کارآوا
کارآوا؛ نغمه‌ها و نواهایی که هنگام کار و تلاش روزانه، زمزمه می‌شوند.
انسان‌ها از دیرباز برای ایجاد ضرب‌آهنگ مناسب در کارهای روزانه و نیز برای کاهش خستگی و افزایش توان در فعالیت‌های تولیدی، آواها و نواهایی را زمزمه و یا همخوانی می‌کردند. واژگان بی‌پیرایه و ساده‌ای که در کارآواها زمزمه می‌شوند باورهای فرهنگی و ارزش‌های اجتماعی مردمان یک منطقه جغرافیایی را نشان می‌دهد. در کارنواهای ایرانی، نیایش با خدا، سخن گفتن با طبیعت و توسل به ائمه به‌ویژه امام علی، نقش پررنگی دارد.
مفهوم‌شناسی
کارآوا که برخی آن را کارنوا یا موسیقی کار نامیده‌اند، شعرها یا واژگان آهنگینی هستند که در زندگی روزمرۀ ایرانیان و هنگام کار کردن یا فعالیت هنری، خوانده یا زمزمه می‌شوند.[۱] کارآواها گونه‌ای از ادبیات شفاهی هستند که معمولا در کارهای گروهی و به شکل جمله و جواب میان «سرخوان» و «هم‌خوان»ها اجرا می‌شوند.[۲] کارآوا، متناسب با شرایط اقلیمی و اقتضائات هر حرفه، متفاوت است؛ کارهایی مانند قالی‌بافی، صیادی، به آب انداختن لنج، چوپانی و کار در شالیزار، هر کدام کارنوای خاص خود را دارند. حتی میزان انرژی مصرف‌شده و نوع همکاری در یک حرفه، بر چگونگی موسیقی کار اثرگذار است.[۳] کارآواها، پیچیدگی و تصنع ندارند و موسیقی درونی آنها نیز بسیار متنوع و گوناگون است.[۴] برخی پژوهشگران، انواع کارآوا را نواهایی از دستۀ ترانه‌های عامیانه دانسته‌اند که در فعالیت‌های اقتصادی مولد (زایا) خوانده می‌شوند.[۵]
تاریخچه کارآوا در ایران
کارآوا در ایران، سابقه‌ای کهن دارد و برخی پژوهش‌ها، پیشینۀ کارآوای ایرانیان را به هزاران سال پیش بازمی‌گردانند.[۶] در جوامع گذشته که انجام کارهای گروهی معمولا با تکرار و با ریتم منظم و هماهنگ صورت می‌گرفت، کارورزان به‌وسیلۀ ابزار کار، ضرب می‌گرفتند و این هماهنگی را تا پایان کار حفظ می‌کردند؛ مثل جَهله‌زنی[۷] زنان که برای آوردن آب به سرچشمه یا آب‌انبار می‌رفتند[۸] یا حرکات منظم قالی‌بافان در به‌کارگیری ابزار قالی‌بافی.[۹] در بسیاری از مشاغل، کارورزان از صداهای انسانی برای ایجاد نظم و هماهنگی در انجام کار، بهره گرفته‌اند و کم‌کم این نواها به آوازها و نغمه‌خوانی‌هایی تبدیل شد که علاوه بر ایجاد هماهنگی در فعالیت‌ها، روح و روان کارورزان را نیز تعالی می‌بخشید و توان و شکیبایی آنها را می‌افزود.[۱۰]
از بندر سیراف در زمان ساسانیان که سرپل صادرات دریایی ایران بود تا دورۀ صفویه و دوره قاجار، گزارش‌های تاریخی گوناگونی از رواج آواهای کار وجود دارد.[۱۱] در سال 1389ش که از سوی رهبر جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان «سال کار و تلاش مضاعف» نامیده شده بود، برای نخستین بار در یک‌صد سال گذشته، ترانه‌های کار مورد توجه پژوهشی قرار گرفت و در پی آن، آواهای کار در ایران با همکاری مرکز موسیقی حوزۀ هنری، به اجرا درآمد. همچنین در سال 1396ش، «جشنواره کار و تلاش» با محوریت ترانه‌های کار در ایران توسط وزارت کار برگزار شد.[۱۲] کارآوا امروزه در پیشه‌های گوناگون ایرانیان از جایگاه و کارکرد پایین‌تری برخوردار است.
کارکردهای موسیقی کار
- نظم‌بخشی؛ ایرانیان به ویژگی نظم‌بخشی کارآواها در فعالیت‌های تولیدی و هنری، توجه داشته و از آن بهره می‌گرفتند. این سنت فرهنگی در فرآیند جامعه‌پذیری به نسل‌های پسینی منتقل شده و امروزه نیز تمدن کهن و دیرپای ایرانیان را بازنمایی می‌کند.[۱۳] آواهای خرمن‌کوبان، قالی‌بافان، برنج‌کوبان، مشک‌زنان و نمدمالان هماهنگی کامل با حرکت‌های لازم برای آن کار دارد.[۱۴]
- افزایش بازدهی؛ کارآوا، بازدهی مشاغل را افزایش می‌دهد، اما این افزایش بازدهی، ویژۀ مشاغلی است که نیازمند تمرکز و تفکر نباشد. پژوهشگران در مشاغلی که نیازمند فکر و تمرکز هستند، تنها سکوت را سفارش می‌کنند.[۱۵]
- آسان‌سازی کار؛ آوازخوانی و نغمه‌سرایی هنگام انجام کار، به‌ویژه در صنایع دستی و هنرهای سنتی، یکی از سازوکارهای شناخته‌شدۀ ایرانیان برای تحمل‌پذیر کردن و آسان‌سازی کارهای سخت و پرزحمت سنتی بوده است. از این منظر، کارآوا موجب می‌شود که سختی کار با وجود یکنواختی آن، کمتر به چشم آید و بلکه تبدیل به تفریح شده و انرژی‌بخش باشد.[۱۶]
- نشاط و تعالی روح؛ آمیختگی کار و تلاش روزانه با آوازهای شاد یا غمگینی که باورها و ارزش‌های اجتماعی را بازنمایی می‌کنند موجب می‌شود که روح کارگر یا هنرمند از لطافت و نوازش بیشتری بهره‌مند شود و در آفرینش‌گری خود، محصول یا اثر متعالی‌تری را پدید آورد.[۱۷]
- ایجاد شادی، شور و نشاط در محیط کار؛ کار وقتی به‌صورت گروهی انجام شود دل‌انگیزتر است و کارآواها در فعالیت‌های گروهی با ایجاد شادی و شور بر این دل‌انگیزی می‌افزایند.[۱۸]
جایگاه کارآوا در خرده‌فرهنگ‌های ایرانی
کارآوا از منظر برخی پژوهشگران، ضرورت وجودی خود را به‌صورت تاریخی اثبات کرده است. ایرانیان در گذشتۀ تاریخی خود برای نانوایی، آشپزی، دهقانی، صیادی، جاجیم‌بافی، گلیم‌بافی، قالی‌بافی، نمدمالی، بنایی، کوچ، شبانی، جاروکشی، خانه‌داری و حتی پذیرایی از مهمان، شعر و ترانه و کارآوا داشته‌اند.[۱۹] این کارآواها در سازگاری کامل با هر پیشه و ویژگی‌های فرهنگی هر منطقه، شکل گرفته است و معمولا کارآوای یک پیشه یا منطقۀ خاص در جای دیگر اجرا نمی‌شود. شعرها و ترانه‌هایی که در کارآوا زمزمه می‌شوند بیان‌کنندۀ احساسات و روحیات مردمان هر خرده‌فرهنگ در یک دورۀ زمانی خاص است.[۲۰] ترانه‌های عامیانه، مردم‌پسند و سنتی در قالب شعرهای کوچه‌باغی، کوچه‌بازاری و خیابانی در سازگاری با شرایط اجتماعی، فرهنگی و مذهبی، رایج‌ترین نوع کارآواها به‌شمار می‌روند. این اشعار، تاریخ، سنت‌ها، اسطوره‌ها و قهرمان‌های ایران را بازنمایی می‌کنند و شخصیت‌های ادبی، هنری، فرهنگی، تاریخی و اساطیری را ارج می‌نهند.[۲۱]
درون‌مایه‌های کارآوا
آواهای کار معمولا همراه با خوش‌بینی و امیدآفرینی هستند و به‌دلیل آن‌که برای کاهش سختی کار خوانده می‌شدند برای همگان دلچسب و دلنشین به‌نظر می‌آیند.[۲۲] در بسیاری از آواهای کار رایج میان ایرانیان، عناصر معنایی مشترکی شناسایی شده است که عبارت‌اند از:
- مناجات با خدا و پیشوایان دین اسلام و مذهب شیعه و یاری‌جستن از آنها برای تحمل خستگی و سختی کار و آرزوی برکت در تولید محصول؛
- سخن گفتن با گیاهان و حیوانات و ترغیب آنها به رشد و بازدهی بیشتر؛[۲۳]
- گلایه از سخت‌گیری کارفرمایان یا ستم فرمان‌روایان؛
- ترغیب کارورزان به شتاب در کار و افزودن تلاش؛
- نکوهش تنبلی و کندی در کار؛
- یادآوری سخت‌کوشی و پهلوانی امام علی با هدف توان‌افزایی و تاب‌آوری در برابر خستگی؛
- ذکر معشوق و گلایه از هجران یار و دوری راه؛
- بیان روند کار یا توصیف کار به‌همراه نام ابزار و لوازم آن.[۲۴]
انواع کارآوا
آواها و نواهایی که هنگام انجام فعالیت‌های تولیدی با هدف ایجاد نظم و هماهنگی و نیز افزایش توان و کاهش خستگی خوانده می‌شوند در چهار دسته کلی شامل کارآواهای کشاورزی، دامداری، دریانوردی و پیشه‌وری، جای می‌گیرند.
کارآوای کشاورزی
کارنواهای کشاورزی، شاخ‌وبرگ بسیاری دارند؛ آواهای کشاورزی در سه مرحلۀ کاشت، داشت و برداشت، شامل ترانه‌های بذرپاشی، آبیاری، خوشه‌چینی، خرمن‌کوبی، وزن کردن محصول و بسیاری از فعالیت‌های دیگر می‌شود.
در ابرکوه یزد، هنگام بیل‌زنی، یک نفر با خواندن مصرعی، دیگران را به ذکر صلوات فرامی‌خواند و این کار به‌گونه‌ای زمان‌بندی می‌شود که ذکر صلوات یا گفتن عبارت «علی مرتضی»، روند خستگی را کندتر سازد.[۲۵] در کاشمر هنگام خرمن‌کوبی این اشعار را زمزمه می‌کنند: من و تو گندم یک خوشه بودیم/ من و تو آب یک رودخونه بودیم/ من و تو بسته بودیم عهد و پیمون/ کدوم ناکس تو را کرده پشیمون.[۲۶] در فریدن هنگام برداشت محصول، چنین می‌خوانند: یکی برزیگرم کارم درویه/ یکی دانه بکارم صد برویه/ از این لطف خدا مو شاکرستم/ که یک گندم دادم صد داد به دستم.[۲۷] در برخی مناطق، هنگام چیدن آخرین دسته‌های گندم، فردی که صدای خوشی داشت صلواتی می‌فرستاد و بقیه دروگران با او همنوایی می‌کردند. آنها با فرستادن صلوات، پایان کار برداشت را به همه خبر می‌دادند و سپاسگزاری خود را بابت برکت محصول، نشان می‌دادند.[۲۸]
کارآوای دامداری
آواهای دامداری به نواهای چوپانی، هُوی‌مار،[۲۹] شیردوشی، مشک‌زنی و بسیاری از فعالیت‌های دیگر، تقسیم می‌شود.
کارآواهای چوپانی، نواهای گوناگون اما معناداری بوده است که چوپانان گاهی با نی‌نوازی همراه می‌کردند و از این طریق پیام خود را به اهالی ده یا حیوانات منتقل می‌کردند.[۳۰] چارواداران در سوادکوه، هنگام حمل بار در راه‌های سخت‌گذر، آوازی به نام «چارویداری حال» می‌خوانند.[۳۱] عشایر الیکایی در گرمسار نیز هرگاه بخواهند شتران پراکنده و مشغول چَرا را جمع کنند، با کارنوایی به نام «بَرَیوگ»، سکوت صحرا را می‌شکنند و به‌آسانی شتران را گرد می‌آورند.[۳۲]
شیردوشی حیوانات در بیشتر اقوام و مناطق ایران، کاری زنانه به‌شمار می‌رود. زنان هنگام شیردوشی گاو و گوسفند و بز، ترانه‌هایی در ستایش آن حیوان می‌خوانند و از آنها با تعبیرهایی لطیف، نام می‌برند. آنها با خواندن این آوازها می‌کوشند که به حیوان، آرامش بدهند و از این راه، شیر بیشتری به‌دست آورند.[۳۳] سخن گفتن با حیوانات، ریشه در این باور دارد که هر موجودی در این عالم، دارای شعور است و همه خداوند را تسبیح می‌کند و خواندن کارآوای مخصوص شیردوشی، موجب می‌شود که از گاو و گوسفند شیر بیشتری به‌دست آید.[۳۴]
مشک‌زنی از دیگر فعالیت‌های مرتبط با دامداری است که معمولا کاری زنانه است. عشایر ایوانکی در سمنان، مشکهای بزرگی به نام «ارغوت» می‌سازند که معمولا به‌صورت چهار نفره، با آن کار می‌کنند. در کارنوای مشک‌زنی گروهی، زنان این طایفه به مفهوم برکت توجه ویژه‌ای دارند. آنها هنگام مشک‌زنی چنین می‌خوانند: ارغوت جانم حرکت کن / چار من کره برکت کن / پارسال کره نخوردم / پارسال کره گرون بود / قیمت زعفرون بود / گله اومد سر قاش / چوپون می‌خواس نون و ماس / الله یارت ارغوت جان / سنگین بارت ارغون جان.[۳۵]
کارآوای پیشه‌وری
بهره‌گیری از کارنوا در پیشه‌های گوناگون، سابقه‌ای طولانی در تاریخ بشر دارد. این نغمه‌ها و آواها در پیشه‌هایی مانند بافندگی، قالی‌بافی، حایربافی، نمدمالی، نخ‌ریسی، بنایی، مسگری و نان‌پزی، گزارش شده است. در گزارشی تاریخی از بازار دیاربکر به آواز و کارنوای آهنگران، استادکاران و رویگران اشاره شده است که در مقام «سه‌گاه» و «حسینی» اجرا می‌شد و هر رهگذری را جذب می‌کرد.[۳۶]
در بیرجند، برخی استادکاران هنگام بنایی برای حفظ نظم و هماهنگی فعالیت‌ها چنین می‌گویند: های علی/ جانم علی/ علی علی/ حیدرعلی/ جانم علی/ نامم علی/ بیکار آیم/ برِز برز/ باز هم بِرِز/ گِل ندارم/ حیدر علی.[۳۷]
کارنواهای قالی‌بافی بر دو نوع است: یکی آواهای نقش‌خوانی که دستوالعمل آهنگین قالی‌بافی است و موجب شتاب کار می‌شود و بافنده با توجه به آن، طرح را نقش می‌زند؛ دیگری، آوازهایی است که بافنده‌ها در طول کار می‌خوانند و وصف حال و روز درونی یا بیرونی آنها است.[۳۸] در بادرود اصفهان هنگام چله‌کشی قالی، این شعر از پروین اعتصامی را زمزمه می‌کنند:[۳۹] هر که با پاکدلان صبح و مسایی دارد/دلش از پرتو اسرار صفایی دارد/ زهد با نیت پاک است نه با جامه پاک/ ای بس آلوده که پاکیزه ردایی دارد.[۴۰]
کارآوای دریانوردی
آواهای دریانوردی در جنوب ایران و به‌ویژه در بوشهر با نام «نیمه» یا «نهمه» شناخته می‌شوند و برای هر فعالیت مربوط به لنج، ماهیگیری و دریانوردی، کارنوای ویژه‌ای وجود دارد، مانند: شستن لنج، گَرگور (لنگرکشی)، میداف (پاروزنی)، اوشار یا راگی‌کردن (راهی‌کردن) لنج، غوص، گلافی، ماهیگیری، شراع (بادبان‌کشی)، بالا کشیدن تور ماهیگیری، تورریختن[۴۱] و نِیمه‌خوانی فلک‌ناز.[۴۲] نِیمه‌خوانی معمولاً در میان جاشوان و دریانوردان بوشهری رواج داشته است. نیمه‌خوانی در گویش بوشهری، دگرگون‌شدۀ «نغمه‌خوانی» است. آواز نیمه، یک تکخوان یا سردمدار دارد که او را «سرهنگ» یا «ناخدا» می‌گویند و بقیه افراد، با جواب «هله مالی» یا «هله» همراهی‌اش می‌کنند.[۴۳] در گذشته که لنج‌ها مسیرهای طولانی‌تری را می‌پیمودند این نواها به دریانوردان، شادابی و انگیزۀ تلاش بیشتر می‌داد. مضمون نیمه‌ها بیشتر در وصف ائمه است، اما در مواقعی که جاشوها نیازمند ترغیب به کار بیشتر هستند، کارآوا در وصف توانایی آنها خوانده می‌شود. برای نمونه، هنگام انداختن یا بیرون کشیدن تور ماهیگیری، تکخوان چنین می‌خواند: علی و یا علی / و مرد میدون / پدر یتیمون / الله بگردون / و شاه مردون / علی بگو تو / تا درنمونی / بلا نبینی. پس از هر مصرع، جمعیت نیز یاعلی می‌گویند.[۴۴]
در بلوچستان، ماهیگیران آوازی به نام «اَمبا» می‌خوانند. در این آواز گروهی، مراحل مختلف صید، به‌صورت پرسش و پاسخ میان ناخدا و گروه صیادان، بیان می‌شود.[۴۵]
ظرفیت‌های فرهنگی کارآوا
- تقویت هویت ملی؛ شناسایی، معرفی، حفظ و برجسته‌سازی خرده‌فرهنگ‌ها یکی از راه‌های حفظ هویت و اصالت ایرانی است. آواهای کار، صدای زندگی هستند و شور و شوق ایرانیان برای کار و تلاش را بازنمایی می‌کنند؛ کارآوا ارزش‌های اجتماعی و مشترک ایرانیان را در قالب آداب و رسوم محلی و منطقه‌ای، بازتولید می‌کند و با بهره‌گیری از ظرفیت‌های هنری شعر و موسیقی، پیوندهای ملی را تقویت کرده و با ایجاد درک متقابل از خرده‌فرهنگ‌های اقوام و قبایل مختلف ایران و گسترش مناسبات و ارتباطات آنها، در حفظ هویت ملی ایرانیان اثرگذار است.[۴۶]
- ورود دوباره به چرخه تمدن؛ آواهای کار از ظرفیت خوبی برای گسترش فرهنگ دینی کار و تلاش برای آبادانی دنیا برخوردار است. کارنواهای ایرانیان از دیرباز با اثرپذیری از سفارش‌های دینی (از زرتشت تا اسلام)، ستایشگر کار و تلاش و نکوهش‌گر تنبلی و بی‌کاری بوده است. حتی در برخی کارنواهای با مضمون عاشقانه نیز معشوق به‌عنوان همیار و همکار، توصیف شده است.[۴۷]
- تقویت روحیه تعاون؛ همیاری و فعالیت جمعی همواره در کار سنتی ایرانیان، نمود ویژه‌ای داشته است. کارهای جمعی نیازمند نشاط، همدلی و همزبانی هستند.[۴۸] در همین چارچوب، آواها و نواهای کار معمولا در فعالیت‌های گروهی، خوانده می‌شوند و تلاشی برای به‌ثمر نشستن کار جمعی به‌شمار می‌روند. در مضامین کارآواها، دیگران به کمک فراخوانده می‌شوند و کسانی که در همکاری و همیاری، تعلل یا تنبلی می‌کنند سرزنش می‌شوند.[۴۹]
- ترویج باورهای دینی و مذهبی؛ در بسیاری از کارآواها بر اساس آموزه‌های مذهب شیعه، توسل به امامان و به‌ویژه امام علی، نقش پررنگی دارد. برکت‌طلبی و یاری‌جستن از امام علی که درب قلعۀ خیبر را با توان بسیار برکنده است، در کارآواهای مشاغل سخت به‌ویژه دریانوردی و کشاورزی، دیده می‌شود.[۵۰] برکت‌جویی در فعالیت‌های گوناگون کشاورزی و دامداری مانند دوشیدن گاو و یا طلب باد از خدا هنگام باد دادن خرمن، خاستگاه دینی و مذهبیِ کارنواهای ایرانی را نشان می‌دهد؛ به‌ویژه آوازهایی که هنگام وزن کردن محصول گندم خوانده می‌شود، رویکرد آیینی پررنگ‌تری دارد.[۵۱] در اطراف بوشهر، کار تقسیم گندم رو به قبله و توسط معتمدان و ریش‌سفیدان انجام می‌شود. کسی که ترازو را پر می‌کند آوازهایی در ستایش خدا، پیامبر و امامان می‌خواند. با ضرب‌آهنگ این کارنوا از اشتباه در توزین جلوگیری می‌شود و امید به برکت محصول نیز مورد توجه قرار می‌گیرد.[۵۲]
- بازنمایی فرهنگ اصیل ایرانی؛ انواع کارآوا در ایران به‌دلیل آن‌که باورها، ارزش‌ها، سنت‌ها، مَثَل‌ها و اصطلاحات محلی و قدیمی را همراه با موسیقی بازنمایی می‌کند، از نظر جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی، زبان‌شناسی و دانش موسیقی دارای ارزش بسیار است و عناصر فرهنگ شفاهی ایرانیان را آشکار می‌سازد و به نسل‌های پسینی می‌سپارد.[۵۳]
- جاذبۀ گردشگری؛ توجه به آداب‌ورسوم و فولکلور و به‌ویژه بهره‌گیری از ظرفیت موسیقی عامیانه در جهان یکی از راه‌های جذب گردشگران علاقمند به موسیقی محلی و آداب و رسوم بومی است. کارآواهای ایرانی از این ظرفیت بهره‌مند هستند و می‌توانند در توسعۀ صنعت گردشگری به‌کار گرفته شوند؛ به‌ویژه آن‌که پشتوانۀ معنوی و ارزشی بسیاری از آواهای کار در ایران، می‌تواند گردشگری معناگرا را در ایران رونق ببخشد.[۵۴]
چالش‌های کارآوا
کارآواها باورها، ارزش‌ها، مهارت‌ها، محیط، سبک زندگی و به‌طورکلی عناصر فرهنگی هر ملت در گذر تاریخ را نشان می‌دهند،[۵۵] اما از منظر برخی پژوهشگران، امروزه ضرورت و اهمیت موسیقی کار مورد غفلت سیاست‌گذاران فرهنگی قرار گرفته است و به کارکردهای آن توجه کمتری می‌شود.[۵۶] امروزه مناسبت‌ها، عوامل و زمینه‌های سرودن نواهای کار، کاهش یافته است؛ اما با وجود این، کارآواها میراث فرهنگی ایرانیان به‌شمار می‌روند و با توجه به صنعتی‌شدن مشاغل، نیازمند بازیابی، بازسازی و نهادینه‌سازی هستند. احساس تعلق و تعهد به هویت ملی از طریق مشارکت خرده‌فرهنگ‌های ایرانی زمانی تحقق می‌یابد که اقوام مختلف ایرانی آن را احساس کرده و با آن همزادپنداری کنند. احیای میراث ناملموس خرده‌فرهنگ‌های کهن ایرانی می‌تواند در قالب تولید مستند، صوت، عکس، فیلم و نیز به شکل مکتوب، صورت بگیرد.[۵۷]
پانویس
- ↑ «کارآوا چیست؟»، وب‌سایت سیری در ایران.
- ↑ شفیعیون و دیگران، «کارآوا به‌منزلۀ نوع ادبی»، 1401ش، ص54 و 59.
- ↑ مجدی، «موسیقی کار از دوران ساسانیان تا امروز»، وب‌سایت رادیو گفت‌وگو.
- ↑ شفیعیون و دیگران، «کارآوا به‌منزلۀ نوع ادبی»، 1401ش، ص60.
- ↑ فرهادی، «ترانه‌های کار، کارآوای از یاد رفتۀ کارورزان و استادکاران»، 1379ش، ص123-124.
- ↑ «کارآوا چیست؟»، وب‌سایت سیری در ایران.
- ↑ «جَهله» کوزه‌ای شکم‌گرد با دهانه‌ای تنگ و لوله‌ای بوده است که از آن برای آوردن آب از سرچشمه استفاده می‌کردند.
- ↑ جاوید، نقش زن در موسیقی مناطق ایران، 1395ش، ص233.
- ↑ رجائی راوری، «موسیقی کار در قالی‌بافی راور کرمان»، 1399ش، ص21-23.
- ↑ آریان‌پور، اجمالی از جامعه‌شناسی هنر، 1354ش، ص52-53.
- ↑ مجدی، «موسیقی کار از دوران ساسانیان تا امروز»، وب‌سایت رادیو گفت‌وگو.
- ↑ جاوید، «غفلت از موسیقی کار در اوج ترانه‌های عاشقانه»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «کارآوا چیست؟»، وب‌سایت سیری در ایران.
- ↑ جعفری، «ترانه‌های کار»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ کازان، «بهترین موسیقی برای کار، سکوت است»، وب‌سایت ترجمان.
- ↑ رجائی راوری، «موسیقی کار در قالی‌بافی راور کرمان»، 1399ش، ص20.
- ↑ «کارآوا چیست؟»، وب‌سایت سیری در ایران.
- ↑ فرهادی، «ترانه‌های کار، کارآوای از یاد رفتۀ کارورزان و استادکاران»، 1379ش، ص131.
- ↑ جاوید، «غفلت از موسیقی کار در اوج ترانه‌های عاشقانه»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «کارآوا چیست؟»، وب‌سایت سیری در ایران.
- ↑ «کارآوا چیست؟»، وب‌سایت سیری در ایران.
- ↑ آریان‌پور، اجمالی از جامعه‌شناسی هنر، 1354ش، ص92.
- ↑ حاجی محمدیاری، «تجلی کار و یاری‌گری در سنت‌های گفتاری»، 1395ش، ص68.
- ↑ شفیعیون و دیگران، «کارآوا به‌منزلۀ نوع ادبی»، 1401ش، ص68.
- ↑ شفیعیون و دیگران، «کارآوا به‌منزلۀ نوع ادبی»، 1401ش، ص62.
- ↑ کریمی فروتقه، «موسیقی کار و تلاش در کاشمر»، 1396ش، ص201.
- ↑ پناهی سمنانی، شعر کار در ادب فارسی، 1369ش، ص271.
- ↑ حاجی محمدیاری، «تجلی کار و یاری‌گری در سنت‌های گفتاری»، 1395ش، ص69.
- ↑ این نوع از ترانه برای بر سر مهر آوردن میش‌ها و بزهایی خوانده می‌شود که از شیر دادن به فرزند خود امتناع می‌کنند. پس از خواندن این ترانه که با نوازش دام همراه است، داِم مادر مهربانی را از سر می‌گیرد و فرزند را می‌پذیرد. (شاه‌حسینی، «ابزار و ترانه‌های کار در عشایر الیکایی گرمسار»، 1378ش، ص143.)
- ↑ جاوید، نقش زن در موسیقی مناطق ایران، 1395ش، ص191.
- ↑ سلطانی لرگانی، کجور، 1383ش، ص284.
- ↑ شاه‌حسینی، «ابزار و ترانه‌های کار در عشایر الیکایی گرمسار»، 1378ش، ص141-142.
- ↑ معطوفی، تاریخ، فرهنگ و هنر ترکمانان، 1383ش، ج3، ص1917.
- ↑ جاوید، نقش زن در موسیقی مناطق ایران، 1395ش، ص191.
- ↑ شاه‌حسینی، «ابزار و ترانه‌های کار در عشایر الیکایی گرمسار»، 1378ش، ص156.
- ↑ اولیا چلبی، سیاحت‌نامه، 1314ق، ج4، ص38-39.
- ↑ وجدانی، حضرت علی در نغمه‌های عامیانه ایران، 1380ش، ص29.
- ↑ جعفری، «ترانه‌های کار»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ جاوید، مجموعه صوتی کارآواها، لو ح دوازدهم، شماره نهم، 1390ش.
- ↑ اعتصامی، دیوان اشعار، شماره 154، وب‌سایت گنجور.
- ↑ جعفری، «ترانه‌های کار»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «موسیقیِ رقص‌هایِ بوشهری و آوازهایِ دریانوردان»، وب‌سایت رادیو نواحی.
- ↑ شنبه‌زاده، «موسیقی کار دریایی بوشهر»، 1377ش، ص114.
- ↑ بلادی، «نیمه‌های کار در موسیقی بوشهر و گناوه»، 1396ش، ص227.
- ↑ بوستان و درویشی، هفت‌اورنگ: مروری بر موسیقی نواحی مختلف ایران، 1370ش، ص56.
- ↑ «کارآوا چیست؟»، وب‌سایت سیری در ایران.
- ↑ شفیعیون و دیگران، «کارآوا به‌منزلۀ نوع ادبی»، 1401ش، ص69-70.
- ↑ حاجی محمدیاری، «تجلی کار و یاری‌گری در سنت‌های گفتاری»، 1395ش، ص54
- ↑ هاشمی، «موسیقی کار در کهگیلویه و بویراحمد»، 1396ش، ص118.
- ↑ شفیعیون و دیگران، «کارآوا به‌منزلۀ نوع ادبی»، 1401ش، ص71.
- ↑ جعفری، «ترانه‌های کار»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ وجدانی، حضرت علی در نغمه‌های عامیانه ایران، 1380ش، ص21-23.
- ↑ فرهادی، «ترانه‌های کار، کارآوای از یاد رفتۀ کارورزان و استادکاران»، 1379ش، ص132.
- ↑ مرادی، «کارآوا؛ ظرفیت پنهان گردشگری»، وب‌سایت تبیان.
- ↑ صفری و ظاهری، «بررسی ترانه‌های کار در عشایر بختیاری»، 1388ش، ص182.
- ↑ جاوید، «غفلت از موسیقی کار در اوج ترانه‌های عاشقانه»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «کارآوا چیست؟»، وب‌سایت سیری در ایران.
پیوند به بیرون
- مستند تلویزیونی «کارآوا» در لرستان، از مجموعه مستند «سرزمین کهن» در وب‌سایت تلوبیون.
- مستند تلویزیونی «کارآوا: روایت کوچ» در ایل بختیاری، از مجموعه مستند «سرزمین کهن» در وب‌سایت شبکه تلویزیونی مستند.
- مستند تلویزیونی «کارآوا: مشک‌زنی و کره‌گیری»، در وب‌سایت آپارات.
- مستند تلویزیونی «کارآوا: چوپانی»، در وب‌سایت آپارات.
- مستند تلویزیونی «کارآوا: باران‌خواهی»، در وب‌سایت آپارات.
منابع
- آریان‌پور، امیرحسین، اجمالی از جامعه‌شناسی هنر، تهران، دانشگاه تهران، 1354ش.
- اعتصامی، پروین، دیوان اشعار، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 15 تیر 1402ش.
- اولیا چلبی، سیاحت‌نامه، استانبول، 1314ق.
- بلادی، محمدرضا، «نِیمه‌های کار در موسیقی بوشهر و گناوه»، در مجموعه مقالات فرهنگ موسیقی کار در ایران، به کوشش هوشنگ جاوید، تهران، سوره مهر، ۱۳۸۹ش.
- پناهی سمنانی، محمداحمد، شعر کار در ادب فارسی، تهران، مؤلف، 1369ش.
- جاوید، هوشنگ، مجموعه صوتی کارآواها و آیین‌های موسیقایی کار، تهران، حوزه هنری، 1390ش.
- جاوید، هوشنگ، «غفلت از موسیقی کار در اوج ترانه‌های عاشقانه»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 1 تیر 1399ش.
- جاوید، هوشنگ، نقش زن در موسیقی مناطق ایران، تهران، سوره مهر، 1395ش.
- جعفری، حمید، «ترانه‌های کار»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ به‌روزرسانی: 20 دی 1398ش.
- حاجی محمدیاری، رقیه، «تجلی کار و یاری‌گری در سنت‌های گفتاری»، فصلنامه فرهنگ مردم ایران، شماره 45 و 46، تابستان و پاییز 1395ش.
- رجائی راوری، محسن، «موسیقی کار در قالی‌بافی راور کرمان»، گلستان هنر، دورۀ 7، شمارۀ 2، تابستان 1399ش.
- سلطانی لرگانی، محمود، کجور، تهران، آرون، 1383ش.
- شاه‌حسینی، علیرضا «ابزار و ترانه‌های کار در عشایر الیکایی گرمسار»، فصلنامه عشایری ذخائر انقلاب، شماره 21، 1378ش.
- شفیعیون، سعید و دیگران، «کارآوا به‌منزلۀ نوع ادبی»، جستارهای نوین ادبی، شماره 216، بهار 1401ش
- شنبه‌زاده، سعید، «موسیقی کار دریایی بوشهر»، مقام موسیقایی، پاییز و زمستان 1377ش.
- صفری، جهانگیر و ظاهری، ابراهیم، «بررسی ترانه‌های کار در عشایر بختیاری»، فرهنگ و مردم، شماره 31-32، 1388ش.
- فرهادی، مرتضی، «ترانه‌های کار، کارآوای از یاد رفتۀ کارورزان و استادکاران»، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 11-12، اسفند 1379ش.
- «کارآوا چیست؟»، وب‌سایت سیری در ایران، تاریخ درج مطلب: 14 تیر 1400ش.
- کازان، الگا، «بهترین موسیقی برای کار، سکوت است»، ترجمه نجمه رمضانی، وب‌سایت ترجمان، تاریخ بازدید: 23 خرداد 1402ش.
- کریمی فروتقه، محمد، «موسیقی کار و تلاش در کاشمر»، در مجموعه مقالات فرهنگ موسیقی کار در ایران، به کوشش هوشنگ جاوید، تهران، سوره مهر، 1396ش
- مجدی، عبدالرضا، «موسیقی کار از دوران ساسانیان تا امروز»، وب‌سایت رادیو گفت‌وگو، تاریخ انتشار: 17 اردیبهشت 1402ش.
- مرادی، الهام، «کارآوا؛ ظرفیت پنهان گردشگری»، وب‌سایت تبیان، تاریخ بارگذاری: 31 شهریور 1389ش.
- بوستان، بهمن و درویشی، محمدرضا، هفت‌اورنگ: مروری بر موسیقی نواحی مختلف ایران، تهران، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، 1370ش.
- معطوفی، اسدالله، تاریخ، فرهنگ و هنر ترکمانان، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1383ش.
- «موسیقیِ رقص‌هایِ بوشهری و آوازهایِ دریانوردان»، وب‌سایت رادیو نواحی، تاریخ بازدید: 15 تیر 1402ش.
- وجدانی، بهروز، حضرت علی در نغمه‌های عامیانه ایران، تهران، سازمان میراث فرهنگی، 1380ش.
- هاشمی، همت، «موسیقی کار در کهگیلویه و بویراحمد»، در مجموعه مقالات فرهنگ موسیقی کار در ایران، به کوشش هوشنگ جاوید، تهران، سوره مهر، 1396ش.