دزفول
دزفول؛ شهری در جنوب غربی ایران واقع در جلگه‌ی استان خوزستان.
پیشینه نام دزفول
در منابع تاریخی از سرزمینی به نام «آوان» نام برده شده که یکی از چهار سرزمین «ایلام باستان» بوده است. برخی از باستان‌شناسان در بررسی‌هایی پیرامون «دنیای گمشده‌ی عیلام»، موقعیت جغرافیایی آوان را بر منطقۀ دزفول فعلی تطبیق کرده‌اند. عیلامی‌ها اولین قومی بودند که تشکیلات اداری منسجمی را در خوزستان ایجاد کردند و از حدود 2500 تا 1500 سال قبل از میلاد، شهر آوان را پایتخت سیاسی خود قرار داده بودند.[۱] در دوره‌ی ساسانیان، شاپور دوم در این منطقه، شهری به نام «کَرخ» یا «ایوان کرخه» برپا کرد. بعدها این منطقه به «کُوت گاپو» و «کُوت گاپون» معروف شد.[۲] این شهر در اواخر قرن ششم هجری به «دزپول» شهرت یافت.[۳] «یاقوت حموی» (قرن هفتم هجری) این شهر را «قصر روناش» خوانده که در کناره‌ی باختری رود «دز» بوده است.[۴] «حمدالله مستوفی» (قرن هشتم) در کتاب «نزهه القلوب»، اردشیر بابکان را بنیان‌گذار این شهر بر دو سوی آب جندی‌شاپور دانسته است.[۵] «ابن‌بطوطه» جهان‌گرد عرب در سفرنامه‌ی خود یکی از دروازه‌های شوشتر را «دسبول» نامیده است.[۶] در قرن نهم هجری در برخی کتب از دزفول به‌نام «دزپوهل» یاد شده است. بسیاری از پژوهشگران، نام دزفول را ترکیب دو واژۀ «دز» یا «دژ» و «فول» که احتمالاً معرب «پُل» است، دانسته‌اند.[۷]
موقعیت جغرافیایی
شهرستان دزفول با گستره‌ای بالغ بر ۴۷۶۲ کیلومتر مربع، از شمال به خرم‌آباد، از شرق به شوشتر و مسجد سلیمان، از مغرب به دهلران و دشت آزادگان و از جنوب به اهواز محدود می‌شود. این شهرستان در ارتفاع 143 متری از سطح دریا قرار دارد. قسمت مرکزی و جنوبی این شهرستان، دشت است و قسمت شمالی آن کوهستانی است. فاصلۀ دزفول تا تهران 717 کیلومتر است.[۸] اغلب مردم دزفول مسلمان و شیعه دوازده امامی هستند. اقلیت‌هایی چون ارامنه و دراویش صوفیه نیز در این شهر ساکن هستند.[۹]
اقلیم
آب و هوای شهرستان دزفول صحرایی و خشک، و دارای زمستان و پاییز مدیترانه‌ای است. متغیر دمای دزفول در تابستان 49 درجه و در زمستان 3 درجه سانتی‌گراد است.[۱۰] دورۀ گرما در دزفول از اردیبهشت ماه شروع و تا ماه مهر ادامه دارد گرم‌ترین ماه، تیر و سردترین ماه، دی است.[۱۱]
منابع آبی
رودخانۀ دز، مهم‌ترین رودخانۀ دزفول است. این رود علاوه بر کوه‌های زاگرس، از مناطق میانی و جنوب غربی رشته‌کوه‌های زاگرس در نواحی غرب و شمال غرب کشور سرچشمه می‌گیرد وبا عبور از سد دز از میان شهر می‌گذرد. آب‌های رود دز پس از طی تقریبا ۹۰۰ کیلومتر مسافت، سرانجام در مرز مشترک ایران و عراق به مرداب هورالعظیم می‌رسد.[۱۲] جمعیت براساس سرشماری سال 1395ش جمعیت دزفول 264709 نفر بوده است که از این تعداد 135925 نفر مرد و 128784 نفر زن هستند.[۱۳]
جاذبه‌های گردشگری
جاذبه‌های مذهبی
جاذبه‌های مذهبی شهر دزفول، عبارت است از: زیارتگاه حزقیل نبی،[۱۴] زیارتگاه سبزقبا،[۱۵] مسجد جامع،[۱۶] برخی مساجد تاریخی مانند مسجد صعصعه، میان‌دره و بازار کهنه،[۱۷] بقعه شاه خراسان، جابر، امیر کن، امام رضا دیمی، علی اودس او، پیرنظر، پیر حبش، سید صبر و قدمگاه حضرت ابوالفضل و امام رضا.[۱۸]
جاذبه‌های تاریخی
جاذبه‌های تاریخی دزفول، عبارت است از: آسیاب‌های دزفول،[۱۹] حمام کُرناسیان،[۲۰] ایوان کرخه،[۲۱] پل قدیمی دزفول،[۲۲] دانشگاه جندی‌شاپور، شهرباستانی جندی‌شاپور، شهر باستانی ایوان کرخه، خانه تیزنو، خانه سوزن‌گر، قلم‌بر، حمام وزیر، کاروان‌سرای دزفول، چغامیش و بند بالا رود.
شهر آجری ایران
دزفول به شهر آجری ایران معروف زیرا عمده بافت سنتی آن شامل بناها و مساجدی است که آجرکاری‌های زیبای و قدیمی دارند. این هنر را می‌توان در خانه سوزن‌گر، خانه تیزنو و آثار تاریخی آن مانند حمام کرناسیان دید.[۲۳]
جاذبه طبیعی
رودخانۀ دز و «کَت حَج فرج» نیز از جاذبه‌های طبیعی شهر دزفول هستند.[۲۴]
خوراکی‌ها
غذاهای سنتی
خورش مسما که فسنجان هم گفته می‌شود، خورش بامیه، بادنجان، فیله ماهی، پلو باقلا، پلو شوید، حمیس توله، دلمه بادنجان، برگ¬مو، فلفل، حلیم یا حریسه، شیربرنج، فرنی و آش قلم¬کار از غذاهای سنتی مردمان دزفول است.
شیرینی‌های سنتی
سمنو، کلوچه خرمایی، کلوچه شکری، معجون کنجد، لوزی کنجدی (حلوا کنجدی)، نان شیر، حلول قپیت (حلوا سفید) و عسیله دزفول (خنجربانی) از شیرینی‌های سنتی مردمان دزفول است.[۲۵]
صنایع دستی
خراطی، نازک‌کاری، میناکاری روی طلا و نقره، زرگری، ورشوسازی؛[۲۶] صنعت نیل‌سازی؛[۲۷] صنعت کپوبافی[۲۸] و قلم‌نی،[۲۹] از انواع صنایع دستی مردمان دزفول است.[۳۰]
آداب و رسوم
عزاداری در ماه محرم؛ مردم دزفول در روزهای عاشورا و تاسوعا، با هیئت‌های بزرگ، سه بار به‌طور مجزا بیرون می‌آیند و عزاداری می‌کنند. چوب‌بازی، یکی از رسم‌های عزاداری مردم دزفول در محرم است. چوب‌بازی بازنمایی صحنۀ جنگ است که به‌‌صورت نمایشی با طبل، دهل، صدای شیپور و سرنا در جلو تکیه‌ها انجام می‌شود.
بیرق زنون؛ این مراسم که ویژۀ استان خوزستان و از جمله دزفول، است از گذشته‌های دور، در شب عید قربان برگزار می‌شود. در این مراسم، پرچم‌های سفید و سبز رنگ مثلثی‌شکل به تعداد افراد خانواده در منزل کسی که به سفر حج رفته، نصب می‌شود تا نشان دهند این خانه حاجی دارد.
دست رزون؛ این مراسم همان جشن حنابندان است. در دزفول یک روز قبل از عروسی، همزمان با بردن جهیزیه به خانه عروس و داماد، دست و پای عروس و داماد را حنا می‌زنند.[۳۱]
کشاورزی
مرکبات دزفول، مخصوصاً پرتقال و نارنج، شهرت جهانی دارند و به خارج از ایران صادر می‌شود.[۳۲]
زیرساخت‌ها
دزفول فرودگاه دارد، اما ایستگاه راه‌آهن ندارد و مسافر دزفول اگر با قطار سفر می‌کند باید در ایستگاه اندیمشک یا اهواز پیاده شود و از آنجا با ماشین به دزفول برود. دزفول پایانه اتوبوسرانی دارد. جابه‌جایی درون شهری به‌وسیلۀ تاکسی و اتوبوس صورت می‌گیرد.[۳۳]
فضای سبز
آبشار شِوی (تَلِه‌زنگ)، از زیباترین آبشارهای ایران و خاورمیانه در فاصله 100 کیلومتری از دزفول است. ارتفاع این آبشار 80 متر و عرض آن بین 75 تا 85 متر است. این آبشار به‌عنوان سی‌وپنجمین اثر طبیعی ملی ایران و اولین اثر ملی خوزستان، ثبت شده است. آبشار دیگری هم وجود دارد که به نام آبشار دوم شوی یا آبشار سنگ مار شناخته می‌شود. شکل این آبشار بسیار متفاوت از آبشار اول است. [۳۴]
آموزش و پرورش
دزفول دارای سه حوزه علمیه است؛ حوزۀ علمیه آیت‌الله قاضی که تقریبا از حوزه‌های قدیمی محسوب می‌شود و از بین برادران و نیز خواهران به جذب طلبه می‌پردازد؛ حوزه علمیه حضرت محمد امین که تازه تأسیس است[۳۵] و حوزه علمیه مکتب الزهرا که ویژۀ خواهران است.[۳۶]
همچنین چندین دانشگاه در شهر دزفول، فعال است از جمله: دانشگاه آزاد[۳۷]، دانشگاه علمی کاربردی [۳۸] ، دانشگاه فرهنگیان [۳۹]، دانشگاه علوم پزشکی [۴۰]، دانشگاه فنی و حرفه‌ای سما [۴۱] و دانشگاه صنعتی جندی شاپور [۴۲].
دفاع مقدس
در مدت هشت سال جنگ رژیم بعث عراق، ۱۷۶ موشک غول پیکر به دزفول شلیک کرد. هواپیماهای بعث ۴۸۹ بمب و راکت بر سر مردم بی دفاع شهر فرو ریختند و آتش بارهای عراق با شلیک ۵ هزار و ۸۲۱ گلوله توپ نقاط مختلف شهر را هدف قرار دادند. اما با این همه خسارت، مردم دزفول مقاومت کردند، به¬طوری که دزفول هیچ‌گاه خالی از سکنه نشد و زندگی هم‌چنان در شهر جریان داشت. مردمی که از دزفول به جبهه‌های جنگ اعزام شدند به قدری بود که تیپ ولی‌عصر را ایجاد کردند. این تیپ بعدها به لشکر تبدیل شد و تمام خوزستان را در بر گرفت. مردم دزفول با تقدیم ۲ هزار و ۶۰۰ شهید، ۴ هزار جانباز، ۴۵۲ آزاده سرافراز و ۱۴۷ مفقود و جاویدالاثر حماسه مقاومت و پایداری را در تاریخ انقلاب اسلامی ایران جاودانه کردند. ایستادگی و ایثار مردم دزفول موجب شد تا به‌عنوان «شهر نمونه مقاومت» معرفی شود. در سال ۱۳۸۹ش از طرف شورای فرهنگ عمومی کشور، چهارم خرداد در تقویم رسمی به‌عنوان روز مقاومت و پایداری نامگذاری شده است.[۴۳]
پانویس
- ↑ لطیف‌پور، دزفول در گذر زمان، 1387ش، ص46ـ44.
- ↑ لطیف‌پور، دزفول در گذر زمان، 1387ش، ص46.
- ↑ لطیف‌پور، تاریخ دزفول، 1386ش، ص53.
- ↑ لطیف‌پور، تاریخ دزفول، 1386ش، ص54.
- ↑ لطیف‌پور، تاریخ دزفول، 1386ش، 54، به نقل از مستوفی، نزهه القلوب، ص133.
- ↑ لطیف‌پور، تاریخ دزفول، 1386ش، ص54 ، به نقل از سفرنامه‌ی ابن‌بطوطه، ج1، ص754.
- ↑ لطیف‌پور، تاریخ دزفول، 1386ش، ص55.
- ↑ پورعلی، دزفول، بی‌تا، ص13.
- ↑ بحیرائی، «معرفی شهر دزفول»، وبلاگ کارناوال، تاریخ بازید: 10 مهر 1401ش؛ «معرفی شهر دزفول»، سایت شبکه توریستی و ایران‌گردی چهارگوشه، تاریخ بازید: 10 مهر 1401ش.
- ↑ پورعلی، دزفول، بی¬تا، ص19.
- ↑ «معرفی شهر دزفول»، سایت شبکه توریستی و ایران‌گردی چهارگوشه، تاریخ بازید: 10 مرداد 1401ش.
- ↑ «معرفی شهر دزفول»، سایت شبکه توریستی و ایران‌گردی چهارگوشه، تاریخ بازید: 10 مرداد 1401ش.
- ↑ «خوزستان»، سایت مرکز آمار ایران، تاریخ بازدید: 10 خرداد 1401ش.
- ↑ لطیف‌پور، تاریخ دزفول، 1386ش، ص51ـ50.
- ↑ پورعلی، دزفول، بی‌تا، ص81.
- ↑ پورعلی، دزفول، بی‌تا، ص69.
- ↑ پورعلی، دزفول، بی‌تا، ص70.
- ↑ پورعلی، دزفول، بی‌تا، ص81.
- ↑ پورعلی، دزفول، بی‌تا، ص81.
- ↑ لطیف‌پور، دزفول در گذر زمان، 1387ش، ص69ـ68.
- ↑ پورعلی، دزفول، بی‌تا، ص60.
- ↑ پورعلی، دزفول، بی‌تا، ص56.
- ↑ میهن‌پو، «دزفول شهر آجری»، سایت لست سکند، تاریخ بازدید: 7 آبان 1401ش.
- ↑ پورعلی، دزفول، بی¬تا، ص38.
- ↑ بحیرائی، «شیرینی‌های سنتی خوزستان»، وب‌سایت کارناوال، تاریخ بازید: 10 مرداد 1401ش؛ «آشنایی با صنایع دستی و سوغات دزفول»، سایت مجله گردش¬گری الی گشت، تاریخ بازدید: 10 مرداد 1401ش.
- ↑ اسکندری، «ورشوسازی؛ احتضار دردناک هنری 130 ساله در دزفول»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ بازدید: 10 مرداد 1401ش.
- ↑ عرب، «افول صنعت نیل¬سازی در دزفول»، سایت مؤسسه فرهنگی دزفول‌شناسی، تاریخ بازدید 10 مرداد 1401ش.
- ↑ «آشنایی با صنایع دستی و سوغات دزفول»، سایت مجله گردشگری الی گشت، تاریخ بازدید: 10 مرداد 1401ش.
- ↑ «آشنایی با صنایع دستی و سوغات دزفول»، سایت مجله گردشگری الی گشت، تاریخ بازدید: 10 مرداد 1401ش.
- ↑ پورعلی، دزفول، بی‌تا، ص29ـ30.
- ↑ بحیرائی، «معرفی شهر دزفول»، وب‌سایت کارناوال، تاریخ بازید: 10 مهر 1401ش.
- ↑ پورعلی، دزفول، بی‌تا، ص129ـ130.
- ↑ بحیرائی، «معرفی شهر دزفول»، وب‌سایت کارناوال، تاریخ بازید: 10 مهر 1401ش.
- ↑ «آبشار شوی دزفول»، وب‌سایت کارناوال، تاریخ بازدید: 10 مهر 1401ش.
- ↑ «آغاز بکار مدرسه علمیه حضرت محمد امین دزفول»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ بازدید: 10 مهر 1401ش.
- ↑ کباری، «حوزه علمیه دزفول»، سایت اندیشه قم، تاریخ بازدید: 10 مهر 1401ش.
- ↑ سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول، تاریخ بازدید: 7 آبان 1401ش.
- ↑ سایت دانشگاه جامع علمی کاربردی، تاریخ بازدید: 7 آبان 1401ش.]
- ↑ «مرکز آموزش عالی حضرت خدیجه کبری (س) دزفول»، سایت دانشگاه فرهنگیان، تاریخ بازدید: 7 آبان 1401ش.
- ↑ سایت علوم پزشکی واحد دزفول، تاریخ بازدید: 7 آبان 1401ش.
- ↑ سایت دانشگاه فنی حرفه‌ای سما واحد دزفول، تاریخ بازدید: 7 آبان 1401ش.
- ↑ سایت دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول، تاریخ بازدید: 7 آبان 1401ش.
- ↑ «مقاومت و پایداری مردم دزفول؛ برگ زرینی در تاریخ ایران اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ بازید: 7 آبان 1401ش.
منابع
- «آبشار شوی دزفول»، وبلاک کارناوال، تاریخ درج مقاله: 27 شهریور 1398ش.
- «آشنایی با صنایع دستی و سوغات دزفول»، سایت مجله گردشگری الی گشت، تاریخ انتشار: 11 مهر 1398ش.
- «آغاز به‌کار مدرسه علمیه حضرت محمد امین دزفول»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ انتشار: 16 خرداد 1401ش.
- اسکندری، سپیده، «ورشوسازی؛ احتضار دردناک هنری 130 ساله در دزفول»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مقاله: 3 مرداد 1397ش.
- بحیرائی، سحر، «شیرینی‌های سنتی خوزستان»، وب‌سایت کارناوال، تاریخ درج مقاله: 19 مهر 1398ش.
- بحیرائی، سحر، «معرفی شهر دزفول»، وب‌سایت کارناوال، تاریخ درج مقاله: 23 مهر 1400ش.
- پورعلی، حسن‌علی، دزفول، تهران، افروز، بی‌تا.
- «خوزستان»، وب‌سایت مرکز آمار ایران، آخرین به‌روزرسانی: 30 خرداد 1401ش.
- «دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول»، سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول، تاریخ بازدید: 1 آبان 1401ش.
- «دانشگاه جامع علمی کاربردی»، سایت دانشگاه جامع علمی کاربردی دزفول، تاریخ بازدید: 1 آبان 1401ش.
- «دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول»، سایت دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول، تاریخ بازدید: 1 آبان 1401ش.
- «دانشگاه فنی حرفه‌ای سما واحد دزفول»، سایت دانشگاه فنی حرفه‌ای سما واحد دزفول، تاریخ بازدید: 1 آبان 1401ش.
- عرب، محمدحسن، «افول صنعت نیل‌سازی در دزفول»، سایت مؤسسه فرهنگی دزفول شناسی، تاریخ بازدید: 1 آبان 1401ش.
- کباری، علی‌رضا، «حوزه علمیه دزفول»، سایت اندیشه قم، تاریخ بازدید: 1 آبان 1401ش.
- لطیف‌پور، احمد، تاریخ دزفول ، تهران، فرهنگ مکتوب، چ2، 1386ش.
- لطیف‌پور، احمد، دزفول در گذر زمان، تهران، فرهنگ مکتوب، 1387ش.
- «مرکز آموزش عالی حضرت خدیجه کبری دزفول»، سایت دانشگاه فرهنگیان، تاریخ بازدید: 1 آبان 1401ش.
- «معرفی شهر دزفول»، وب‌سایت شبکه توریستی و ایران‌گردی چهارگوشه، تاریخ بازدید: 1 آبان 1401ش.
- «مقاومت و پایداری مردم دزفول؛ برگ زرینی در تاریخ ایران اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مقاله: 4 خرداد 1400ش.
- میهن‌پو، ویدا، «دزفول شهر آجری»، سایت لست سکند، تاریخ درج مقاله: شهریور 1397ش.