طالقان

طالقان؛ شهرستانی در شمال استان البرز.

طالقان در میان درهٔ بزرگی در استان البرز واقع شده است. مرکز این شهرستان طالقان نام دارد و یکی از شهرهای ییلاقی، سرسبز و پرآب در میان رشته‌کوه البرز است.

نام‌گذاری

دهخدا، ریشهٔ طالقان را واژهٔ «تلکان» می‌داند. او نوشته است که نام این منطقه از روی سنگ سفید و شفافی با نام «تلک» گرفته شده و تلکان نام داشت. واژۀ «طالقان» شکل عربیِ همین واژۀ تلکان است. همچنین مردم طالقان به بلندترین منطقه، «تل» می‌گویند. تلکان به‌معنی سرزمین پر از کوه است و این معنی با ویژگی‌های طالقان سازگاری دارد.

تاریخچه

آثار باستانی برجای مانده در این خطه نشان از قدمتی ۴۵۰۰ ساله دارد. شهر طالقان از به‌هم‌پیوستن چهار محله با ‌نام‌های شهرک، گلینک، کولج و پردسر تشکیل شده است.

جمعیت‌شناسی

آمار جمعیتی؛ جمعیت شهرستان طالقان بر اساس سرشماری عمومی سال ۱۳۹۵ش، ۱۶۸۱۵ نفر بوده است. شهر طالقان به‌دلیل آب‌وهوای کوهستانی و ییلاقی، جمعیت فصلی دارد و در تابستان جمعیت این شهر به بیش از ۱۲ هزار نفر می‌رسد. جمعیت ثابت این شهر در حدود ۵۰۰۰ نفر است.

اقوام و زبان‌ها؛ زبان مردم طالقان، گویشی از زبان تاتی است. این گویش شباهت‌های خاصی به زبان‌های تالشی، مازندرانی و گیلکی دارد و از زبان آذری هم تأثیر پذیرفته است.

دین و مذهب؛ مردم طالقان مسلمان و شیعه‌مذهب هستند.

جغرافیا

موقعیت جغرافیایی؛ مساحت شهرستان طالقان ۱۳۲۵ کیلومتر مربع است. شهرستان طالقان از شمال با استان مازندران، از جنوب با شهرستان ساوجبلاغ، از جنوب‌غربی با فشگلدره و شهرستان آبیک و از شمال‌‌غربی با منطقه الموت همسایه است.

آب‌وهوا؛ این منطقه آب‌وهوای کوهستانی و ییلاقی دارد. زمستان‌های طالقان سرد و باقی فصول، معتدل هستند.

رشته‌کوه‌ها؛ در این خطه کوه‌های متعددی مانند قلهٔ شاه البرز، کوه‌های پیغمبر، حوضک زرچکانی، پردی، نمار، ارچنک، زرده چال، پرگال، گزانایورد، خشگه چال، خاکرود، کوروج، کاهار بزرگ و کوچک، سیاه سنگ، اسر، هزار بند، کرچال، عقیق و سات سر برافراشته‌اند.

منابع آبی (رودها)؛ مهم‌ترین رودخانهٔ این شهرستان، طالقان‌رود است. این رودخانه در مسیر خود به رودخانه‌های اندج و الموت پیوسته و رودخانهٔ پرآب شاهرود را به‌وجود می‌آورد.

حیات‌وحش؛ خرس، شغال، گرگ، سیاهگوش، کل یا بز وحشی، مار، کفتار، گراز، خرگوش، لاک‌پشت، خرچنگ و پرندگانی مثل دم‌جنبانک، کبک‌، عقاب و زاغ از جانورانی هستند که در این خطه زیست می‌کنند.

پوشش گیاهی؛ ریواس، تره کوهی، آویشن، بومادران، کاسنی، شنگ، گون، صعلب و گل‌های شقایق از پوشش گیاهی این شهرستان محسوب می‌شوند.

اقتصاد

کشاورزی و دامداری اصلی‌ترین منبع درآمد اهالی طالقان است. سالانه حجم بالایی از غلات، حبوبات، میوه‌جات و تولیدات دامی این منطقه وارد بازار سایر شهرها می‌شود. در کنار این مشاغل، صنایع دستی نیز موجب رونق اقتصاد مردم طالقان شده است.

فرهنگ و هنر

آداب‌ورسوم؛ مردم طالقان در روزهای منتهی به سال نوی خورشیدی، آیین «گِل‌کار» را انجام می‌دهند. اهالی در این آیین، دیوارها و خانه‌ها را برای عید با گِل مرمت و آماده‌ می‌کنند. همچنین آنها دیوارها را با آب و جارو تمیز می‌کنند که به این رسم «گِل‌او» می‌گویند.

برخی از مردم در شب یلدا به یکی از خانه‌های قدیمی آبادی که آن را «تعبیر‌خانه» می‌نامند می‌روند. در شب یلدا، دَه نفر از ریش‌سفیدان که همگی متأهل و باسواد هستند، در این خانه جمع شده و آفتابه‌ای مسی در میان مجلس قرار می‌دهند. افرادی که خواهان فال هستند، در پشت‌بام تعبیرخانه منتظر می‌مانند و اشیایی مانند انگشتر، سکه یا النگو از سوراخ پشت‌بام به داخل آفتابه می‌اندازند. ریش‌سفیدان، تفألی به دیوان حافظ زده و در همین هنگام یک شیٔ را از آفتابه خارج می‌کنند. شعر خوانده شده فال کسی است که شیء او از آفتابه خارج شود.

مشاهیر؛ طالقان مهد مشاهیر بزرگی همچون جلال آل‌احمد (نویسندهٔ نامدار)، آیت‌الله سید محمود طالقانی (اولین امام جمعه تهران)، عبدالمجید طالقانی (خوشنویس، شاعر و عارف)، ولی‌الله فلاحی (فرماندهٔ نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران)، غلام‌حسین درویش (موسیقی‌دان)، برادران امیدوار (اولین جهان‌گردان ایرانی معاصر)، محمود میران (دارندهٔ مدال برنز جودوی جهان)، علی‌اکبر فرهنگی (چهرهٔ ماندگار کشور در رشتهٔ مدیریت)، یحیی پویا (پزشک و پژوهشگر) و احسان حدادی (دارندهٔ مدال طلای جهانی در رشتهٔ دوومیدانی) است.

موسیقی؛ طالقان موسیقی فولکلور مخصوص به خود را دارد. اصلی‌ترین بخش این موسیقی متأثر از افسانهٔ عزیز و نگار است. بخش دیگری از این موسیقی متأثر از موسیقی مازندران و گیلان است.

غذای محلی؛ بانوان هنرمند این خطه به پخت انواع غذاهای محلی از جمله کلم‌پلوی برگ‌، یوان‌آش‌، حلیم طالقان‌، پلاسرتره، مرجو خورش، والک‌پلو، دال‌عدس‌، کمان‌گوشت خورش و خوراک لوبیا پوله می‌پردازند.

سوغات و صنایع‌دستی؛ عسل، لبنیات، سیب، گیلاس، گلابی، گردو، زیتون، زرشک کوهی و بادام کوهی از سوغات معروف این خطه به شمار می‌روند. جاجیم‌بافی، بافت گلیم و کرباس از صنایع‌دستی طالقان هستند.

آموزش و پژوهش

در طالقان دو دانشگاه پیام‌نور و آزاد، پژوهشکدهٔ بیوتکنولوژی کشاورزی ایران و موسسهٔ تحقیقاتی اصلاح و تهیهٔ نهال و بذر مشغول به فعالیت هستند.

حوزهٔ علمیهٔ مهدی موعود طالقان نیز در سال ۱۳۹۲ش فعالیت خود را آغاز کرد.

تقسیمات کشوری

شهرستان طالقان از دو بخش مرکزی و بالاطالقان، دو شهر طالقان و جوستان و چهار دهستان تشکیل شده است.

گردشگری

سنگ‌نبشتهٔ گردنه عسلک؛ در روستای گراب، در سه کیلومتری جنوب‌غربی گردنه‌ عسلک و در دامنه ارتفاعات یخچال و میش‌چال، میراثی از دوران قاجار برجای مانده است. بر روی این سنگ‌نبشته موضوع ایجاد نهری در دوران ناصرالدین شاه حک شده است.

خانهٔ آیت‌الله طالقانی؛ در روستای گیلرد، خانه‌ای خشتی و گلی وجود دارد که معماری آن وابسته به دوران قاجاریه است. آیت‌الله طالقانی در دوران حیات خود در این خانه ساکن بود.

روستای دیزان؛ در دامنهٔ رشته‌کوه‌های البرز، روستای دیزان قرار دارد. این روستا به‌دلیل وجود قلعه‌های متعدد باقی‌مانده از دوران اسماعیلیان و دشت‌ها و مراتع سرسبز دیزان نام گرفت.

روستای ایستا؛ روستای ایستا یکی از عجیب‌ترین روستاهای ایران است که در زمان متوقف شده است. مردم این روستا از هیچ‌گونه امکانات و تکنولوژی مانند آب لوله‌کشی، برق و وسایل ارتباطی استفاده نمی‌کنند.

از دیگر جاذبه‌های گردشگری این منطقه می‌توان به امامزاده قاضی میرسعید، سد و دریاچهٔ طالقان، امامزاده هارون (فرزند امام موسی کاظم)، ارژنگ قلعه، روستای اورازان، روستای میر، آبشار شله‌بن، آبشار کرکبود، آبشار سوهان (چره)، غار کله‌سنگ، روستای کلارود، روستای گلیرد، حمام شهرک، آرامگاه پیروشته، امامزاده زکریا، مقبرهٔ شیخ و مقبرهٔ شعیب بن صالح اشاره کرد.

امکانات رفاهی

در این شهرستان برای اقامت مسافران امکانات رفاهی از جمله هتل، مسافرخانه و اقامتگاه بوم‌گردی وجود دارد.

منابع

• «جاهای دیدنی طالقان/راهنمای سفر طالقان»، وب‌سایت ره‌بال آسمان، تاریخ درج مطلب: ۱۴ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «جدول تقسیمات کشوری استان به تفکیک عناصر تقسیماتی»،‌ معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم کشور، تاریخ بازدید: ۷ آبان ۱۴۰۱ش.
• «حوزه علمیه طالقان فعالیت خود را آغاز کرد»، خبرگزاری فارس نیوز، تاریخ درج مطلب: ۳۰ شهریور ۱۳۹۲ش.
• خرمشاهی، شیدا و حسنی، محبوبه، «جاهای دیدنی طالقان؛ از روستاهای ییلاقی تا آبشارهای زیبا»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۷ آبان ۱۴۰۱ش.
• «دانشگاه آزاد طالقان»، وب‌سایت تحصیلیکو، تاریخ بازدید: ۷ آبان ۱۴۰۱ش.
• «رودخانه طالقان کجاست و مسیر دسترسی به آن چگونه است»، وب‌سایت ملک مارکت، تاریخ درج مطلب: ۱۴ خرداد ۱۴۰۰ش.
• «طالقان سرزمین بلندی»، وب‌سایت لحظه آخر، تاریخ درج مطلب: ۳ شهریور ۱۴۰۰ش.
• «طالقان کجاست؟»، وب‌سایت ایرانی‌جو، تاریخ درج مطلب: ۲۶ اکتبر ۲۰۲۱م.
• «طالقان»، وب‌سایت ماستس، تاریخ بازدید: ۷ آبان ۱۴۰۱ش.
• «طالقان»، وب‌سایت مرجع شهرهای ایران، تاریخ بازدید: ۷ آبان ۱۴۰۱ش.
• «معرفی شهر طالقان»، وب‌سایت چهارگوشه ایران زیبا، تاریخ بازدید: ۷ آبان ۱۴۰۱ش.
• «مکان‌های دیدنی و گردشگری بسیار زیبای شهر طالقان»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: ۷ آبان ۱۴۰۱ش.
• میرشریف، سارا، «طالقان کجاست؟/مقصدی خنک برای تابستان»، وب‌سایت اتاقک، تاریخ درج مطلب: ۱ آبان ۱۴۰۱ش.
• «نتایج سرشماری جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال ۱۳۹۵»، درگاه ملی آمار، تاریخ بازدید: ۷ آبان ۱۴۰۱ش.
• «نگاهی شب یلدا در طالقان»، خبرگزاری ایرنا آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آذر ۱۳۹۲ش.
• «نمایش دانشگاه‌های استان البرز»، وب‌سایت یونیرف، تاریخ بازدید: ۷ آبان ۱۴۰۱ش.