هیئت
هیئت؛ تشکلی مردم‌نهاد بر محور عزاداری برای سیدالشهدا و اهل‌بیت علیهم السلام.
هیئت، تشکلی مردمی و مذهبی بر محور عزاداری برای اهل‌بیت علیهم السلام است. گرچه هیئت در گذشته تنها برای مرثیه‌سرایی و گریستن و در ایام خاصی از سال برگزار می‌شد اما به‌مرور بر کارکردهای آن افزوده شده و امروزه به یکی از مهمترین تشکیلات غیر رسمی با کارکردهای گوناگون در نهادهای اجتماعی شیعیان تبدیل شده است.
مفهوم‌شناسی
در فرهنگ معاصر شیعه، هیئت به تشکل مردمی بر محور عزاداری برای امام حسین علیه السلام و دیگر پیشوایان مذهب شیعه گفته می‌شود[۱] که توسط دسته‌ای از افرادی با هدف فعالیت دینی تشکیل می‌شود.[۲] در عراق و برخی مناطق عرب‌زبان، از واژۀ موکب به‌جای هیئت استفاده می‌شود.[۳]
شیوۀ برپایی و فعالیت هیئت
به‌طور معمول هر هیئتی نام، پرچم و علامت خاص خود را دارد.[۴] عوامل مختلفی مانند محل برگزاری، قومیت، وضعیت سیاسی، مذهبی، صنفی و جغرافیایی در نامگذاری هیئت‌ها دخالت دارد. بسیاری نامگذاری‌ها نیز بر اساس مفاهیم دینی و القاب و اسامی امامان است.[۵] گاهی یک هیئت با نام منبری، مداح و یا روضه‌خوان آن معروف می‌شود.[۶]
امروزه هیئت‌ها در طول سال فعال بوده و به‌طور هفتگی جلسات آن برگزار می‌شود. هیئت‌ها در ایام خاص مثل روز عاشورا برای سینه‌زنی و عزاداری از محل حسینیه و مجلس خود بیرون آمده و به سمت حرم یا امامزاده و یا تکیۀ خاصی حرکت می‌کنند.[۷] در بسیاری از موارد مرکز هیئت در مسجد، حسینیه، تکیه یا امامزادۀ آن محله است[۸] گرچه در سال‌های اخیر حتی در پارکینگ، پاساژ یا منازل شخصی نیز ممکن است هیئت برگزار شود و محدودیت‌ها در انتخاب مکان در بعضی هیئت‌ها کمتر شده است.[۹] هچنین میدان‌های اصلی شهر نیز مانند میدان امام حسین یا میدان انقلاب در تهران در سال‌های اخیر به مکانی برای برگزاری هیئت‌ها تبدیل شده‌اند.[۱۰] محتوای جلسات هیئت‌ها شامل قرائت قرآن، قرائت زیارت‌نامه یا دعا، سخنرانی یک روحانی و روضه‌خوانی است گرچه ممکن است گاهی همۀ این موارد اجرا نشود.[۱۱]
هیئت‌ها به‌صورت عمومی برگزار شده و شرکت در آن برای زنان و مردان آزاد است و گاهی نیز مخصوص مردان یا زنان و یا مختص به گروه و قشر خاصی است. امروزه متناسب با سن افراد نیز هیئت‌هایی مانند هیئت کودکان و هیئت نوجوانان ایجاد شده است.[۱۲] همچنین برخی هیئت‌ها مخصوص قشر خاصی بوده و با نام آن معروف می‌شود مثل هیئت دانشجویی.[۱۳]
تاریخچه
بعد از حادثۀ عاشورا، عزاداری برای شهادت امام حسین که در اوایل محدود به مرثیه‌سرایی بود، رواج یافت[۱۴] و سوگواری‌های امام سجاد در رثای امام حسین و دیگر شهدای کربلا، نقطۀ آغازی برای شکل‌گیری هیئت شد.[۱۵] در دوره‌های بعد و به‌دلیل مخالفت حکومت‌ها، گاهی این مجالس سوگواری در خانه‌ها و به‌صورت مخفیانه برگزار می‌شد؛ اما با قدرت گرفتن آل‌بویه در قرن چهارم هجری، این عزاداری‌ها صورت رسمی یافت[۱۶] و شیعیان به‌صورت جمعی، آیین‌های سوگواری را برای گرامی‌داشت امام حسین برپا می‌کردند.[۱۷] کاربست اصطلاح هیئت برای این آیین‌های سوگ، به اوایل قرن چهاردهم و هیئتی در شیراز[۱۸] یا دوره ناصری و هیئت صنف بزّازها نسبت داده می‌شود.[۱۹] کارکرد هیئت‌ها در دورۀ صفویه نیز برای ایرانیان، شناخته‌شده بود، اما از دورۀ قاجار گسترش زیادی پیدا کرد.[۲۰] بعضی مهمترین شاخصۀ عزاداری مذهبی در دورۀ قاجار را رشد و گسترش هیئت‌ها می‌دانند[۲۱] و حتی حاکمان و مقامات دولتی نیز به برگزاری مجالس عزاداری اهتمام بیشتری داشتند[۲۲] و بیشترین تکیه‌ها در همین دوره ساخته شد.[۲۳] همچنین علما که نفوذ اجتماعی بیشتری در دورۀ قاجار یافته بودند با اهتمام بیشتر در برگزاری مراسم عزاداری و اطعام و پذیرایی از عزاداران، موجب گسترش بیشتر این مراسمات شدند.[۲۴] در دورۀ ناصری نه‌تنها در پایتخت هیئتهای فراوانی وجود داشت بلکه در شهرهای بزرگ نیز چنین بود، برای مثال در یزد در هر محله‌ای هیئتی وجود داشت.[۲۵]
با تعطیل شدن مجالس عزاداری در دورۀ پهلوی اول، این محافل به‌صورت پنهانی و زیرزمینی فعالیت خود را ادامه داد و همین موجب تشکیلات قوی‌تر و انسجام بیشتر هیئت‌ها شد. پس از برداشته شدن منع نیز هیئت‌ها تشکیلاتی‌تر عمل کرده و گسترش بیشتری یافتند.[۲۶] در دوران شکل‌گیری انقلاب اسلامی، کارکردهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی هیئت‌ها پررنگ‌تر شد و هسته‌های انقلابی در درون هیئت‌ها شکل گرفت،[۲۷] چنانکه در پیروزی انقلاب اسلامی ایران نقشی اثرگذار داشتند.[۲۸] پیروزی انقلاب اسلامی مانند خونی تازه در سنت‌های سوگواری شیعیان عمل کرد و موجب گسترش بیش از پیش این آیین‌ها در همۀ نقاط کشور شد.[۲۹] هیئتهای موتلفه اسلامی از جمله هیئتهای قبل از انقلاب است که با جرقه‌های انقلاب اسلامی در اوایل دهۀ 1340ش از ائتلاف هیئتهای مسجد امین‌الدوله، مسجد شیخ‌علی و اصفهانی‌ها در بازار تهران شکل گرفت و از همان ابتدا فعالیت‌های سیاسی و مذهبی خود را حول محور امام خمینی و مبارزه با استبداد پهلوی شکل داد.[۳۰] هیئت رزمندگان اسلام نیز از هیئت‌هایی است که در دوران دفاع مقدس توسط رزمندگان تشکیل شد و به‌همین دلیل هیئت رزمندگان اسلام نامیده شد.[۳۱]
ویژگی‌های هیئت
هیئتهای عزاداری عمومی‌ترین و مردمی‌ترین صورت جمعی تشکل‌های دینی و بخش مهمی از تشکیلات غیر رسمی جامعه شیعی محسوب می‌شود[۳۲] که با وجود مخالفت بعضی حکومت‌ها در طول تاریخ پابرجا مانده است.[۳۳] بودجۀ هیئت‌ها از طریق مردم علاقه‌مند به اهل‌بیت تامین می‌شود.[۳۴] افراد مشارکت‌کننده در هیئت، همگی خود را خدمت‌گزار امام حسین می‌دانند[۳۵] و به‌دلیل عدم تمایز میان افراد، هر کس هر کاری را که بتواند انجام می‌دهد.[۳۶] افراد در هیئت فارغ از موقعیت اجتماعی، شکلی یکسان از نظر پوشش پیدا می‌کنند. انگیزه‌های دینی در درون هیئت به حداکثر می‌رسد و فضای نمادین و فرهنگی حاکم بر آن، برگرفته از گفتمان امام حسین در واقعۀ کربلا است.[۳۷] در هیئت‌ها، نقش‌ها و جایگاه‌های ویژه مانند مداح، روضه‌خوان، پیرغلام، میدان‌دار و بچه‌هیئتی وجود دارد، اما نشانۀ ویژه‌ای برای این مراتب وجود ندارد و افراد دارای بالاترین مرتبه ممکن است ساده‌ترین کارها را نیز انجام دهند.[۳۸]
کارکردهای هیئت
کارکردهای اجتماعی:
هیئتهای مذهبی همواره دارای کارکردهای مهمی در سطح اجتماع بوده‌اند.[۳۹] برای مثال تشکیل گروه‌های جهادی و کمک به حادثه‌دیدگان،[۴۰] ورود به‌موقع در بحران‌ها و حوادث،[۴۱] تقویت پیوندهای اجتماعی، ترغیب اجتماع به مشارکت در کارهای خیر، امیدبخشی به جامعه و تقویت ارتباط بعضی نهادهای جامعه مثل نهاد روحانیت با مردم،[۴۲] بخشی از موارد آن است. همچنین هیئتهای مذهبی موجب ایجاد اعتماد اجتماعی بوده که شرایط را برای مشارکت اجتماعی افراد[۴۳] و تمرین کارهای گروهی و جمعی فراهم می‌کنند.[۴۴] همچنین هیئتهای مذهبی نقش مؤثری در انسجام میان اجتماع مذهبی شیعه[۴۵] و وحدت و هماهنگی میان آنها دارد. همچنانکه بعضی بزرگان، مجالس عزاداری را عامل وحدت مردم در پیروزی انقلاب اسلامی دانسته‌اند.[۴۶]
کارکردهای سیاسی:
هیئت‌ها در زمینۀ سیاسی نیز کارکردهای زیادی داشته و موجب تربیت سیاسی اجتماعی جوانانی می‌شوند که در هیئت حضور پیدا می‌کنند.[۴۷] حضور هیئت‌ها در مسائل روز جامعه،[۴۸] اتخاذ مواضع سیاسی در قبال تصمیمات و عملکردهای سیاسی مسؤلان،[۴۹] بصیرت‌افزایی و تشویق به حضور حداکثری مردم در انتخابات،[۵۰] بعضی از کارکردهای سیاسی هیئت‌ها است. بعضی اندیشمندان مسلمان مانند آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی با ناموفق دانستن احزاب در ایران از ابتدای پیدایش آن، هیئت را به‌عنوان یک الگوی بومی و دینی موفق برای کار سیاسی پیشنهاد کرده‌اند.[۵۱]
کارکردهای اقتصادی:
هیئتهای مذهبی در زمینه‌های اقتصادی نیز فعال هستند، ازجمله: ایجاد صندوق‌های قرض‌الحسنه و اعطای وام‌های بدون بهره، فراهم‌کردن خدمات درمانی رایگان، برقرار کردن ارتباط میان افراد خیر در جامعه با افراد بی‌بضاعت، جمع‌آوری کمک‌های مردمی و تقسیم آن بین مستمندان[۵۲] و تهیۀ جهیزیه برای نو عروسان.[۵۳]
کارکردهای فرهنگی:
هیئت‌ها یکی از فرصت‌های بزرگ برای فرهنگ‌سازی در جامعه[۵۴] و آشنایی با الگوهای دینی و معرفت‌افزایی بوده[۵۵] و موجب زنده نگه‌داشتن هویت، فرهنگ و ارزش‌های دینی[۵۶] و تقویت و تعمیق آن و همچنین تقویت انگیزۀ مؤمنان برای زیست معنوی و اخلاقی هستند.[۵۷]
هیئت در ایران
بعضی کارشناسان، هیئت با ویژگی‌های خاصِ آن را برگرفته از فرهنگ ایرانی دانسته و شاهد آن را شباهت‌های مفاهیم هیئت با بعضی مفاهیم جماعت‌واره‌های تاریخی مانند پیر و مرشد بیان کرده‌اند. هیئت در ایران وجهی محله‌ای داشته[۵۸] و در هر شهر، روستا و نیز هر محله‌ای هیئت وجود دارد.[۵۹] امروزه هیئت جزئی از سبک زندگی بسیاری از جوانان شده[۶۰] که آداب و پوشش خاص خود را دارند و فروشگاه‌ها و پاساژهایی که مخصوص لباس و لوازمات هیئت هستند نشان‌دهندۀ این سبک زندگی در جوانان است.[۶۱] هیئت‌ها بعد از انقلاب اسلامی و به‌ویژه با وقوع دفاع مقدس از نظر شکل و محتوا تغییراتی پیدا کردند[۶۲] و هیئتهای زیادی متناسب با ترجیحات و سلیقه‌های افراد جامعه ایجاد شد.[۶۳] بعضی نویسندگان انواع هیئت‌ها در ایران در دوران فعلی را شامل هیئتهای سنتی و غیر سنتی دانسته[۶۴] و بعضی، هیئت را به سه دستۀ هیئتهای انقلابی، سنتی و عامه‌پسند تقسیم کرده و این تنوع و تغییرات را یک پدیدۀ اجتماعی طبیعی دانسته‌اند.[۶۵] تعداد هیئتهای رسمی در ایران در سال 1401ش حدود صدهزار ذکر شده که حدود 40 درصد از این هیئت‌ها برنامه‌های هفتگی داشته و باقی به‌صورت مناسبتی برنامه برگزار می‌کنند. همچنین حدود پنج‌هزار از آنها دارای تشکیلات با کارکردهای مختلف در حوزه‌های اجتماعی هستند.[۶۶]
هیئت‌ها در ایران همچنانکه نقش سیاسی پررنگی قبل از انقلاب اسلامی داشتند بعداز انقلاب نیز این کارکرد را حفظ کرده و در جهات مختلفی گسترش دادند.[۶۷]
هیئت در کشورهای دیگر
امروزه شیعیان در سراسر جهان سعی می‌کنند حتی با تشکیل هیئتهای کوچک نیز یاد و خاطره حادثه عاشورا را زنده نگهدارند.[۶۸] در بسیاری از کشورهای مسلمان مانند عراق و پاکستان [۶۹] و نیز در بسیاری از کشورهای اروپایی، شیعیان مقیم که از ایران، افغانستان، عراق و دیگر جاها جمع شده‌اند، هیئت تشکیل داده و مراسم عزاداری برگزار می‌کنند.[۷۰] هیئتهای عزاداری در آمریکا نیز در ایام خاص مانند تاسوعا و عاشورا مراسم سوگواری برگزار می‌کنند.[۷۱] مسلمانان مقیم آمریکا، نزدیک‌ترین یکشنبه به روز عاشورا را «روز حسین» نامگذاری کرده و در مراسم باشکوهی به صورت دسته‌های عزاداری به خیابان‌ها می‌آیند.[۷۲]
امروزه هیئتهای عزاداری در کشورهای مختلف، علاوه‌بر عزاداری کارکردهای اجتماعی دیگری نیز یافته‌اند، برای مثال حضور هیئتهای عزاداری از کشورهای مختلف مانند افغانستان، عربستان، لبنان، بحرین، آمریکا، انگلستان، سوئد، آلمان، دانمارک، روسیه، هند، آذربایجان و ترکیه در موکب‌های اربعین امام حسین و خدمت‌رسانی به زائران نمونه‌ای از فعالیت‌های آن هیئت‌ها است.[۷۳]
چالش‌ها
عدم نظارت بر محتوای برنامه‌های هیئت از چالش‌هایی است که گاهی در بعضی هیئت‌ها مشاهده می‌شود و موجب می‌شود که گاهی محتوایی برخلاف آموزه‌های دینی در آن ترویج شده[۷۴] و یا عباراتی غلوآمیز درباره اهل‌بیت گفته شود و یا رفتارهایی غیرمتعارف مانند قلاده‌‌به گردن انداختن، در آن انجام شود.[۷۵] محدود دانستن کارکرد هیئت به عزاداری[۷۶] یا دامن‌زدن به کارهای ضد وحدت مانند بی‌احترامی به مقدسات اهل‌سنت،[۷۷] از دیگر چالش‌های برخی هیئت‌ها است. بعضی کارشناسان نیز ایجاد مگاهیئت‌ها در سال‌های اخیر را موجب نگرانی دانسته‌اند زیرا موجب بی‌توجهی به هیئتهای کوچک در محله‌ها و از بین رفتن آنها می‌شود.[۷۸]
همچنین در سال‌های اخیر در برخی شهرهای بزرگ مانند تهران شبه‌هیئت‌هایی با نام حسین‌پارتی یا ولنتاین محرم شکل گرفته است. این مجالس، فضایی را برای اختلاط دختر و پسر با پوشش‌ها و روابط نامتعارف فراهم کرده است و گاهی کارکرد اعتراض به حاکمیت با سبک خاص خود را نیز دارد.[۷۹]
پانویس
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، 1376ش، ص472.
- ↑ حسام مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی،1395ش، ص523.
- ↑ حسام مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی،1395ش، ص524.
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، 1376ش، ص472.
- ↑ حسام مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی،1395ش، ص524.
- ↑ سنگری، «هیئت فقط برای عزاداری نیست»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، 1376ش، ص472.
- ↑ حسام مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، 1395ش، ص221.
- ↑ حسام مظاهری، رسانه شیعه، 1390ش، ص438.
- ↑ سنگری، «هیئت فقط برای عزاداری نیست»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «از هیئتهای مذهبی چه می‌دانید؟»، وب‌سایت اکوچراغی.
- ↑ حسام مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی،1395ش، ص524.
- ↑ سنگری، «هیئت فقط برای عزاداری نیست»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ محرمی، «تاریخ عزادارى براى امام حسین»، ۱۳۸۲ش، ص۲۷۹.
- ↑ سنگری، «هیئت فقط برای عزاداری نیست»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ محرمی، «تاریخ عزادارى براى امام حسین»، ۱۳۸۲ش، ص۲۷۹.
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، 1376ش، ص472.
- ↑ حسام مظاهری، رسانه شیعه، 1390ش، ص275.
- ↑ طاووسی مسرور، «حضور زنان و مردان در عزاداری‌های دوران قاجار چگونه بود؟»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ رمضان نرگسی، «عزادارى در عصر قاجار»، ۱۳۸۵ش، ص۶۱.
- ↑ رمضان نرگسی، «عزادارى در عصر قاجار»، ۱۳۸۵ش، ص۶۸.
- ↑ بینشی‌فر، «ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﮑﺎﯾﺎ در ﻃﻬﺮان ﻗﺪﯾﻢ در دورة ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ»، 1393ش، ص25.
- ↑ بینشی‌فر، «ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﮑﺎﯾﺎ در ﻃﻬﺮان ﻗﺪﯾﻢ در دورة ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ»، 1393ش، ص46.
- ↑ «سیر تاریخی عزاداری محرم در ایران از آل بویه تا امروز»، وب‌سایت مشرق‌نیوز.
- ↑ رمضان نرگسی، «عزادارى در عصر قاجار»، ۱۳۸۵ش، ص۶۹.
- ↑ «کارکرد سیاسی و اجتماعی عزاداری در دوره پهلوی اول»، وب‌سایت راسخون.
- ↑ «تاریخچه سه هیئت سیاسی تأثیرگذار در انقلاب»، وب‌سایت مشرق‌نیوز.
- ↑ «کارکرد سیاسی و اجتماعی عزاداری در دوره پهلوی اول»، وب‌سایت راسخون.
- ↑ «سیر تاریخی عزاداری محرم در ایران از آل بویه تا امروز»، وب‌سایت مشرق‌نیوز.
- ↑ «تاریخچه هیئتهای موتلفه اسلامی»، وب‌سایت رجانیوز.
- ↑ «درباره هیات»، وب‌سایت هیئت رزمندگان اسلام.
- ↑ رحمانی، هیئتهای عزاداری در جامعه ایران، ۱۳۹۷ش، ص۲۰.
- ↑ رمضان نرگسی، «عزادارى در عصر قاجار»، ۱۳۸۵ش، ص۶۸.
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، 1376ش، ص472.
- ↑ احمدی، هیئت و دانشگاه، ۱۴۰۲ش، ص۱۱۷.
- ↑ رحمانی، هیئتهای عزاداری در جامعه ایران، ۱۳۹۷ش، ص31.
- ↑ رحمانی، هیئتهای عزاداری در جامعه ایران، ۱۳۹۷ش، ص۲۵-26.
- ↑ رحمانی، تغییرات مناسک عزاداری محرم: تغییرات مناسک عزاداری محرم، 1393ش، ص178.
- ↑ احمدی، هیئت و دانشگاه، ۱۴۰۲ش، ص۸۰.
- ↑ شرف‌الدین، «نهاد عزاداری رویدادی بی‌نظیر در جهان است / 12 کارکرد اجتماعی»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ طالبی، «هیات‌های مذهبی در جامعه کارکرد اجتماعی و فرهنگی دارند»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ شرف‌الدین، «نهاد عزاداری رویدادی بی‌نظیر در جهان است / 12 کارکرد اجتماعی»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ احمدی، هیئت و دانشگاه، ۱۴۰۲ش، ص80-۸۱.
- ↑ احمدی، «بررسی جامعه‌شناختی رابطه سبک زندگی و هیئتهای مذهبی»، ۱۳۹۴ش، ص19.
- ↑ احمدی، هیئت و دانشگاه، ۱۴۰۲ش، ص۸۲.
- ↑ احمدی، هیئت و دانشگاه، ۱۴۰۲ش، ص۸۹.
- ↑ دشتی، «هیئتهای مذهبی حوزه‌های عمومی را تقویت می کنند؛ لزوم آسیب‌شناسی و آسیب‌زدایی از هیئت‌ها»، وب‌سایت موسسه صراط مبین.
- ↑ سنگری، «هیئت فقط برای عزاداری نیست»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ شرف‌الدین، «نهاد عزاداری رویدادی بی‌نظیر در جهان است / 12 کارکرد اجتماعی»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ طالبی، «هیئتهای مذهبی در جامعه کارکرد اجتماعی و فرهنگی دارند»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ مصباح يزدي، «بازخواني مواضع صريح آيت‌الله مصباح يزدي در مورد تحزّب»، وب‌سایت مشرق‌نيوز.
- ↑ مجدالاشرافی، «کارکردهای اجتماعی هیئتهای مذهبی»، وب‌سایت کرب‌و‌بلا.
- ↑ طالبی، «هیئتهای مذهبی در جامعه کارکرد اجتماعی و فرهنگی دارند»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ احمدی، هیئت و دانشگاه، ۱۴۰۲ش، ص۱۰۲.
- ↑ احمدی، «بررسی جامعه‌شناختی رابطه سبک زندگی و هیئتهای مذهبی»، ۱۳۹۴ش، ص19.
- ↑ احمدی، هیئت و دانشگاه، ۱۴۰۲ش، ص۹۹.
- ↑ شرف‌الدین، «نهاد عزاداری رویدادی بی‌نظیر در جهان است / 12 کارکرد اجتماعی»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ مهدیار، «هیئت عزاداری فقط در ایران ریشه دارد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ حسام مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، 1395ش، ص221.
- ↑ احمدی، «بررسی جامعه‌شناختی رابطه سبک زندگی و هیئتهای مذهبی»، ۱۳۹۴ش، ص33.
- ↑ رحمانی، تغییرات مناسک عزاداری محرم، 1393ش، ص180-182.
- ↑ احمدی، «بررسی جامعه‌شناختی رابطه سبک زندگی و هیئتهای مذهبی»، ۱۳۹۴ش، ص۱8.
- ↑ احمدی، «بررسی جامعه‌شناختی رابطه سبک زندگی و هیئتهای مذهبی»، ۱۳۹۴ش، ص34.
- ↑ احمدی، «بررسی جامعه‌شناختی رابطه سبک زندگی و هیئتهای مذهبی»، ۱۳۹۴ش، ص۱8.
- ↑ حسام مظاهری، رسانه شیعه، 1390ش، ص524-525.
- ↑ باباخانی، «چه تعداد از هیئتهای مذهبی در کشور فعال هستند»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ سنگری، «هیئت فقط برای عزاداری نیست»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «کوچک‌ترین هیئت عزاداری حسینی دنیا»، وب‌سایت رکنا.
- ↑ «هیئت بدون مرز از قلب آفریقا و آسیا تا عمق آمریکا و اروپا»، وب‌سایت روزنامه کیهان.
- ↑ «با هیئتهای چندهزار نفری اروپا آشنا شوید»، خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ محرم در دیربورن میشیگان آمریکا / تاسوعا عاشورا عزاداری هیئت.
- ↑ رحمت‌نژاد، «محرم در آمریکا؛از روز امام حسین در منهتن تا تعزیه‌خوانی در مریلند»، خبرگزاری مهر.
- ↑ « ۱۲۹هیئت عزاداری از ۲۱ کشور جهان در کربلا "یا حسین" گفتند»، خبرگزاری حوزه.
- ↑ حسام مظاهری، رسانه شیعه، 1390ش، ص493
- ↑ حسام مظاهری، رسانه شیعه، 1390ش، ص496.
- ↑ مریجی، «هیئت؛ابزاری قوی برای تداوم انقلاب اسلامی/ کارکردهای اجتماعی هیئت»، خبرگزاری مهر.
- ↑ حسنآبادی، «آسیب‌شناسی هیئتهای مذهبی»، وب‌سایت عقیق.
- ↑ جهانگیری، «اندر پیامدهای مگاهیئت‌ها»، وب‌سایت روزنامه قدس‌آنلاین.
- ↑ حسام مظاهری، رسانه شیعه، 1390ش، ص496.
منابع
- احمدی، ابوالفضل، «بررسی جامعه‌شناختی رابطه سبک زندگی و هیئتهای مذهبی»، مهندسی فرهنگی، سال نهم، شمارۀ 83، ۱۳۹۴ش.
- احمدی، عصمت، هیئت و دانشگاه، قم، پژوهشکده باقرالعلوم، چ۱، ۱۴۰۲ش.
- «از هیئتهای مذهبی چه می‌دانید؟»، وب‌سایت اکوچراغی، تاریخ بازدید: 6 آبان 1403ش.
- باباخانی، مجید، «چه تعداد از هیئتهای مذهبی در کشور فعال هستند»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 9 بهمن 1401ش.
- «با هیئتهای چندهزار نفری اروپا آشنا شوید»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: 6 مرداد 1402ش.
- بینشی‌فر، فاطمه، «ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﮑﺎﯾﺎ در ﻃﻬﺮان ﻗﺪﯾﻢ در دورة ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ»، فصلنامه پارسه، دورۀ 14، شمارۀ 23، 1393ش.
- «تاریخچه سه هیئت سیاسی تأثیرگذار در انقلاب»، وب‌سایت مشرق‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 4 آبان 1394ش.
- «تاریخچه هیئتهای موتلفه اسلامی»، وب‌سایت رجانیوز، تاریخ درج مطلب: 2 خرداد 1394ش.
- حسام مظاهری، محسن، فرهنگ سوگ شیعی، تهران، خیمه، چ1، 1395ش.
- حسام مظاهری، محسن، رسانه شیعه: جامعه‌شناسی آئین‌های سوگواری و هیئتهای مذهبی در ایران، تهران، چاپ و نشر بین‌الملل، چ4، 1390ش.
- حسنآبادی، مهدی، «آسیب‌شناسی هیئتهای مذهبی»، وب‌سایت عقیق، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مهر ۱۳۹۵ش.
- جهانگیری، یحیی، «اندر پیامدهای مگاهیئت‌ها»، وب‌سایت روزنامه قدس‌آنلاین، تاریخ درج آنلاین: 20 تیر 1403ش.
- «درباره هیئت»، وب‌سایت هیئت رزمندگان اسلام، تاریخ بازدید: 11 آبان 1403ش.
- دشتی، محمدتقی، «هیئتهای مذهبی حوزه‌های عمومی را تقویت می کنند؛ لزوم آسیب‌شناسی و آسیب‌زدایی از هیئت‌ها»، وب‌سایت موسسه صراط مبین، تاریخ بازدید: 9 آبان 1403ش.
- رحمانی، جبار، هیئتهای عزاداری در جامعه ایران، اصفهان، آرما، چ۱، ۱۳۹۷ش.
- رحمانی، جبار، تغییرات مناسک عزاداری محرم: تغییرات مناسک عزاداری محرم، تهران، تیسا، چ1، 1393ش.
- رحمت‌نژاد، الناز، «محرم در آمریکا؛ از روز امام حسین در منهتن تا تعزیه‌خوانی در مریلند»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 26 تیر 1403ش.
- رمضان نرگسی، رضا، «عزادارى در عصر قاجار»، تاریخ اسلام در آینه پژوهش، شماره ۹، ۱۳۸۵ش.
- سنگری، محمدرضا، «هیئت فقط برای عزاداری نیست»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 13 آذر 1402ش.
- «سیر تاریخی عزاداری محرم در ایران از آل بویه تا امروز»، وب‌سایت مشرق‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۲ مهر ۱۳۹۵ش.
- شرف‌الدین، سیدحسین، «نهاد عزاداری رویدادی بی‌نظیر در جهان است / 12 کارکرد اجتماعی»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۰ مرداد ۱۴۰۱ش.
- طالبی، سیدمحمدرضا، «هیئتهای مذهبی در جامعه کارکرد اجتماعی و فرهنگی دارند»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 20 اسفند 1401ش.
- طاووسی مسرور، سعید، «حضور زنان و مردان در عزاداری‌های دوران قاجار چگونه بود؟»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 9 آبان 1402ش.
- «کارکرد سیاسی و اجتماعی عزاداری در دوره پهلوی اول»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۱۰ بهمن ۱۴۰۰ش.
- «کوچک‌ترین هیئت عزاداری حسینی دنیا»، وب‌سایت رکنا، تاریخ درج مطلب: 21 مهر 1395ش.
- مجدالاشرافی، سیدمنصور، «کارکردهای اجتماعی هیئتهای مذهبی»، وب‌سایت کرب‌و‌بلا، تاریخ بازدید: 9 آبان 1403ش.
- محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، قم، معروف، چ2، 1376ش.
- مریجی، شمس‌الله، «هیئت؛ ابزاری قوی برای تداوم انقلاب اسلامی/ کارکردهای اجتماعی هیئت»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 10 آذر 1394ش.
- مصباح‌يزدي، محمدتقی، «بازخواني مواضع صريح آيت‌الله مصباح يزدي در مورد تحزّب»، وب‌سایت مشرق‌نيوز، تاریخ درج مطلب: 28 تیر 1389ش.
- مهدیار، میثم، «هیئت عزاداری فقط در ایران ریشه دارد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 9 مهر 1403ش.
- «۱۲۹ هیئت عزاداری از ۲۱ کشور جهان در کربلا یا حسین گفتند»، خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: 19 آبان 1396ش.