سید حسین طباطبایی بروجردی

سید حسین طباطبایی بروجردی، مرجع فقهی شیعیان و زعیم حوزۀ علمیه قم در دهه‌های 1320 و 1330ش.

سید‌ حسین بروجردی، در سال 1254ش، در شهرستان بروجرد و در خانواده‌ای که نسبِ آن با 32 واسطه به امام حسن می‌رسد، به دنیا آمد. نام پدرش سیدعلی و نام مادرش، آغا‌بیگم طباطبایی است. خاندان طباطبایی در بروجرد، از جد پنجمِ آیت‌الله بروجردی، به‌ سیدمحمد‌ بن عبدالکریم معروف به سید‌کبیر، می‌رسد.

دوران تحصیل

سیدحسین، با راهنمایی پدر، واردِ مکتب‌خانه شد. بعد از مدتی به حوزۀ علمیۀ نوربخش، در بروجرد، وارد شد و تحصیل درس حوزوی را همراه با کسب فضیلت‌های اخلاقی شروع کرد. او در سن هجده سالگی، برای ادامۀ تحصیل، به اصفهان رفت.

حُکم اجتهاد

سیدحسین بروجردی، در پرتو استعداد، تسلط علمی و بیان روان، به یکی از استادانِ نامور اصفهان تبدیل شد. او در 22 سالگی، در فقه اسلامی به درجۀ اجتهاد رسید و حکمِ اجتهاد را در اصفهان از آیت‌الله سید ابوالقاسم حسینی دهکردی و در سال 1328ق، در نجف، از آخوند خراسانی و فتح‌الله نمازی اصفهانی، دریافت کرد.

اساتید

میرزا ابوالمعالی کلباسی، سید محمدتقی مدرس، سید محمدباقر درچه‌ای، ‌محمد کاشانی و میرزا جهانگیرخان قشقائی، از اساتیدِ او در اصفهان و محمدکاظم آخوند خراسانی، فتح‌الله نمازی شریعت اصفهانی و سید محمدکاظم طباطبایی یزدی از استادانِ وی، در نجف بودند.

شاگردان

آیت‌الله بروجردی، شاگردان بسیاری تربیت کرد که از آن جمله می‌توان به سید روح‌الله خمینی، سید‌علی سیستانی، صافی گلپایگانی، محمد فاضل لنکرانی، ناصر مکارم شیرازی، مرتضی مطهری، جعفر سبحانی، سیدموسی شبیری زنجانی، سيد‌مصطفى خمينى، سيدضياءالدين (محمد) اشكورى، عبدالرحيم ربانى شيرازى، على صافى، لطف‌الله صافى و سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد اشاره کرد.

اقامت در بروجرد

آیت‌الله بروجردی، در سال 1328ق، به درخواست پدر، به بروجرد برگشت و بیش از سی سال در بروجرد اقامت داشت و در مسجد سید و مدرسۀ نوربخش به تدریس علوم حوزوی و نگارش کتاب‌های مختلف مشغول شد. حوزۀ علمیۀ بروجرد با وجود او، رونق گرفت و او در این شهر، فعالیت اجتماعی و تبلیغی گسترده‌ای داشت. خانۀ آیت‌الله بروجردی در بروجرد، همچنان به‌عنوان پایگاه علمی و معنوی، محل مراجعۀ مردم است و به‌صورت هفتگی، در آن، روضۀ اهل بیت برگزار می‌شود.

ورود به قم و آغاز مرجعیت

آیت‌الله سیدحسین بروجردی در سال ۱۳۲۳ش به‌دلیل بیماری، در بیمارستان فیروزآبادی شهر ری بستری شد. فقها و روحانیون قم در این فرصت از او دعوت کردند که برای اقامت دائم، به شهر قم هجرت کند. در پی این دعوت و اصرار علما، آیت‌الله بروجردی در ۲۱ دی ۱۳۲۳ش وارد قم شد. جمعی از روحانیون و مردم شهر به پیشواز رفتند و از او استقبال کردند. پس از درگذشت آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی (۱۲۴۶–۱۳۲۵ش)، آیت‌الله بروجردی عهده‌دار مرجعیت شیعیان شد و این مقام تا ۱۵ سال ادامه یافت (1340ش). آیت‌‌الله خمینی برای جانشینی آیت‌الله سیدحسین طباطبائی بروجردی و دعوت از او برای هجرت به قم و پذیرش مسئولیت حوزۀ علمیه، تلاش بسیاری کرد.

فعالیت‌ها

فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و عمومی بسیاری در دوران مرجعیتِ آیت‌الله بروجردی، انجام گرفت که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ایجاد پایگاه روحانیت در ایران و جهان، همراه با استقلال مالی حوزۀ قم و کمک به حوزۀ نجف؛
• نظام‌مند کردن ادارۀ حوزه و امور مرجعیت؛
• اصلاح امور تبلیغی و آموزشی حوزه همراه با جذب طلبه، اعزام مُبلِغ و تشویق طلاب با استعداد؛
• توجه دادن طلاب به اخلاق و مراجعه به کتاب‌های فقهی شیعه و سنی؛
• گنجاندن مسائل دینی در کتاب‌های درسی مدرسه؛
• حمایت مالی و معنوی از انتشار نشریات؛
• تنظیم کتاب توضیح المسائل به زبان قابل فهم؛
• جلوگیری از تغییر خط فارسی به لاتین در ایران؛
• وارد کردن درسِ مذهب شیعه در مصر و نزدیک کردن مذهب‌های مختلف به یکدیگر با تکیه بر حدیث ثقلین؛
• صدور بیانیه علیه صهیونیسم و دفاع از فلسطین؛
• لغو کردن مصوبۀ آزادی زنان و مخالفت با قانون تقسیم زمین‌های خصوصی؛
• مبارزه با فرقۀ بهائیت؛
• مخالفت با ولیعهدی خواهرِ شاه و انقلاب سفید؛
• ساخت مسجد اعظم قم و مسجدهای دیگر، مدرسه، کتابخانه، بیمارستان، حمام، کارخانه، حفر چاه و برخی اقدام‌های دیگر در شهرها و روستاهای داخل و خارج از کشور.

فضیلت‌های اخلاقی

عالمان دینی، فضیلت‌های اخلاقی آیت‌الله بروجردی را به شرح زیر بیان کرده‌اند:

• اخلاص و فضیلت معنوی والا همراه با ارادت خاص به خاندان پیامبر؛
• روشن‌بین، بزرگ‌منش، جامع‌نگر وخستگی‌ناپذیر؛
• مهربان و دارای روحیۀ تواضع و فروتنی نسبت به بزرگان و عالمان دینی، به‌ویژه به امام خمینی؛
• منظم، باهوش و دارای ارادۀ قوی؛
• احترام به اساتید و فرزندان و بستگان آن‌ها؛
• ترجیح دادن دیگران بر وابستگان خود؛
• خوراک و پوشاک ساده؛
• پرهیز از استراحت در اتاقی که دارای کتاب دینی و علمی بود؛
• مراقبت از کلام و دوری از انجام امور غیر الهی؛
• گرایش نداشتن به شهرت؛
• برگشت دادنِ هدیۀ پادشاهان و پذیرفتن هدیۀ پیرمرد روستایی با روی خوش؛
• حلالیت گرفتن؛
• اهلِ تعارف نبودن و صراحت در بیان؛
• اهل تشویق و ترغیب شاگردان و استادان؛
• تکیه بر تدبیر الهی.

نمایندگان داخلی و خارجی

بعد از اقامت آیت‌الله بروجردی در قم و سامان دادن امور حوزه علمیه قم، نمایندگانی از طرف او، به نقاط مختلف ایران و جهان اعزام شدند که از آن جمله می‌توان به سیداحمد خوانساری در تهران، شیخ علی‌محمد نجفی در بروجرد، شهید اشرفی اصفهانی در کرمانشاه، سیدمهدی یثربی در کاشان، شهید صدوقی در یزد، روح‌اله کمالوند در خرم‌آباد، شیخ محمدحسین اردبیلی در گنبدکاووس، شیخ علی‌محمد موحدی قمی در مسجدسلیمان و سیدمحمد ورامینی در نورآباد لرستان اشاره کرد. افرادی که به نمایندگی از او، در خارج از کشور به نشر معارف دینی می‌پرداختند، عبارت‌اند از شیخ مهدی حائری یزدی در آمریکا، محمدی گلپایگانی و شیخ محمد محققی در هامبورگ آلمان، صدربلاغی سفیر سیّار در چند کشور اروپایی، شیخ محمدتقی قمی در مصر، سید محمدحسن ناشرالاسلام شوشتری در سودان، سید مصطفی امامزاده در افریقا، سید محمدتقی طالقانی در مدینه، شیخ عبدالحسین فقیهی و سیدعبدالحسین لواسانی در عربستان، سیدعلی شبر و سید زین‌العابدین کاشانی در کویت، شریعت‌زاده اصفهانی در پاکستان و امام موسی صدر در لبنان.

آثار علمی

آیت‌الله بروجردی در دوران زندگی خود، کتاب‌های بسیاری نوشت که به کتاب‌های دهگانۀ رجالی، حدیثی، فقهی، اصول فقه، رساله‌های عملیه و کتاب‌های متفرقه، تقسیم می‌شود.

شفای چشم

ایام محرم، در بروجرد رسم است که عزاداران حسینی، به سر و بدن خود، خَرَّه (گِل) می‌مالند. یک‌بار که در روز عاشورا، آیت‌الله بروجردی از دردِ چشم رنج می‌برد، هنگام ورود دستۀ عزاداری به منزل او، وی اندکی از گلِ روی پای عزاداران را برداشته و به چشم خود مالید و درد چشم‌اش برطرف شد. نقل شده است که او تا پایان عمر، بدون استفاده از عینک، حتی ریزترین نوشته‌ها را نیز می‌خواند.

درگذشت

بعد از نمازِ صبح روز پنج شنبه، 10 فروردین 1340ش، آیت‌الله بروجردی، فوت کرد. با انتشار خبر رحلت او، عزای عمومی اعلام شد. علاوه بر عموم مردم، اقلیت‌های مذهبی و افراد صاحب مقام، از نقاط مختلف کشور و جهان، در مراسم خاک‌سپاری ایشان شرکت کردند. سفارتخانه‌ها تعطیل و پرچم آن‌ها به نشانۀ عزا، نیمه افراشته شد. دسته‌جات و هیئت‌های عزاداری، در نقاط مختلف، به راه افتاد. پیام‌های تسلیت سَران و پادشاهان کشورها، در روزنامه‌ها منتشر شد. طبق وصیت، پیکر آیت‌الله بروجردی در ورودی مسجد اعظم قم دفن شد. او در وصیت‌نامه به ادای حقوق شرعی و چگونگی مصرف وجوه شرعی باقی‌مانده در دفتر مرجعیت، اشاره کرده بود.

منابع

• ابراهیم‌پور، ابراهیم، اسوه مرجعيت: ويژه‌نامه آيت‌الله العظمي بروجردي، قم، دفتر عقل،1387ش.
• ابراهیمی‌پور، قاسم، انگیزه‌ها و روش‌های تهاجم به روحانیت، قم، دفتر عقل، 1386ش.
• اشکوری، درگذشتگان، قم، آیینۀ پژوهش، 1369ش.
• انصارى قمى، ناصر‌الدين، تأليفات خاندان امام خمينى، قم، آیینۀ پژوهش، 1369ش.
• انصارى قمى، ناصر‌الدين، كتاب‌شناسى بحارالأنوار، قم، آیینۀ پژوهش، 1369ش.
• انصارى قمى، ناصر‌الدين، اختران فقاهت بررسى زندگى علمى و سياسى گروهى از علماى سده اخير، قم، دلیل ما، 1387ش.
• «آیت الله بروجردی»، دانشنامۀ اسلامی، تاریخ بازدید: 5 مهر 1401ش.
• پاکتچی، احمد و دیگران، «خمینی، روح‌الله»، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی، آخرین به‌روز رسانی: 11 خرداد 1400ش.
• حسینی، محمد، پيام‌هاي قرآني با بيان اهل بيت عليهم السلام، اصفهان، نقش نگین، 1389ش.
• فرحزاد، حبیب‌الله، زيبايي اخلاق، قم، طوباي محبت، 1391ش.
• مکارم، مسعود، رمز موفقيت: خاطراتي از زندگي آيت‌الله‌ مكارم شيرازي، قم، امام علی ‌بن ابی‌طالب، 1387ش.
• «مرجعیت بعدازآیت الله بروجردی؟»، وبلاگ پیراسته‌فر، تاریخ درج مطلب: 10 فروردین 1398ش.
• واحد تحقیقات مركز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان، فهرست كتابخانه تخصصي آيت‌الله بروجردي (ره) قم (مقالات)، 1397ش.
• واحد تحقیقات مركز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان، زندگينامه و رسالۀ 28 مرجع، 1392ش.
• واحد تحقیقات موسسه فرهنگی هنری جام طهور، دائرة‌المعارف طهور: ادب و اخلاق، اصفهان، 1395ش.
• واحد تحقیقات موسسۀ فرهنگی هنری جام طهور، دائرة‌المعارف طهور: اعلام، اصفهان، مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه، 1395ش.