حماس

پرونده:حماس.jpg

حماس؛ جنبش اسلامی، سیاسی و نظامی متعلق به مقاومت فلسطینی برای آزادی سرزمین‌های اشغالی فلسطین.

حماس، جنبش مقاومت مردمی، ملی و اسلامی است که با تکیه بر آموزه‌های دینی و الگوگیری از انقلاب اسلامی ایران تلاش می‌کند زمینه را برای رهایی ملت فلسطین از ستم اسرائیل و همچنین آزادسازی سرزمین غصب شدۀ فلسطین و مقابله با طرح صهیونیستی را فراهم آورد. این جنبش مبانی اسلامی را اصل ثابت برای هر تلاش علیه صهیونیست‌های اشغاگر می‌داند. امروزه جنبش حماس به‌عنوان نیروی اصلی در مقابل پروژۀ استعماری و استکباری دنیای غرب به نام اسرائیل ایستاده است و به‌رغم حملات فراگیر و خصمانه‌ای که با آن مواجه شده، همچنان نیروی اساسی و حافظ پویایی و تداوم آرمان فلسطین محسوب می‌شود. این جنبش از بدو تأسیس تا امروز در واکنش به جنایات رژیم صهیونیستی در کشتار فلسطینیان و هتک حرمت مسجدالاقصی، حملات زیادی علیه اسرائیل انجام داده که بزرگ‌ترین آنها عملیات «طوفان الاَقصی» در ۱۵ مهر ۱۴۰۲ش است.

معرفی

«حماس» نام اختصاری «جنبش مقاومت اسلامی»، (حركة المقاومة الإسلامية)، از جنبش‌های اسلامی و نیروهای مقاومت فلسطین است که با هدف آزادسازی کشور فلسطین از لوث وجود رژیم صهیونیستی تأسیس شده است. مقر اصلی این جنبش اسلامی، «نوار غزه» در سرزمین‌های اشغالی است، اما در کرانۀ باختری که دولت خودگران فلسطین (سازمان فتح) آن را کنترل می‌کنند، نیز حضور دارد. تأکید بر ماهیت اسلامی فلسطین و آزادی سرزمین‌های اشغال‌شده، تعلق فلسطین به تمام امت اسلامی تا روز قیامت و مبارزه با رژیم صهیونیستی از محورهای راهبردی در اساسنامۀ حماس است. این جنبش ریشه در ارادۀ مردم فلسطین و امت اسلامی دارد و اندیشۀ مبارزاتی خود را در رقابت با گروه‌های سکولار ملی در داخل و مخالفت با ادعاهاي صهیونیست‌ها در خارج، تنظیم کرده است. این نیروی مقاومت، برخلاف سازمان آزادیبخش فلسطین که در 1988م اسرائیل را به رسمیت شناخت، خواهان نابودي رژیم صهیونیستی و مخالف ماهیت وجودي آن است و باور دارد که بهترین راه‌کار براي پیشبرد این هدف، بسیج تمام نیرو و توانمندی‌هاي ملت فلسطین براي برافراشتن پرچم جهاد بر ضد حضور غاصبانۀ اسرائیل در فلسطین و تقویت هویت اسلامی به هر وسیلۀ ممکن است.

تاریخچه

حماس پيشينۀ تاريخى مشتركى با اخوان المسلین دارد و سابقۀ فعاليت آن در فلسطين به پيش از تأسيس رژيم اشغالگر در 1948م باز مى‌گردد؛ در 1935م حسن‌البنا، رهبر اخوان‌المسلمين، برادر خود عبدالرحمان البنا و محمد اسعد الحكيم را به فلسطين اعزام كرد. سعيد رمضان، يكى از رهبران اخوان‌المسلمين، نخستين شعبۀ اخوان را در 26 اكتبر 1945م در بيت‌المقدّس بنياد گذاشت. در 1947م اخوان‌المسلمين در فلسطين حدود 25 شعبه و بيست هزار نفر عضو فعال داشت و همه اين شعبه‌ها را اخوان‌المسلمين مصر رهبرى مى‌كرد. این گروه پیش از اعلام موجودیت حماس، نام‌های دیگری برای بیان مواضع سیاسی‌خود در قبال مسألۀ فلسطین از جمله «المرابطون علی ارض الاسرا» و «جنبش مبارز اسلامی» استفاده کرده بود. حماس هم‌زمان با آغاز انتفاضه، در 9 دسامبر 1987م به وجود آمد؛ در آن زمان در منزل شيخ ‌احمد ياسين نشستى برگزار شد و شش تن از ديگر رهبران اخوان‌المسلمين در نوار غزه نيز در اين جلسه شركت كردند. هدف از اين نشست بررسى حادثه‌اى بود كه در 8 دسامبر 1987م بر اثر برخورد خودرويى اسرائيلى با چند خودروى فلسطينى اتفاق افتاد و در آن جنایت شمارى از كارگران فلسطينى كشته شدند. در این جلسه علاوه‌بر برنامه‌ریزی امور تظاهرات، جنبش حماس به وجود آمد. در نخستين بيانيۀ حماس، از تظاهرات توده‌اى مردم فلسطين با عنوان انتفاضه نام برده و در 8 دسامبر 1987م به‌عنوان تاريخ رسمى آغاز انتفاضۀ اول ثبت شد. در ژانويۀ 1988 جميل حمامى (از اعضاى اخوان‌المسلمين در كرانۀ باخترى) شاخۀ جنبش حماس در كرانۀباخترى را تأسيس كرد.

زمینه‌های سیاسی و اجتماعی

1. اشغال فلسطین توسط صهیونیسم

با ضعیف‌شدن کشورهای اسلامی به‌ویژه امپراتوري عثمانی در اواخر قرن نوزدهم و هم‌زمان با اوج‌گیري سیاست‌هاي یهودی‌ستیزی در برخی کشورهای اروپایی به‌خصوص آلمان نازی، تلاش یهودیان پراکنده برای انسجام و تأسیس دولت یهودی شدت گرفت و به صهیونیزم معروف شد. آنان خواهان ایجاد یک وطن ملی و استقرار تمامی یهودیان در این سرزمین بودند. در پی این تحول، کشور فلسطین با توطئۀ کشورهای غربی، به‌ویژه انگلیس، با اهداف بلندمدت استعماری در 1947م اشغال شد. رژیم صهیونیستی در سال‌هاي طولانی پس از اشغال، از ارتکاب هرگونه جنایت‌ علیه فلسطینیان دریغ نکرد؛ حملات دائمی مسلحانه، کشتار کودکان، زنان، جوانان، ویرانسازي منازل، مصادرۀ زمین‌ها، اسکان یهودیان و ساختن شهرك‌ها، شکنجۀ مبارزان، نادیدهگرفتن حقوق انسانی و سیاسی مردم فلسطین و تحقیر آنها به‌عنوان شهروندان درجۀ دوم و تلاش براي از بین بردن هویت اسلامی وعربی آنها برخی از این جنایات گسترده و مستمر را در سرزمین‌های اشغالی فلسطین دربر می‌گیرد. به موازات این جنایات ضد بشری، هسته‌های مقاومت و انتفاضۀ مردم فلسطین به تدریج شکل گرفت و زمینۀ حضور حماس فراهم شد.

2. پیروزی انقلاب اسلامی ایران

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و رویکرد راهبردی آن در حمایت ‌از ‌مظلومان‌ جهان، فلسطین ‌‌از جایگاه‌ ویژه‌ای ‌در ‌سیاست ‌خارجی ‌ایران ‌برخوردار ‌شد و مورد حمایت معنوی قرار گرفت. طی ‌این ‌‌حمایت‌ها‌ و مبادلات بین ایران و گروه‌های مبارز فلسطینی، ‌‌‌زمینۀ ‌شکل‌گیری‌گروه‌های مقاومت اسلامی فراهم شد که از ‌جملۀ آنها جنبش حماس بود. کنشگران این جنبش اسلامی خود نیز معترف‌اند که ‌از ‌انقلاب اسلامی الگو گرفته و انتفاضه ‌را‌ در ‌کشور ‌فلسطین‌ سازمان‌دهی کرده‌اند. برای مثال «اسامه ‌ابوحمدان»، ‌‌نمایندۀ جنبش ‌مقاومت ‌اسلامی ‌فلسطین ‌در ‌لبنان‌، معتقد است که با‌ پیروزی انقلاب اسلامی ایران، مهم‌ترین ‌خواستۀ ‌مسلمانان‌ در ‌قرن ‌بیستم ‌تحقق ‌یافت. مسلمانان‌‌ ‌جهان انقلاب اسلامی ‌را ‌الگو‌ی ‌خود ‌می‌دانند ‌و ‌باور ‌دارند‌ که ‌نظام ‌اسلامی ‌در ‌تمامی‌ دوران‌ها قادر است حکومت تشکیل دهد. انقلاب اسلامی مایۀ افتخار و الگوی مبارزات ملت فلسطین است؛ زیرا مردم مسلمان ایران قدرتمندترین پایگاه استکبار جهانی و رژیم صهیونیستی را در منطقه فروریخت و ملت فلسطین را به گرفتن حقوق از دست‌رفتۀ خود امیدوار کرد.

ساختار تشكيلاتى

حماس همانند گروه اخوان المسلمین از شورای عمومی، کمیتۀ مرکزی، دفتر سیاسی و هسته‌های مشابه تشکیل شده که دارای کمیتۀ امنیتی به نام مجد، کمیته‌های تبلیغاتی، سیاسی، نهاد بررسی روند انتفاضه، بسیج ملی، جناح نظامی و دفتر رسیدگی به امور سرزمین‌های اشغالی است. اما فعالیت کلی حماس از طریق سه دستگاه دفتر سیاسی، دفتر تبلیغاتی و بازوی نظامی (گردان‌های قسام) دنبال می‌شود. هدایت جنبش به عهدۀ دفتر رهبری است که خود تحت نظر مجلس شورا عمل می‌کند. اعضای مجلس شورا به‌طور مستقیم از سوی اعضای جنبش انتخاب می‌شوند. همچنین دفتر رهبرى مسئوليت ايجاد واحدهاى فنى در زمينه‌هاى تبليغات دينى، امور خيريه، توسعۀ امور اجتماعى، بهداشتى و آموزشى و فعاليت دانشجويى، صنفى و سياسى و نيز مسئوليت نيروهاى امنيتى و نظامى را به‌عهده دارد.

رهبران حماس

مهم‌ترین رهبران حماس اسماعیل هنیه، موسی ابومرزوق، محمود الزهار، عزیز دوبک و شیخ حسن یوسف هستند که مبنای کنش‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آنها، سبک زندگی اسلامی است. رهبرى اوليۀ این جنبش، از هفت نفر عضو مؤسس به رياست شيخ احمد ياسين تشكيل شد و سپس به تأسيس شاخه‌ها و كميته‌هاى سياسى، امنيتى، نظامى و رسانه‌اى اقدام كرد. پس از مدتى رهبرى حماس به علت بازداشت‌هاى مكرر اعضاى مؤسس تغيير يافت. در هندسۀ دیدگاه‌های سیاسی، مبارزاتی و فرهنگی و سیره عملی و زندگی شخصی رهبران حماس، سبک زندگی اسلامی و مسئلۀ فلسطین جایگاه محوری دارد. آنها مقاومت مردم فلسطین را دفاع از اسلام، کرامت انسانی و مسجد الاقصی می‌دانند. رهبران حماس با الگوگیری از انقلاب اسلامی ایران، روش‌های مبارزاتی خود را سازمان‌دهی کرده‌اند.

راهبردها و اهداف

حماس اهداف و راهبردهاى خود را در اساسنامۀ 18 اوت 1988م شرح داده است؛ اين اساسنامه مشتمل بر 36 ماده است كه بر تعامل ميان اسلام و ملى‌گرايى در فلسطين تأكيد دارد. مواضعى كه در اين اساسنامه آمده با مواضع سابق اخوان‌المسلمين تفاوت اندک دارد. حماس، مانند ديگر شاخه‌هاى اخوان‌المسلمين، بخش عمدۀ ايدئولوژى خود را از اندیشه‌های حسن‌البنا، مؤسس مصرى جنبش اخوان‌المسلمين، گرفته است. ماهيت اسلامى قضيۀ فلسطين و منازعه با رژيم صهيونيستى محور اصلى و راهبردى حماس را تشكيل مى‌دهد. در اساسنامۀ حماس اين جنبش حلقه‌اى از زنجيرۀ جهاد در برابر هجوم صهيونيسم به شمار رفته است. اهداف اصلی این جنبش را دو هدف ذیل تشکیل می‌دهد:

1. اهداف مرحله‌اى و کوتاه مدت كه عبارت‌اند از: آزادسازى كرانۀ باخترى و نوار غزه، اسلامى‌كردن جامعۀ فلسطين، تأكيد بر مشروعيت پيكار مسلحانه، تداوم مقاومت و انتفاضه، پاسدارى از وحدت ملى، برچيدن آبادي‌هاى يهودى‌نشين، آزادى زندانيان و عدم تجاوز به حقوق غيرنظاميان، و فعال كردن بيشتر كشورهاى عربى و اسلامى براى حمايت از فلسطين.
2. آزادسازى سرزمين فلسطين از وجود رژیم صهیونستی و برقرارى دولت اسلامى در فلسطین از اهداف بلندمدت و راهبردی حماس است. در طرح موضوع دولت، حماس عقیده دارد كه رابطۀ آزادسازى سرزمين‌هاى اشغالى و برقرارى دولت، رابطه‌اى ساختارى است و تأسيس دولت از رهگذر آزادسازى سرزمین فلسطین ميسر مى‌شود.

دیدگاه‌ها دربارۀ فلسطین و صهیونیسم

از نظر حماس، ماهیت اصلی مسئلۀ فلسطین، تقابل ريشه‌دار دو نوع تفکر معنوی و مادی در قالب جهان اسلام و صهيونيسمِ تحت حمايت کشورهای غربی است. این جنبش معتقد است که سرزمين فلسطين، ميراثى براى نسل‌هاى مسلمان است و چشم‌پوشى از تمام يا قسمتى از آن جايز نيست؛ بنابراين تمامى راه‌حل‌هاى مسالمت‌آميز و همايش‌هاى بين‌المللى براى حل قضيه فلسطين، با نگرش حماس در تعارض است و حل مسئله فلسطين تنها از راه جهاد امکان تحقق دارد. به نظر حماس يهوديت با صهيونيسم متفاوت بوده و معارضۀ اين جنبش با صهيونيسم به‌دليل ماهیت اشغالگری آن است، نه داشتن باورهای متفاوت. از ديدگاه حماس، صهيونيسم پرچم‌دار طرح سياسى با زمينه‌هاى احساس قومی و دينى بود كه هدف آن رسیدن به رؤياى ديرينۀ تأسيس دولت يهودى در فلسطين است. به‌همين دليل، حل قضيۀ فلسطين به عقیدۀ این جنبش، فقط با نابودى رژيم اسرائيل و تشكيل دولت اسلامى به جاى آن، میسر است.

نمادپردازی‌های دینی و ملی

در مجموعۀ فعالیت‌ها و عناصر هویتی و تشکیلاتی حماس، نمادهای دینی به کار رفته است که تقابل سبک زندگی اسلامی با سبک زندگی مادی‌گرای صهیونسیم و دنیای غرب را نشان می‌دهد.

1. بيانيه‌ها

بيانيه‌هاى حماس با آيات قرآن شروع مى‌شود و بر موضع‌گيري‌هاى دينى، اخلاقى و التزام به شعائر مذهبى تأكيد دارد. متن اين بيانيه‌ها شامل حملۀ قلمى به اشغالگران و سياست‌هاى استعماری آنها و همچنين اعتراض صريح به زمام‌داران عرب و نقش آنها در شكست‌هاى مردم فلسطین و از دست‌رفتن سرزمین فلسطين است.

2. آرم و پرچم

در آرم حماس عکسی از «گنبد مسجد الصخره» وجود دارد که نقشة کوچکی از سرزمین فلسطین بر بالای آن است و پرچم‌های قوسی‌شکل فلسطین، گنبد را در برگرفته‌اند. بر پرچم سمت راست، عبارت «لا اله الا الله» و بر پرچم سمت چپ عبارت «محمد رسول الله» نوشته شده است. در قسمت زیرین گنبد عکس دو شمشیر به‌شکل ضرب‌در حک شده و چارچوب زیرین قبه را تشکیل می‌دهند. کلمۀ فلسطین در بخش زیرین تقاطع دو شمشیر قرار دارد و عبارت حرکه المقاومه الاسلامیه نیز در قسمت پایین آرم و بر روی نواری نوشته شده است. به نظر کارشناسان، عکس مسجد و عبارت لا اله الا الله و محمد رسول الله، نماد اسلامیت مسألۀ فلسطین بوده و عمق اعتقادی آن را نشان می‌دهد. خود نقشه بیانگر موضع اصولی جنبش حماس در قبال درگیری موجود با صهیونیست‌ها بوده و اینکه هدف اصلی این درگیری آزادسازی کل فلسطین از لوث اشغالگری و نیز بیانگر مخالفت جنبش با محدودسازی آرمان فلسطین در محدودۀ سرزمین‌های اشغالی 1948م است. وجود دو شمشیر در این آرم نیز همیشه در اندیشۀ عربی نشانگر قدرت و پاکی است.

3. شعار

شعار حماس در مادۀ هشتم میثاق حماس آمده که خداوند هدف، پیامبر اسلام الگو، قرآن قانون اساسی، جهاد راه و مرگ در راه خدا، والاترین آرزوی مقاومت معرفی شده است. این شعار، با شعار اخوان المسلمین تفاوتی ندارد.

4. نماد پیروزی ایمان بر کفر

به عقیدۀ صاحب‌نظران، مقاومت حماس و پیروزهای آن در سایۀ صبر و مجاهدت دینی و شکست‌دادن هیمنۀ اسرائیل با داشتن سلاح‌های مدرن جنگی و حمایت‌های همه‌جانبۀ قدرت‌های غربی، سمبل این پیام قرآنی است که «گروهی اندک به یاری خدا بر سپاهی بسیار غالب آمده است». جنبش حماس بارها در جنگ‌های مختلف نشان داده است که بر اساس آموزه‌های قرآنی، فراوانى عِدّه و عُدّۀ دشمن در برابر ارادۀ خداوند چيزى نيست؛ بلکه نيروهاى كيفى هرچند اندك باشند، بر نيروهاى كمّى برترى دارند و مؤمن مخلص، پيروزى را از خدا مى‌داند.

محبوبیت و حمایت مردمی

جنبش حماس به‌دلیل ماهیت اسلامی، روحیۀ مقاومت و منطق ایستادگی در برابر اشغالگری و نقض همه‌جانبه و مداوم همۀ حقوق بنیادین مردم فلسطین توسط اسرائیل، از محبوبیت سیاسی و اجتماعی در میان مردم فلسطین و کشورهای اسلامی و عربی برخودار شده و پایگاه اجتماعی بالایی را کسب کرده است. برای مثال پرچم‌های سبزرنگ جنبش حماس در هر کوچه و خیابان نوار غزه به چشم می‌خورد که بر سر در ساختمان‌ها و اماکن مختلف نصب شده است. به نظر کارشناسان حضور این‌گونه نشانه‌ها از حماس در اماکن مختلف شهر نشان‌دهندۀ میزان محبوبیت بالای این جنبش در میان تودۀ مردم است. همچنین جنبش حماس براى نخستين‌بار در انتخابات مجلس قانون‌گذارى فلسطين در ژانويه 2006م شركت كرد و با كسب بيش از شصت درصد كرسي‌هاى مجلس پيروزى بزرگى به دست آورد که محبوبیت این جنبش را نشان می‌دهد. پس از اين رويداد، «اسماعيل هنيه» كابينه را تشكيل داد كه همۀ اعضاى آن از جنبش حماس بودند. اين كابينه در 28 مارس 2006م از مجلس رأى اعتماد گرفت. به نظر کارشناسان از عوامل اصلی محبوبیت، مقاومت نیروهای این جنبش در مقابل حملات و تهدیدهای رژیم صهیونیستی است که آنها را در چشم فلسطینی‌ها و بسیاری از مردم جهان به نماد مبارزه و مقاومت تبدیل کرده است. همچنین اقدامات رفاهی و خدمات اجتماعی که حماس به مردم ارائه داده، از جمله دلایل دیگر معروفیت و حسن شهرت این جنبش است. حماس از بدو تأسیس خود در ۱۹۸۷م درکنار فعالیت‌های نظامی، اقدامات گستردۀ اجتماعی انجام داده است که از جمله آنها می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

1. بسط شبکۀ خدمات اجتماعی و اجرای برنامه‌های آموزشی و رفاهی؛
2. تأسیس و تأمین مدارس، یتیم‌خانه‌ها، مساجد و کلینیک‌های بهداشتی؛
3. برپایی مکان‌های اطعام فقرا و مکان‌های ورزشی؛
4. فعالیت‌های اجتماعی، رفاهی، فرهنگی و آموزشی؛
5. بورسیه دانشجویان در کشورهای مختلف؛
6. خدمات بهداشتی و درمان پزشکی ارزان یا رایگان به مردم؛
7. ایجاد موسسه‌های خیریه اسلامی، کتابخانه‌ها و مراکز آموزش برای زنان؛
8. ساخت کودکستان‌ها، شیرخوارگاه‌ها و توزیع غذای رایگان به کودکان.

مناسبات با گروه‌های دیگر

1. جنبش فتح

از زمان وقوع انتفاضه، حماس با جنبش فتح (ساف) از لحاظ روش و برنامه باهم رقابت کرده‌اند و ديدگاه حماس دربارۀ مشروعيت این گروه به‌دلیل نگاه سکولار و سازشکارانه فتح به مسئلۀ فلسطین دچار دگرگونى شده است. حماس با انعقاد معاهدۀ اسلو، جنبش فتح را به‌دلیل كوتاهى و امتيازدهى به رژیم صهیونیستی محکوم كرده و معتقد است اين سازمان، نماينده ملت فلسطين نيست. پس از تشكيل حكومت خودگردان فلسطين در 1994م حماس اين تشكيلات را بیشتر مورد انتقاد قرار داده است.

2. جهاد اسلامی

جنبش حماس و جنبش جهاد اسلامى، علاوه‌ بر داشتن ديدگاه‌هاى اسلامى مشترك، در هدف‌هاى راهبردى، يعنى آزادسازى همه سرزمين‌هاى اشغالى، برقرارى دولت مستقل فلسطينى، مخالفت با روش‌هاى مسالمت‌آميز حل‌وفصل مسئله فلسطين و تداوم جهاد، رويكرد واحد دارند. جهاد اسلامى سابقۀ طولانى‌ترى نسبت به حماس دارد. این دو گروه مقاومت در 1993م مذاكرات جدى‌ترى را براى اتحاد و همكاري‌هاى بيشتر باهم آغاز كردند.

مناسبات با کشورهای جهان

1. کشورهای عربی اسلامی

حماس، از تأسيس تا اواخر 1990م در كشورهای دیگر، دفتر نمايندگى و سخنگو نداشت، اما از جنگ دوم خليج‌فارس در1990م حماس دفاتر نمايندگى خود را در بسيارى از كشورها تأسيس كرد و با مقامات بلند پايه آنها ديدار مى‌كند.

2. کشورهای غربی

آمریکا، اسرائیل و کانادا به‌دلیل منطق استکباری و استعماری خود حماس را گروه تروریستی‌ می‌دانند. استرالیا و بریتانیا شاخۀ نظامی حماس (گردان‌های عزالدین قسام) را در فهرست گروه‌های تروریستی خود قرار داده‌اند. فعالیت حماس از سال ۱۹۹۹م در اردن نیز غیرقانونی اعلام شده ‌است. حماس نیز کشورهای غربی به‌ویژه آمریکا را حامی اصلی رژیم اشغالگر صهیونیستی و در جنایات مستمر این رژیم علیه مردم مظلوم فلسطین شریک می‌داند.

3. جمهوری اسلامی ایران

جمهوری اسلامی ایران همواره از مقاومت مردم فلسطین در برابر رژیم صهیونیستی حمایت کرده و این حمایت را یک مسئلۀ راهبردی می‌داند. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در 1357ش، امام خمینی بر ضرورت دفاع از مردم مظلوم فلسطین تأکید داشته و آن را یك تکلیف دینی دانسته است و بر مبنای نفی سبیل کافران بر مسلمین، پشتیبانی از نهضت‌های اسلامی آزادی‌بخش و تشکیل امت واحدۀ جهانی بر مبنای اتحاد و ائتلاف دنیای اسلام در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران وارد شد. کارشناسان نیز حمایت‌های معنوی ایران از حماس را در راستای عملیاتی کردن اصول انقلاب اسلامی می‌دانند که ایستادگی در برابر ظلم، اشغالگری، دینستیزی و سلطۀ استکبار و متحدان آنها بخشی از این اصول بوده و هدف آن حفظ حقوق مردم، دفع ستم، رفع اشغال، جلوگیری از سلطه و حفظ دارایی‌ها مطابق آموزه‌های دین است. از سوی دیگر، انقلاب اسلامی ایران تأثیر عمیقی بر ملت مسلمان فلسطین در زمینۀ بازگشت به آموزه‌های دینی، امیدوارشدن به توانایی‌های خود، الگو قرار دادن نظام اسلامی توسط مبارزان فلسطینی، انتخاب مسجد به‌عنوان پایگاه اصلی مبارزه با دشمنان، سامان‌دادن وحدت بر محور اسلام و شکل‌‌گیری جنبش حماس داشته است. جمهوری اسلامی ایران از 1370ش مناسبات نزديك‌ترى با حماس برقرار كرد که اساس اين روابط مخالفت با سازش با رژيم اشغالگر و سياست‌هاى سازش‌كارانه سازمان آزادى‌بخش فلسطين است. بعد از آن دفتر حماس در تهران در بهمن 1370ش با رياست يكى از رهبران معروف حماس، عماد العُلى، افتتاح شد.

شیوه‌های مبارزه حماس

1. سیاسی و اجتماعی

حماس در برابر دشمن از فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی برای زنده‌نگداشتن امید به آینده و حفظ پویایی فلسطینیان بهره می‌گیرد. برپایی مؤسسات خيريه، كتابخانه‌ها و باشگاه‌هاى ورزشى، نهادهاى اجتماعى، آموزشى و اقتصادى در نوار غزه و کرانۀ باختری، برگزارى همايش‌ها و جشنواره‌هاى مختلف، اقامۀ نمايشگاه‌هاى اسلامى به‌ويژه در دانشگاه‌هاى فلسطين، صدور بيانيه‌ها، منشورها و جزوه‌ها، برگزارى مراسم سالگرد شهدا و وقايع اسلامى از جملۀ این فعالیت‌ها است. از منظر حماس، كسب نفوذ و موفقیت در صحنۀ سياسى ابتدا از طريق فعاليت‌های اجتماعى، سپس از طريق فعاليت مذهبى و در نهايت از طريق فعاليت سياسى ممكن است.

2. فکری و فرهنگی

از روش‌های مهم مبارزاتی حماس در برابر صهیونیسم، روش فکری و فرهنگی است. این جنبش در سال‌های اخیر که حکومت غزه را در دست دارد، مسئلۀ فلسطین، آزادی قدس و سرزمین‌های اشغالی را وارد متن درسی و برنامۀ آموزشی کرده است؛ هر ساله با آغاز سال تحصیلی در نوار غزه، مدارس این منطقه شاهد فعالیت‌های فرهنگی با هدف تحکیم مفهوم مقاومت در نزد دانش‌آموزان فلسطینی به منظور تربیت نسلی است که برای مقابله با اشغالگران صهیونیست در خدمت فلسطین باشد. این فعالیت‌ها حتی در سایۀ حملۀ همیشگی رژیم اسرائیل علیه دانش‌آموزان فلسطینی که هدف آن فراموشی این سرزمین از سوی فلسطینیان است، کند نمی‌شود.

3. نظامی

جنبش حماس از زمان تأسیس تا کنون، ۳۶ سال است که در کنار مبارزات سیاسی و فرهنگی در برابر رژیم صهیونیستی، به مبارزات نظامی خود ادامه داده است؛ سامان‌دهی انتفاضه‌های اول (۱۹۹۳-۱۹۸۷م) و دوم (۲۰۰۵-۲۰۰۰م) فلسطین از جملۀ این موفقیت‌ها بود که در نتیجه آن ‌نیروهای اسرائیلی ۳۸ سال پس از تصرف غزه به‌طور یکجانبه از غزه خارج شدند. گردان «عز‌الدین قسام» که بخش نظامی جنبش حماس است، از قوی‌ترین جریان‌های نظامی بین گروه‌های مقاومت فلسطین محسوب می‌شود. این گردان‌ها در رویارویی‌های رژیم صهیونیستی با فلسطینیان در مقاطع مختلف ایفای نقش کرده‌اند و عملیات بزرگ و غافیلگرانۀ «طوفان الاقصی» در ۷ اکتبر ۲۰۲۳م تازه‌ترین اقدام از این دست بوده که شکست ترمیم‌ناپذیر اسرائیل لقب گرفته است. همچنین این گردان‌ها در کارنامۀ فعالیت خود به اسارت‌گرفتن نظامیان رژیم صهیونیستی را پیش از طوفان الاقصی نیز به‌ ثبت رسانده‌اند که موجب پیروزی نظامی این جنبش و مردم فلسطین شده است.

دست‌آوردها

الف) منطقه‌ای

1. محور اتحاد گروه‌های مقاومت

جنبش حماس اولین گروه تأثیرگذار فلسطینی است که موفق شد محور اتحاد گروه‌های مختلف فلسطین برای مقابله با رژیم صهیونستی قرار بگیرد. برای مثال حماس در 1993م با همکاری جنبش جهاد اسلامى، جبهه خلق براى آزادى فلسطين، جبهه دموكراتيك براى آزادى فلسطين، فرماندهى كل جبهه خلق براى آزادى فلسطين و پنج گروه كوچك مخالف، ائتلافى موقت به نام جبهۀ ملى اسلامى و دموكراتيك (الجبهة الوطنية الاسلامية و الديمقراطية) را در دمشق تشكيل داد که هدف آن مخالفت با معاهدۀ اسلو بود.

2 ناکام‌گذاشتن اسرائیل در تحقق اهداف آن

جنبش مقاومت حماس رژیم صهیونیسی را در تحقق بسیاری از اهداف اشغالگرانۀ آن ناکام گذاشته است. برای مثال، اسرائیل هدف از حمله به نوار غزه در جنگ 22 روزه را نابودی حماس،‌ توقف موشکباران آن و کنترل نوار غزه و گذرگاه‌های آن توسط نیروهای بینالمللی اعلام کرده بود، اما نتوانست در جبهۀ زمینی موفقیتی به دست آورد و با 1500 کشته و زخمی، شکست خورد.

3. ترویج و تقویت اندیشه و فرهنگ مقاومت

حماس با مقاومت شجاعانۀ خود و ایستادگی در برابر تجاوزها و ترورهای رژیم صهوینستی، اندیشۀ مقاومت در برابر ظلم را تقویت کرد و نشان داد که با روش‌های چریکی و با اتکا به خدا و نیروهای خودی می‌توان ارتش به ظاهر مسلح را به زانو در آورد و ملت‌های عربی و اسلامی نیز بار دیگر به این نکته پی‌بردند که مقاومت و سازش‌ناپذیری از طرح‌های صلح عربی که به آن چشم دوخته‌اند مؤثرتر است. مقاومت حماس در این سال‌ها باعث شده است که اندیشۀ مقاومت و دفاع از مظلوم به‌عنوان یک ارزش در افکار عمومی رسوخ پیدا کند.

4. افزایش ناامنی روانی در میان صهیونیست‌ها

وجود حماس با سابقۀ درخشان و اهداف سیاسی و نظامی آن و مواجه‌شدن مسمتر شهرک‌نشینان رژیم صهیونیستی با حملات موشکی حماس، ناامنی روانی را در میان اشغالگران به‌ویژه در بین شهرک‌نشینان تقویت کرده و باعث سلب آرامش و مهاجرت معکوس آنها به سرزمین‌های قبل خود شده است.

5. تضعیف جبهۀ سازش

با مقاومت و پیروزی حماس در جنگ‌های مختلف به‌ویژه بعد از عملیات طوفان الاقصی و تقویت اندیشۀ مقاومت، جبهۀ سازش به رهبری برخی کشورهای عربی به‌ویژه مصر و عربستان در افکار عمومی جهان عرب، تضعیف شده و بسیاری از ملت‌های منطقه در برابر دولت‌های خود قرار گرفته است.

ب‌) فرامنطقه‌ای

1. اثبات ناکارآمدی سازمان‌های بین‌المللی

بعد از تأسیس حماس در فلسطین و تشدید اقدامات و تجاوزهای مکرر اسرائیل و راه‌اندازی جنگ‌های مختلف علیه این جنبش مانند جنگ 51 روزه و تجاوز اخیر بعد از طوفان الاقصی، سازمان ملل و شورای امنیت، از برگزاری جلسه مؤثر در مهار اسرائیل و حمایت از مردم فلسطین ناتوان بود و این موضوع ناکارآمدی سازمان ملل و سایر سازمان‌های بینالمللی را برای جهانیان به اثبات رساند.

2. افزایش تنفر عمومی نسبت به رژیم صهیونیستی

اسرائیل با فجایعی که در نوار غزه برای مقابله با حماس به بار آورد بهخصوص در کشتار کودکان مظلوم و زنان تنفر عمومی را نسبت به خود برانگیخت به گونه‌ای که علاوه‌بر راه‌پیمایی‌های گسترده در سرتاسر جهان، برخی از کشورهای آمریکای لاتین اقدام به تعلیق روابط خود با رژیم صهیونسیتی کردند.

3. بیداری مردم کشورهای عربی

برخی کشورهای عربی مانند مصر و عربستان که خود را در جهان عرب پیشرو معرفی می‌کنند با موضع منفعلانه در قبال فلسطین، از طرف ملت‌های خود مورد سرزنش قرار گرفته و در برخی کشورها این فاصله گسترش یافت و باعث اختلافات و درگیری‌هایی نیز شده است.

4. تثبیت حماس در افکار عمومی جهان

جنبش حماس با مقاومت در نوار غزه و حمایتهای گسترده مردمی در فلسطین و سایر کشورهای منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای ضمن تثبیت خود به‌عنوان دولت مردمی و قانونی، به‌عنوان یک قدرت مهم و اثرگذار در برابر صهونیست‌ها مطرح شده است.

5. تحکیم وحدت امت اسلامی

به استثنای اختلاف نظرهای سران برخی کشورهای عرب، مردم کشورهای اسلامی در سرتاسر جهان به‌خصوص بعد از عملیات طوفان الاقصی و تجاوز و جنایات رژیم صهیونیستی در غزه، یکپارچه از حماس حمایت کرده و این جنبش باعث وحدت دوبارۀ امت اسلامی و عربی شده است.

توانمندی‌های نظامی

1. ابزارهای ابتدایی

مقاومت فلسطین از جمله جنبش حماس در ابتدای انتفاضه با ابزار ابتدایی مانند سنگ، چاقو، تیر و کمان و کوکتل مولوتوف با رژیم مسلح صهیونیستی مبارزه می‌کردند. سپس با سلاح گرم مانند بمب و مواد منفجره به عملیات استشهادی دست زد و روش جدیدی را در مقاومت علیه وحشیگری رژیم صهیونیستی بنیان نهاد. آزادی غزه فرصت بزرگی به مقاومت فلسطین جهت افزایش قوای نظامی داد.

2. توان موشکی

جنبش مقاومت اسلامی فلسطین برنامه موشکی خود را از سال 2001 با ساخت موشک قسام 1 آغاز کرد که کلاهک انفجاری کوچک و بردی کمتر از 3 کیلومتر داشت. بسیاری از مسئولان عربی و فلسطینی در آن زمان موشک‌های حماس را به تمسخر گرفته و آن را بیهوده توصیف کردند، اما این جریان خیلی زود توانمندی موشکی خود را به صورت خارق‌العاده‌ای گسترش داد تا اینکه موفق به هدف قرار دادن شهرهای مختلف رژیم صهیونیستی در جریان درگیری‌های مختلف شد. برای مثال در عملیات طوفان الاقصی، در کمتر از نیم‌ساعت حدود ۵ هزار موشک به سمت سرزمین‌های اشغالی شلیک کرد.

3. یگان‌های ویژه

اطلاعات دقیقی از تعداد نیروهای ویژۀ گردان‌های عزالدین قسام وجود ندارد، اما این گردان‌ها اعلام کرده‌اند که در جریان عملیات طوفان الاقصی حدود هزار نفر از نیروهای نخبۀ خود را به داخل سرزمین‌های اشغالی اعزام کرده و تعدادی از نیروها نیز اقدام به فعالیت‌های لجستیک و تأمین سلاح و مهمات برای آنها در میدان‌های مبارزه می‌کنند.

4. سامانۀ پهپادی

حماس در 2014م هواپیمای بدون سرنشین «ابابیل» را به خدمت گرفت و از آن در درگیری با رژیم صهیونیستی استفاده کرد. «شهاب» سامانۀ پهپادی دیگر است که بارها تجمعات نظامی رژیم صهیونیستی در مرز غزه را هدف قرار داده است. این جنبش سیستم پهپادی خود را تقویت کرده و از مشارکت 35 فروند از این پهپادها در محورهای عملیاتی خود در لحظات اولیۀ عملیات طوفان الاقصی خبر داده است.

5. یگان دریایی

جنبش حماس از نیروی ویژۀ دریایی برخوردار بوده و از این نیروها نیز در لحظات ابتدایی عملیات طوفان الاقصی استفاده کرده است.

منابع

• ابوعید، عبدالله و دیگران، دراسة فی ‌الفکر السیاسی لحرکة ‌المقاومة ‌الاسلامیة: حماس (۱۹۸۷ـ ۱۹۹۶م)، عمان، مرکز دراسات الشرق الاوسط، ۱۹۹۹م.
• احمدی، حسن، «نگاهی به دستاوردهای مقاومت حماس در غزه»، وب‌سات بصیرت، تاریخ درج مطلب: ۳ بهمن ۱۳۸۷ش.
• انس، عبدالرحمان، میثاق حرکة المقاومة الاسلامیة (حماس)، کویت، مکتبة دارالبیان، ۱۹۸۹م.
• «ایران؛ کانون الهام‌بخش بیداری اسلامی/ مفهوم صدور انقلاب»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۱ بهمن ۱۳۹۰ش.
• «جنبش حماس»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ درج مطلب: ۱۴ آذر ۱۳۸۶ش.
• حروب، خالد، حماس: الفکر و الممارسة السیاسیة، بیروت، موسسة الدراسات الفلسطينية، 1996م.
• الحمد، جواد و برغوثی، ایاد، سیری در اندیشۀ سیاسی جنبش حماس، ترجمۀ سیدحسین موسوی، تهران، مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتیژک خاور میانه، 1382ش.
• خلیلی، حسین، «دلیل محبوبیت حماس»، وب‌سایت مجلۀ ویستا، تاریخ درج بازدید: 28 آبان 1402ش.
• «در مورد حماس در ویکی تابناک بیشتر بدانید»، وب‌سایت تابناک، تاریخ بازدید: 28 آبان 1402ش.
• «دستاوردهای مقاومت فلسطین؛ از انتفاضۀ سنگ تا عملیات شمشیر قدس»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۳ خرداد ۱۴۰۱ش.
• رفعت، سیداحمد و الشبوکی، عمرو، آیندۀ جنبش‌هاي اسلامی پس از سپتامبر 11، ترجمۀ میثم شیروانی، تهران، امام صادق، 1387ش.
• «رویارویی‌های حماس و رژیم صهیونیستی از سال 1987 تاکنون»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 30 مهر 1402ش.
• زیاد، ابوعمر، جنبش‌هاى اسلامى در فلسطين، ترجمۀ هادى صبا، تهران، 1371ش.
• زیاد، ابوعمرو، «حماس: خلفیة تاریخیة سیاسیة»، مجلة الدراسات الفلسطینیة، شمارۀ ۱۳، ۱۹۹۳م.
• سالار، محمد، انقلاب اسلامی و صدور ارزش‌های فرهنگی، مجلۀ انقلاب اسلامی، ش5، 1382ش.
• شقاقی، فتحی ابراهیم، انتفاضه و طرح اسلامی معاصر، تهران، هدی، 1371ش.
• صدقی، ابوالفضل، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از آغاز تا 1368ش، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1386ش.
• «طوفان الاقصی؛ خشم و غرور فلسطین در نقطه برگشت‌ناپذیر»، وب‌سایت دیگران، تاریخ درج مطلب: 1 آبان 1402ش.
• علی‌نقی‌پور، علی، «بررسی نقش جنبش حماس در تحولات سیاسی فلسطین اشغالی»، مجلۀ تاریخنامه خوارزمی، سال سوم، شمارۀ 3، بهار 1395ش.
• قاسم، عبدالستار، غروب روشنفکران عرب، ترجمۀ محمدرضا بلوردي و میترا فرهادي، تهران، مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور، 1388ش.
• قاسمی، بهزاد، «ژئوپلیتیک محور مقاومت و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران براساس گفتمان انقلاب اسلامی»، فصلنامۀ آفاق امنیت، سال یازدهم، شمارۀ 37، بهار 1317ش.
• قربانی، سعید و دیگران، «تأثیر جمهوری اسلامی ایران بر روند شکل‌گیری گروه مقاومت اسلامی حماس (از آغاز شکل‌گیری تا 1389)»، مجلۀ مطالعات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس سال سوم، شمارۀ 1، بهار و تابستان 1396ش.
• «گزارش العالم: مدارس فلسطین فرهنگ مقاومت را به دانش‌آموزان می‌آموزند»، وب‌سایت شبکۀ العالم، تاریخ درج مطلب: 19 شهريور 1402ش.
• گودرزی، امیرمحمود، «قدرت محور مقاومت و هیمنۀ پوشالی صهیونیست‌ها»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۹ مهر ۱۴۰۲ش.
• مالکی، محمد، «حماس جنبش»، دانشنامۀ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: 1393ش.
• ملاابراهیمی، فرهنگ معاصر فلسطین، شخصیتها و جنبش‌ها، تهران اندیشه‌سازان نور، 1382ش.
• مهربان، حسین، «حماس و مسئلۀ فلسطین، (بنیادها و رویکردها)»، شمارۀ 114، 1386ش.
• «ميثاق حركة المقاومة الإسلامية حماس»، وب‌سایت الجزیره، تاریخ درج مطلب: 2 می 2017م.
• «نگاهی به توان موشکی نیروهای مقاومت فلسطین»، خبرگزای رجا نیوز، تاریخ درج مطلب: 1 آبان 1402ش.
• «نگاهی به شکل‌گیری جنبش حماس»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 18 آذر 1391ش.
• «وقتی مقاومت فلسطین معادلات نظامی دنیا را به چالش کشید»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 18 مهر 1402ش.