اعتیاد در افغانستان

افزودن پیوند
از ویکی‌زندگی

اعتیاد در افغانستان؛ وابستگی شدید به مصرف پایدار مواد روان‌گردان در افغانستان.

اعتیاد در افغانستان، از بحران­های مهم اجتماعی این کشور است که از آن به سونامی خاموش یاد می­شود. مردم افغانستان، به‌دلیل منازعات سیاسی با چالش­های بی‌شمار درگیر است. فقر مزمن و مشکلات اقتصادی موجب شده است که شهروندان بسیاری به مصرف مواد مخدر روی بیاورند. کاشت خشخاش و تولید گستردۀ تریاک، فرآوری فراورده‌های مواد مخدر و دسترسی آسان به آن موجب شده است که امروزه افغانستان بزرگترین تولیدکنند‌ه و مصرف‌کنندۀ مواد مخدر به‌شمار آید.

مفهوم‌شناسی

اعتیاد، حالتی است که در آن، فرد به‌دلایل روانی در کنترل اعمال خود دچار ضعف اراده شده و آن عمل را به‌صورت مستمر انجام می‌دهد. اعتیاد به مواد مخدر نیز یک نوع بیماری روانی ناشی از وابستگی شدید به مصرف مواد مخدر شیمیایی، طبیعی و مشتقات آن است که کارکرد و فعالیت‎های مغز را مختل کرده و موجب بروز اختلالات هیجانی‌ و ذهنی، افسردگی، رفتار نامناسب و پرخاشگری در مصرف‌کننده می‌شود. از این منظر، اعتیاد یک بیماری پیشرونده، مزمن و حتی کشنده است که در مدارهای مربوط به پاداش و انگیزه در حافظه و مغز اختلال ایجاد می‌کند. این اختلال‌ها موجب تغییراتی در ویژگی‌های جسمی، روانی و اجتماعی فرد معتاد می‌شود.[۱] اعتیاد در افغانستان امروزه به یک بحران اجتماعی تبدیل شده است.[2]

تاریخچه

مصرف مواد مخدر به‌صورت درمانی در افغانستان، از گذشته‌های دور رایج بوده است؛ اما مصرف اعتیادگونۀ مواد مخدر از دوران حاکمیت ظاهرشاه، گسترش یافت. در دورۀ جهاد علیه شوروی و حکومت دست‌نشاندۀ ‌آن در افغانستان، تولید مواد مخدر به‌منظور تامین امکانات و نیازمندی­های اقتصادی جنگ، اوج گرفت؛ این روند در دورۀ حاکمیت اول طالبان شدت بیشتری پیدا کرد و تا سقوط جمهوری اسلامی افغانستان و حاکمیت دوم طالبان ادامه یافت.[۲] با تشدید فعالیت­های مربوط به اقتصاد مواد مخدر، مصرف آن نیز در میان مردم افغانستان شدت بیشتری پیدا کرده است.[۳]

انواع مواد مخدر

مواد مخدر طبیعی و صنعتی با توجه به آثار و شیوۀ استعمال به سه دسته طبقه‌بندی شده است؛ افسرده‌کننده و آرامش‌بخش مانند تریاک، حشیش و هروئین؛ شوق‌آور و نیروزا مانند کوکائین و متامفتامین؛ توهم‌زا مانند ماری‌جوانا و قرص‌های اکستاسی، متادون، ریتالین، ترامادول و قرص‌های ال‌اس‌دی. امروزه همه نوع مواد مخدر در افغانستان، مصرف‌کننده دارد.[۴]

آمار اعتیاد در افغانستان

تحقیقات آماری نشان داده است که علی‌رغم محدودیت­‌های قانونی و اجتماعی، الگوهای متفاوتی از افزایش مصرف مواد مخدر در افغانستان وجود داشته است. اولین نظرسنجی که در 2005م در مورد مصرف مواد مخدر در افغانستان انجام شد، به‌صورت تخمینی نشان داد که 3. 8 درصد از تمام گروه­های سنی مردم افغانستان از مواد مخدر استفاده می­کرده‌اند و در میان اقسام مواد مخدر، شایع‌ترین مواد مصرفی آن، حشیش، تریاک، هروئین و انواع قرص­ها و مواد مخدر دارویی بوده است. در 2009م یک بررسی دیگر نشان داد که 8 درصد از جمعیت این کشور از میان سنین 15 تا 64 ساله، مواد مخدر مصرف می‌کنند؛ از 2005م تاکنون 53 درصد افزایش در تعداد مصرف‌کنندگان دایمی تریاک و 140 درصد افزایش در تعداد مصرف‌کنندگان هروئین وجود داشته است. در 2015م بررسی جامع ملی مصرف مواد مخدر در افغانستان، با استفاده از آزمایشات بیولوژیکی نشان داد که اعتیاد 10 درصد از جمعیت افغانستان به مواد مخدر مثبت بوده و میزان مصرف مواد مخدر در بزرگسالان، بیش از دو برابر میزان مصرف جهانی مواد مخدر برآورد شده است. در میان افرادی که از مواد مخدر استفاده می­کردند، 40 درصد گزارش کردند که در 12 ماه گذشته از دو یا بیش از دو نوع مواد به‌طور همزمان استفاده کرده‌اند.[۵]

عوامل و زمینه‌ها

فردی

آثار نابهنجار و جراحت­های روانی ناشی از جنگ­های دوام‌دار داخلی در افغانستان؛ همانند افسردگی و روان­پریشی ناشی از معلولیت، خصومت، انباشت کینه‌ها و حس انتقام، [۶] در کنار باورهای غلط که می­توان از مواد مخدر، به‌عنوان دارو و نوعی خوددرمانی استفاده کرد، همچنین روش‌های نامناسب تربیتی، ستیزه‌جویی و داشتن شخصیت ضداجتماعی، تضعیف باورهای اسلامی، ارزش‌های مذهبی و اخلاقی افراد، ناسازگاری‌ها و اختلالات رفتاری در میان اعضای خانواده و از هم­گسیختگی ناشی از فروپاشی خانواده، اعتمادبه‌نفس پایین و اضطراب ناشی از عدم تامین مالی خانواده به‌دلیل فقر شدید و بی‌کاری افراد در افغانستان، از مهم‌ترین عوامل و زمینه­‌های فردی گرایش و ابتلا به مواد مخدر در این کشور بیان شده است.[۷]

فرهنگی

سبک زندگی ناشی از سنت‌ها و هنجارهای حاکم بر قبیله با فعالیت‌هایی همانند کاشت، برداشت و تجارت فراورده‌های مخدر در افغانستان درآمیخته و آن‌ را به‌ یک امر پذیرفته، تبدیل کرده است؛ به‌گونه‌ای که شهروندان در هر ردۀ سنی در برخی از مناطق افغانستان دسترسی آسان و ارزان به انواع مواد مخدر دارند و از مواد مخدر و اعتیاد، قبح‌زدایی شده است. در کنار آن فقدان برنامه‌های فرهنگی و تفریحی مناسب برای جوانان، فقدان امکانات بهداشتی، درمانی و دسترسی محدود به درمان اختلالات ناشی از مصرف مواد مخدر، فقدان خدمات آموزشی برای آگاهی‌بخشی از مخاطرات اعتیاد و پیش­گیری از ابتلای جوانان و دیگر رده­‌های سنی، همچنین تقلید و اثرپذیری جوانان از بزرگان در قالب سلسله مراتب اجتماعی از زمینه‌های فرهنگی اعتیاد شمرده شده است.[۸]

سیاسی و امنیتی

ناکارآمدی حاکمیت افغانستان در مدیریت کلان سیاسی، ناتوانی در ارائه خدمات شهروندی، ناامیدی مردم و فقدان چشم‌انداز مثبت به آینده، ضعف حاکمیت در اعمال قوانین مبارزه علیه فعالیت­ها و جرایم مربوط به مواد مخدر، خشونت فزایندۀ ناشی از تقابل‌های سیاسی، قومی و دیگر مشکلات در فضای اجتماعی، فساد گسترده در دستگاه اداری و نفوذ مافیای بین‌المللی در دستگاه اداری کشور به‌منظور بهره‌برداری و انتفاع از تجارت بین‌المللی مواد مخدر و از همه مهم‌تر مداخلۀ عوامل خارجی در برنامه‌ها و روندهای قانونی به‌دلیل اثرات سیاسی ـ امنیتی آن بر تحولات منطقه، از زمینه‌های سیاسی رونق فعالیت‌های مربوط به مواد مخدر و ابتلای جوانان به اعتیاد در افغانستان شناخته شده است.[۹]

محیطی و اقتصادی

زندگی و تعامل در مناطقی که فعالیت‌­های مربوط به بهره‎‌­برداری از مواد مخدر صورت می­‌گیرد و زندگی در مناطقی که کارگاه‌های فراوری مواد مخدر مصنوعی و هروئین وجود دارد، زندگی در اماکن متراکم شهرها، زندگی در کمپ‌های مهاجرتی، همسایگی و مجاورت با مناطق معتادنشین که تعامل با افراد معتاد را ناگزیر می‌سازد از زمینه‌­ها و عوامل محیطی یا جغرافیایی این معضل شمرده شده است.[۱۰] افزون بر این سودآوری هنگفت ناشی از بهره‌برداری و ترانزیت این فعالیت موجب شده است که گروه‌­های شورشی و تروریستی دسترسی گسترده به منابع پولی داشته باشند و از آن در نفوذ سیاسی، پول­شویی و فساد اداری سازمان یافته بهره‌ بگیرند.[۱۱] فقر و بی‌کاری جوانان نیز موجب شده است که آنان به‌خاطر تامین زندگی خود و خانواده جذب گروه‌های تروریستی و مافیایی شوند. در مورد زنان افزون بر عوامل فوق، خشونت، از هم‌گسیختگی خانواد‌گی و فشارهای ناشی از نابرابری شدید جنسیتی نیز اضافه شده است.[۱۲]

توزیع جمعیتی اعتیاد

بر اساس گزارش پژوهشگران، مصرف انواع مواد مخدر و دیگر مشتقات آن امروزه در میان جمعیت­‌های مختلف افغانستان در میان مردان و زنان در رده‌های سنی متفاوت بزرگسالان، جوانان و حتی نوجوانان و کودکان و در مناطق مختلف شهری و روستایی به‌روشنی قابل مشاهده است که هر کدام عوامل و آثار متفاوت خود را دارد.

مردان

بر اساس گزارش‌ و آمار نهادهای بین‌المللی، گرایش و مصرف مواد مخدر در میان مردان افغانستان روند فزاینده داشته است. مردان به‌دلیل بر دوش گرفتن بار خانواده، ناگزیر از پذیرش هر نوع فعالیت اقتصادی هستند؛ از همین‌رو بیشتر در معرض گرایش و ابتلا به مواد مخدر بوده است.[۱۳] بر اساس برآوردهای رسانه‌ها پنج میلیون معتاد در افغانستان وجود دارد که از آن میان چهار میلیون مردان بزرگسال هستند. [۱۴]

زنان

براساس گزارش‌ها از 5 میلیون معتاد در افغانستان بیشتر از یک میلیون آن را زنان و کودکان تشکیل می‌دهد. در سال 2005م اولین بررسی رسمی دربارۀ میزان مصرف مواد مخدر در افغانستان، نشان داد که 120000 زن، معتاد هستند و در سال 2015م بررسی رسمی دولت افغانستان گزارش می‌دهد که 850000 زن افغان مصرف‌کنندۀ مواد مخدر بوده‌اند. بر اساس گزارش رسانه‌ها، در میان زنان مصرف‌کننده، 78 درصد، به فرزند و یا دیگر اعضای خانواده خود تریاک داده‌اند. زنانی که مصرف‌کنندۀ مواد مخدر هستند، بیشتر از میان زنان بیوه، مطلقه و با تحصیلات پایین بوده‌اند. خوددرمانی یکی از عوامل گرایش اعتیاد زنان به شمار می‌آید.[۱۵] 69% از زنان معتاد، اظهار داشته‌اند که اولین بار از مواد مخدر به‌عنوان دارو استفاده کرده‌اند. با توجه به فرهنگ سنتی حاکم بر افغانستان، مصرف مواد مخدر در پوشش درمانی و دارویی و این شیوۀ اعتراف، از نظر اجتماعی قابل قبول‌تر از دیگر شیوه­‌های مصرف است و به این روش موجه می­‌سازد که مصرف برای اهداف درمانی بوده است. همچنین بیش از نیمی از زنان مصرف‌کننده اظهار داشتند که اولین‌بار با دعوت یکی از اعضای نزدیک خانواده، به‌ویژه شوهر، مواد مخدر را مصرف کرده‌اند و نیمی از زنانی که مصرف مواد خود را اظهار داشتند، بی‌کار بوده‌اند.[۱۶] زنان در افغانستان در تولید تریاک نیز نقش مهمی ایفا می­‌کنند و این فعالیت در کنار سایر تولیدات مانند قالی‌بافی، درآمد اصلی خانوار را تشکیل می‌دهد. امروزه در نقاط مختلف شهرهای افغانستان، زنان مصرف‌کننده مواد مخدر به آسانی مشاهده می‌شوند.[۱۷] زنانی که شاغل و مصرف‌کننده بودند، به‌صورت عمده به مشاغل قالی­‌بافی، گل‌دوزی و کشاورزی مشغول بوده‌اند. طبق این گزارش میان نوع مشاغل و اعتیاد رابطۀ مثبت برقرار است.[۱۸]

کودکان

مطالعات مصرف مواد مخدر در 2005م نشان داده است که 60000 کودک مصرف‌کننده مواد مخدر در افغانستان وجود داشته است، در حالی که در سال 2015م این رقم به 110000 افزایش یافت. بر اساس این گزارش 90٪ کودکان توسط عوامل محیطی، در معرض آلودگی و اعتیاد به مواد مخدر قرار گرفته‌اند یا توسط مراقبان‌شان به آنها دارو داده شده است.[۱۹] تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف مواد مخدر و دیگر داروهای روان‌گردان در سنین پایین، منجر به اختلالات زیادی در کودکان شده و امکان آسیب­‌های شدید به رشد مغزی و جسمی کودکان از این ناحیه وجود دارد.[۲۰] در کنار عوامل و زمینه‌های کلی، آسیب­های عمیق روحی و جسمی ناشی از جنگ و دیگر جراحت‌های روانی ناشی از مشکلات اجتماعی از عوامل گرایش کودکان به اعتیاد بیان شده است. از کودکان مصاحبه‌شده در افغانستان، 82. 4% درصد اظهار داشته‌اند که حداقل تجربۀ یک رویداد مربوط به جنگ را در طول زندگی خود داشته‌اند. افزون بر این، 10. 3 درصد از کودکان 5 تا 14 ساله کودکان درگیر کارهای سخت هستند. 74. 4 درصد از کودکان 2 تا 14 ساله با خشونت و یا تنبیه بدنی غیرقابل تحمل مجازات شده‌اند.[۲۱] هم اکنون کودکانی که در پی درمان اعتیاد خود هستند، از مشکلات اجتماعی و روانی شدید رنج می­برند.[۲۲]

آثار و پیامدها

مصرف مواد مخدر آثار و آسیب‌های بی‌شمار در مقیاس فردی و اجتماعی در افغانستان با خود به‌ همره داشته است.

بهداشتی

مصرف‌کنندگان مواد مخدر غالباً به بیماری­‌های قلبی، ریوی، سرطان، هپاتیت، بیماری‌های پوستی، بینایی، شنوایی، انواع بیماری روانی و اختلالات شناختی مبتلا می‌شوند.[۲۳] این آسیب‌ها در بزرگسالان بیشتر است. با توجه به پایین بودن سطح آگاهی عمومی در مورد بیماری­‌های جنسی، گسترش ویروس­‌های قابل انتقال، به‌ویژه HIV (ایدز) در بین معتادان تزریقی یک خطر جدی برای سلامت جامعه افغانستان محسوب می‌­شود. بر اساس مطالعۀ سال 2006 بانک جهانی، HIV حداقل 3 درصد از معتادان تزریقی در کابل مثبت بوده است. در این گزارش بیان شده است که اعتیاد به مواد مخدر و HIV (ایدز) با هم سونامی خاموش افغانستان است.[۲۴] عواملی همانند استفاده از سوزن، سرنگ و دیگر تزریق‌کننده‌­های آلوده، مقاربت جنسی در میان معتادان، خطر انتشار HIV، اشاعۀ انواع بیماری­‌ها و سایر بیماری­‌های مسری از طریق خون به دیگر افراد را در پی دارد.[۲۵]

آثار فرهنگی و اخلاقی

از بعد فرهنگی و اخلاقی، ناامنی و خشونت در فضای اجتماعی، گسترش انواع فحشا، منکرات، بی‌مبالاتی، افزایش جرایم، همانند سرقت، اختطاف، پرخاشگری و رویدادهای ناگوار همانند آتش‌سوزی­‌های بزرگ، تصادفات و دیگر رویدادهای زیان‌بار ناشی از اختلالات شناختی از جمله آثار و آسیب‌های این معضل محسوب می‌شود.[۲۶] در مورد زنان، با توجه به اهمیت جایگاه و نقش زن در استواری خانواده و تربیت فرزندان، اعتیاد زنان یکی از عوامل فروپاشی خانواده شناخته شده است. در فرهنگ سنتی افغانستان، مصرف‌کنندگان زن در افکار عمومی نسبت به مردان بیشتر محکوم و مطرود می­‌شوند. بار سنگین روانی، یکی از عوامل تشدید اعتیاد زنان به‌شمار آمده است. زنان در افغانستان به‌صورت معمول نقطۀ مرکزی اتکا و استواری کانون خانواده به‌شمار می‌­آیند و مشکلات ناشی از مصرف مواد مخدر در یک زن، خانواده را با خطر فروپاشی مواجه می‌سازد.[۲۷]

اقتصادی

از بعد اقتصادی اثرات زیان‌بار همانند تضعیف اقتصاد ملی، هزینه‌­های بالای تامین مواد مخدر، هزینه­‌های درمان و نگهداری معتادان، کاهش راندمان کاری، هزینه­‌های مربوط به تصادفات، هزینه‌­های مبارزه با تمامی فعالیت­های مربوط به مواد مخدر همانند هزینه­‌های دستگاه قضایی، نظامی، هزینه­‌های مربوط به مطالعه و اجرای طرح­های تحقیقاتی، برگزاری سمینارها، کلاس‌­های آموزشی و دیگر مشکلات ناشی از تولید، توزیع و مصرف مواد مخدر، امروزه توسعۀ افغانستان را با چالش­‌های بنیادی مواجه ساخته است.[۲۸]

آثار بین‌المللی

تضعیف اعتبار و حیثیت افغانستان، تخریب وجهۀ شهر و فضاهای جمعی برای گردشگری، گسترش فرامرزی دامنۀ جرایم و دیگر آثار مربوط به فعالیت‌های مواد مخدر و هزینه‌های امنیتی و سیاسی مربوط به این امر از آثار بین‌المللی اعتیاد شمرده شده است.[۲۹]

سیاست­‌های کاهش اعتیاد

مصرف مواد مخدر در افغانستان به‌صورت چشم‌گیر در حال افزایش است. حکومت افغانستان قبل از حاکمیت دوم طالبان، در زمینۀ آموزش نیروی کار و ارائۀ خدمات درمانی اقداماتی را انجام داده بود. خدمات آموزشی و درمانی در مناطق شهری گسترش یافته بود، اما در مناطق روستایی که اکثر جمعیت در آن ساکن هستند، نیاز به خدمات درمانی بیشتر، امکانات و برنامه‌­های پیش­گیری از مواد مخدر وجود داشت. سرمایه­‌گذاری در آموزش همگانی که شامل سواد، حساب و تقویت مهارت‌ها برای همه از جمله کودکان می­‌شود، می‌تواند به بهبود شرایط و گسترش امیدواری در کشور کمک کند. کارشناسان معتقد‌ند که افغانستان برای کنترل روند گرایش شدید به مواد مخدر و دیگر فعالیت‌های مربوط به آن، نیاز به ثبات اقتصادی و اجتماعی دارد تا بتواند با ایجاد فرصت­‌های شغلی قابل قبول از نظر اجتماعی برای زنان و مردان، زمینه‌های اشتغال و درآمد شهروندان را فراهم سازد.[۳۰] از دیگر اقدامات موثر، تسریع آموزش­ها، تقویت مهارت­ها و آموزش­‌های حرفه‌ای است. وخامت اوضاع امنیتی کنونی در بسیاری از مناطق افغانستان، یکی از جدی‌ترین موانع برای ترویج حاکمیت قانون است. حمایت مردمی از اجرای قوانین می‌تواند به کاهش این روند کمک کند.‌ اندیشمندان بر این باورند که ارائه خدمات فرهنگی، تفریحی، آموزشی، اشتغال و حمایت‌های قانونی نقش اساسی و کلیدی در مورد پیشگیری زنان از گرایش به مواد مخدر دارد.[۳۱]

افغانستان برای جلوگیری از تولید محرک­‌های متامفتامین و دیگر انواع مخدر صنعتی که روند فزاینده در این کشور دارد، نیازمند برنامه‌ریزی و اقدامات فوری است. مبارزه با مواد مخدر یک موضوع چندوجهی، منطقه‌ای و بین‌المللی و نیازمند همکاری کشورهای منطقه برای طراحی استراتژی جامع و بلند‌مدت با هماهنگی بخش­‌های مختلف دولتی و غیردولتی است که البته رشد و توسعه اقتصادی و بهبود شرایط امنیتی را نیز می‌طلبد.

پانویس

  1. ↑ «مفهوم بیماری اعتیاد چیست؟»، وب‌سایت تالار گفتگوی انجمن معتادان گمنام.
  2. ↑ ظهوری حسینی، «افغانستان و معضل جهانی مواد مخدر»، وب‌سایت پژوهشکده تاریخ معاصر.
  3. ↑ ، «سازمان ملل: افغانستان بیش‌ترین کشت تریاک را در 2022 داشت»، خبرگزاری طلوع نیوز.
  4. ↑ ، ظهوری حسینی، «افغانستان و معضل جهانی مواد مخدر»، وب‌سایت پژوهش‌کده تاریخ معاصر.
  5. ↑ . “United Nations Office on Drugs and Crime .Drug Use in Afghanistan” 2009 Survey Executive summary. page 5.
  6. ↑ «رابطه بیماری‌های روانی و اعتیاد»، وب‌سایت کلینیک پویان.
  7. ↑ ،Shayan and others، “Epidemiology of Drug Use in Herat – Afghanistan”، National Library of Medicine.
  8. ↑ ، سروش، «عوامل اعتیاد به مواد مخدر»، وب‌سایت روزنامه ملی انیس.
  9. ↑ ، سیفی و فضلی، «اقدامات آمریکا در گسترش تجارت مواد مخدر در افغانستان و رویکردهای رسانه‌ای به آن»، 1397ش، ص210-216.
  10. ↑ . یوسفی، «بررسی عوامل اعتیاد در افغانستان»، وب‌سایت افغانستان ما.
  11. ↑ . شاه‌آبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، دانشگاه ادبیات و علوم انسانی فردوسی مشهد، دو فصلنامه علمی پژوهشی، ص15.
  12. ↑ . ، Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.
  13. ↑ ، شاه‌آبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، 1391ش ص16.
  14. ↑ «اشغالگران 5 میلیون افغانستانی را به اعتیاد مبتلا کردند»، خبرگزاری تسنیم.
  15. ↑ ، “United Nations Office on Drugs and Crime. Drug Use in Afghanistan” 2009 Survey Executive summary.
  16. ↑ ، “United Nations Office on Drugs and Crime. Drug Use in Afghanistan” 2009 Survey Executive summary.
  17. ↑ ، Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.
  18. ↑ ، Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.
  19. ↑ ، Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.
  20. ↑ ، “Squeglia and others، The influence of substance use on adolescent brain development. ” Clinical EEG and neuroscience.
  21. ↑ ، Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.
  22. ↑ ، Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.
  23. ↑ . «مواد مخدر و بیماری‌ها»، وب‌سایت کلینیک ترک اعتیاد و روا‌ن‌پزشکی دی.
  24. ↑ . The World Bank، “HIV/AIDS in Afghanistan”.
  25. ↑ . The World Bank، “HIV/AIDS in Afghanistan”.
  26. ↑ . «آسیب‌های اخلاقی و مواد مخدر»، خبرگزاری تسنیم.
  27. ↑ ، Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.
  28. ↑ ، «افغانستان و اقتصاد تریاک»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.
  29. ↑ ، «اعتیاد به مواد مخدر چالشی بین المللی»، خبرگزاری مهر.
  30. ↑ ، «افغانستان استراتژی جدید برای مبارزه با مواد مخدر تدوین می‌کند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  31. ↑ سهیلا، ناصری و دیگران، «عوامل موثر بر اعتیاد زنان»، 1392ش، ص93.

منابع

  • «آسیب‌های اخلاقی و مواد مخدر»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 30 تیر 1396ش.
  • «اشغالگران 5 میلیون افغانستانی را به اعتیاد مبتلا کردند»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 10 تیر 1401ش.
  • «افغانستان استراتژی جدید برای مبارزه با مواد مخدر تدوین می‌کند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 21 آذر 1383ش.
  • «افغانستان و اقتصاد تریاک»، وب‌سایت مجلۀ ویستا، تاریخ درج مطلب: 21 آذر 1402ش.
  • «اعتیاد به مواد مخدر چالشی بین‌المللی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 11 خرداد 1382ش.
  • پن، آدم و دیگران، مواد مخدر و توسعه در افغانستان، تحلیل پالیسی ملی و بازیگران، واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان، نهاد انکشافی بین‌المللی سویدن، ترجمه عزیزالله اسفندیاری، سال 1400ش.
  • «سازمان ملل: افغانستان بیش‌ترین کشت تریاک را در 2022 داشت»، خبرگزاری طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: 6 تیر 1382ش.
  • سروش، عزیزالله «عوامل اعتیاد به مواد مخدر»، روزنامه ملی انیس، تاریخ درج مطلب: 19 نوامبر 2023م.
  • سیفی، آناهیتا و فضلی، رز، «اقدامات آمریکا در گسترش تجارت مواد مخدر در افغانستان و رویکردهای رسانه‌ای به آن»، پژوهشنامه رسانه بین‌الملل، سال سوم، شماره اول، پاییز 1397ش.
  • شاه‌آبادی، اکبر زارع و فیروزی، سید محمد، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، دو فصلنامه علمی پژوهشی، سال نهم، شماره دوم، پاییز و زمستان 1391ش.
  • ظهوری، حسینی، «افغانستان و معضل جهانی مواد مخدر»، وب‌سایت پژوهشکده تاریخ معاصر. تاریخ درج مطلب: 23 دی 1394ش.
  • «مفهوم بیماری اعتیاد چیست؟»، تالار گفتگو، انجمن معتادان گمنام، تاریخ درج مطلب: 16 دی 1398ش.
  • «مواد مخدر و بیماری‌ها»، وب‌سایت کلینیک ترک اعتیاد و روانپزشکی دی، تاریخ درج مطلب: 12 تیر 1401ش.
  • ناصری، سهیلا و دیگران، «عوامل موثر بر اعتیاد زنان»، فصل‌نامه علمی پژوهشی زن و فرهنگ، سال چهارم. شماره شانزدهم. تابستان1392ش.
  • یوسفی، محمدشریف روشن، «بررسی عوامل اعتیاد در افغانستان»، افغانستان ما، تاریخ درج مطلب: 6 آذر 1398ش.
  • “Squeglia and others، The influence of substance use on adolescent brain development. ” Clinical EEG and neuroscience. Published on Jan،2019
  • Shayan and others، “Epidemiology of Drug Use in Herat – Afghanistan”، National Library of Medicine. 14 Apr،2022
  • Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.
  • “United Nations Office on Drugs and Crime. Drug Use in Afghanistan” 2009 Survey Executive summary. 18، Jun، 2009
  • The World Bank، “HIV/AIDS in Afghanistan”، Date Issue، 10 July، 2012
برگرفته از «https://fa.wikizendegi.com/w/index.php?title=اعتیاد_در_افغانستان&oldid=21646»