ملا ممدجان

ملا ممدجان، ترانۀ قدیمی و مشهور در افغانستان.

مُلّا مَمَدجان (ملامحمدجان)، ترانۀ فولکلوریک و مشهور افغانستانی است که داستان عاشقانه‌ای را روایت می‌کند. این ترانه در دورۀ تیموریان در شهر هرات ساخته و اجرا شده است و تاکنون خوانندگان زیادی، آن را در افغانستان و ایران بازخوانی و اجرا کرده‌اند.

معرفی

موضوع ترانه، داستانی عاشقانه است؛ پسری جوان، به‌نام محمدجان که شاگرد مدرسۀ دینی گوهرشاد در هرات بوده و دختری به‌نام عایشه، ناخواسته یکدیگر را می‌بینند و عاشق همدیگر میشوند. محمدجان، به خواستگاری عایشه می‌رود اما خانوادۀ دختر، به او جواب رد می‌دهد. مدت‌ها می‌گذرد و این دو جوان عاشق، در تب دوری همدیگر می‌سوزند و می‌نالند. عایشه در روزهایی که کاروان زیارتی از هرات به «مزارشریف» در حال حرکت بوده، این بیت را می‌خواند: «بیا که بریم به مزار ملا ممدجان/ سیل گل لاله‌زار وا وا دلبر جان». «امیرعلی شیرنوایی»، وزیر «سلطان‌حسین بایقرا» این ترانه را می‌شنود و از ماجرا باخبر می‌شود. با تلاش این وزیر، خانوادۀ دختر راضی می‌شوند تا ملا محمدجان و عایشه با هم ازدواج کنند. به‌دستور وزیر، بیتهای دیگری بر سرودۀ عایشه، اضافه و این ترانه کامل می‌شود.

متن ترانه

بیا که بریم به مزار ملا ممدجان

بیا که بریم به مزار ملا ممدجان		سیل گل لاله‌زار وا وا دلبر جان
برو با یار بگو یار تو آمد		گل نرگس خریدار تو آمد
برو با یار بگو چشم تو روشن		همان یار وفادار تو آمد
بیا که بریم به مزار ملا ممدجان		سیل گل لاله‌زار وا وا دلبر جان
بیا ای یار که مجنون تو هستم		خراب لعل می‌گون تو هستم
نمی‌بوسم لب پیمانۀ مَی		پرِیشان و جگرخون تو هستم
بیا که بریم به مزار ملا ممدجان		سیل گل لاله‌زار وا وا دلبر جان

ویژگی

سرایندۀ این ترانه، دختری است که آن را در وصف معشوق خود می‌سراید و در نهایت به او می‌رسد. داستان این ترانه، برخلاف اکثر داستان‌های عاشقانه، از زبان یک زن، روایت شده است که در بیشتر فرهنگ‌ها تابو محسوب می‌شود.

بازخوانی

ده‌ها خواننده در افغانستان]]، ایران، هند، پاکستان و دیگر کشورهای جهان، این ترانه را بازخوانی کرده‌اند. اجرای این ترانه، بیشتر با سازهای دوگانه، سه‌گانه، چهارگانه و گاهی با ارکستر بزرگ بوده است. در افغانستان این ترانه را چوپان‌ها با «نِی» نیز اجرا می‌کنند که در نوع خود لطیف‌ترین اجرا است.

پراستقبال‌ترین ترانۀ شرقی

«استاد ساربان»، از خوانندگان پاپ افغانستان، ترانۀ ملا ممدجان را در سال 1394ش در آمریکا اجر کرد که به‌عنوان پراستقبال‌ترین ترانه شرقی در غرب، به‌ثبت رسیده است.

محبوبیت در ایران

ترانۀ ملا ممدجان، در ایران نیز محبوبیت دارد و خوانندگان زیادی از جمله، محمد اصفهانی و محمد اسماعیلی آن را بازخوانی کرده‌اند.

فیلم سینمایی ملا ممدجان

جمشید شیبانی، فیلم سینمایی «ملا ممدجان» را در 1350ش در ایران ساخت که روایت عاشقانۀ عایشه و محمدجان را به نمایش می‌گذارد.

تئاتر ملا ممدجان

یک گروه از هنرمندان افغانستانی، تئاتر «بیا بریم به مزار» را بازآفرینی و در بهمن 1394ش در شهر تهران و قم روی صحنه بردند.

اجرای آهنگ ملا ممدجان در عصر جدید توسط هنرمندان جوان افغانستانی

اجرا در برنامۀ عصرجدید

این ترانه، توسط هنرمندان جوان افغانستانی در پنجم فروردین 1401ش، در برنامۀ پربینندۀ «عصرجدید» در شبکۀ 3 سیمای جمهوری اسلامی ایران، اجرا شد و مورد استقبال قرار گرفت.

راز شهرت و ماندگاری ترانه

ترانۀ ملا ممدجان، به‌دلیل اینکه ماجرای عاشقانه را در پیوند با اعتقادات دینی و آداب و رسوم جشن نوروز بیان می‌کند، ماندگار شده است؛ مرکز ولایت بلخ در شمال افغانستان، به‌دلیل آرامگاه منسوب به حضرت علی، به «مزار شریف»، شهرت پیدا کرده است. در ایام نوروز که کوه‌ها و دشت‌های شمال افغانستان پر از گل لاله و شقایق می‌شود، مردم از سراسر افغانستان به ‌زیارت مزار امام علی می‌روند و نوروز را در آن‌جا جشن می‌گیرند.

منابع

• «آهنگ مشهور افغانستانی ملا ممدجان با صدای سه خواننده مشهور»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 2 آذر 1399ش.
• «اجرای آهنگ خاطره‌انگیز ملا ممدجان در عصرجدید»، تهران نیوز، تاریخ درج مطلب: 5 فروردین 1401ش.
• دانشور، آوا، «داستان ملا ممدجان و نغمه ماندگارش»، وبلاگ آوای تار، تاریخ درج مطلب: 12 آبان 1395ش.
• عصمتی، موسی، «ترانۀ ملا ممدجان چگونه ساخته شد؟»، وب‌سایت شهرستان ادب، تاریخ درج مطلب: 7 اردیبهشت 1397ش.
• فرازمند، حسن، «جاودانگی یک ترانه افغانستانی»، وب‌سایت روزنامۀ اطلاعات، تاریخ درج مطلب: 2 خرداد 1396ش.
• فرازمند، حسن، «نیم‌نگاهی به ترانۀ ملا ممدجان»، وب‌سایت روزنامۀ اطلاعات، تاریخ درج مطلب: 19 بهمن 1395ش.
• «‏ملا ممدجان»، وب‌سایت منظوم، تاریخ بازدید: 4 بهمن 1401ش.