران: مرور سیستماتیک»، روانشناسی زن، سال 15، شمارۀ 59، بهار 1403ش.
• علی‌میرزایی، وحیده، «زوال خانه در سبک زندگی غربی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 31 مرداد 1402ش.
• «فرار از خانه به‌خاطر عشق مجازی»، ‌ وب‌سایت روزنامۀ جام جم، تاریخ بازدید: 30 بهمن 1403ش.
• محبی، سیده فاطمه، «آسیب‌شناسی اجتماعی زنان»، وب‌سایت پرتال جامع علوم انسانی، تاریخ بازدید: 20 بهمن 1403ش.
• محمدخانی، شهرام، «عوامل روانی- اجتماعی موثر در فرار دختران از خانه»، نشریۀ رفاه اجتماعی، دورۀ 6، شمارۀ 25، 1386ش.
• میرقباد خدارحمی، سحر و همکاران «اثربخشی آموزش مهارت‌های روانی- اجتماعی ویژه دختران فراری بر صمیمیت اجتماعی و احساس تنهایی آنان»، وب‌سایت سامانۀ مدیریت نشریات علمی دانشگاه آزادی اسلامی، تاریخ بازدید: 23 بهمن 1403ش.
• «نقش اقتدار در تربیت فرزندان»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 4 فروردین 1398ش.
• هاشمی، سیدضیاء و همکاران، «پیامدهای فرار دختران از منزل»، نشریۀ رفاه اجتماعی، دورۀ 11، شمارۀ 40، 1390ش.