سحر خیز باش تا کامروا باشی

سحر خیز باش تا کامروا باشی؛ ضرب‌المثلی برای اشاره به کلید طلایی موفقیت.

ضرب‌المثل «سحر خیز باش تا کامروا باشی» یکی از مَثَل‌های قدیمی و پرکاربرد در زبان فارسی است که ریشه در حکمت‌های کهنِ فرهنگ ایرانی دارد و به اهمیت سحرخیزی و زود برخاستن از خواب صبحگاهی تأکید می‌کند. این ضرب‌المثل به این معنا است که افراد سحرخیز شانس بیشتری برای موفقیت در کارهای‌شان دارند، زیرا صبح زود از خواب بیدار شدن هم موجب سرحالی روحی و جسمی می‌شود و هم به انجام سریع‌تر کارهای روزانه کمک می‌کند.

مفهوم‌شناسی ضرب‌المثل «سحر خیز باش تا کامروا باشی»

واژۀ سَحَر در لغت به‌معنای هنگام آخر شب و قبل از صبح است. در برخی روایات اهل‌بیت زمان سحر به پیش از طلوع فجر صادق (اذان صبح) گفته شده است و سحرخیزی به‌معنای بیدار شدن از خواب، هنگام سحر است. کامروایی به‌معنای کامیابی و موفقیت در کارها و زندگی است. این ضرب‌المثل به نقش سحرخیزی در موفقیت و پیروزی انسان در کارها اشاره داشته و اهمیت نظم، برنامه‌ریزی و استفادۀ بهینه از زمان برای رسیدن به اهداف را نشان می‌دهد. با توجه به این مفهوم افراد سحرخیز شانس بیشتری برای رسیدن به اهداف خود دارند.

ریشه ضرب‌المثل «سحر خیز باش تا کامروا باشی»

داستان مشهوری دربارۀ ضرب‌المثل «سحر خیز باش تا کامروا باشی» میان مردم وجود دارد که به دوران ساسانی و وزیر دانای انوشیروان، بزرگمهر، برمی‌گردد. بزرگمهر هر روز صبح زود به دربار انوشیروان می‌رفت و پس از ادای احترام، به او می‌گفت: «سحر خیز باش تا کامروا باشی».

شبی انوشیروان از نصیحت‌های مکرر بزرگمهر خسته شد و تصمیم گرفت او را به بازی بگیرد. او به چند نفر از سرداران نظامی دستور داد که نیمه‌شب بیدار شوند و در مسیر بزرگمهر، به‌صورت ناشناس به او حمله کنند. آنها باید لباس‌هایش را از تنش دربیاورند و از هر طرف به او حمله کنند تا راه فراری برای او باقی نماند.

صبح روز بعد، وقایع طبق برنامۀ انوشیروان اتفاق افتاد. بزرگمهر که پیش از صبح به دربار می‌رفت، با این افراد مواجه شد و لباس‌هایش را از تنش درآوردند. او راه فراری پیدا نکرد و چون صلاح ندید برهنه نزد انوشیروان برود، به خانه بازگشت و دوباره لباس پوشید. برای همین، آن روز دیرتر به دربار رسید.

انوشیروان که از دیرآمدن بزرگمهر مطلع شد، با خنده به او گفت: مگر هر روز نمی‌گفتی سحر خیز باش تا کامروا باشی؟ بزرگمهر با هوشمندی پاسخ داد: دزدان امروز کامروا شدند، زیرا آنها زودتر از من بیدار شده بودند. اگر من زودتر از آنها بیدار می‌شدم و به درگاه پادشاه می‌آمدم، من کامرواتر بودم. انوشیروان نیز از پاسخ شایستۀ بزرگمهر، شرمنده شد.

کاربرد ضرب‌المثل «سحر خیز باش تا کامروا باشی»

ضرب‌المثل «سحر خیز باش تا کامروا باشی» در موقعیت‌های مختلفی به‌کار می‌رود که در آنها تأکید بر اهمیت سحرخیزی و استفادۀ بهینه از زمان برای موفقیت و کامیابی وجود دارد. این ضرب‌المثل معمولاً در موارد زیر استفاده می‌شود:

• تشویق به سحرخیزی: زمانی که می‌خواهیم کسی را به بیدار شدن زودتر تشویق کنیم تا از فرصت‌های بیشتر در روز استفاده کند و به اهدافش برسد.
• هشدار دربارۀ دیرکرد: زمانی که کسی به‌دلیل دیر بیدار شدن از خواب، از یک فرصت یا کار عقب می‌ماند، این ضرب المثل به‌عنوان یک هشدار یا تذکر استفاده می‌شود تا اهمیت سحرخیزی را به او یادآوری کنند.
• موفقیت در کار و زندگی: در موقعیت‌هایی که افراد بخواهند نشان دهند که سحرخیزی چگونه می‌تواند به موفقیت و کامیابی در کارها و زندگی کمک کند.
• برنامه‌ریزی و استفاده از زمان: این ضرب‌المثل در بحث‌های مربوط به برنامه‌ریزی و استفادۀ بهینه از زمان نیز به‌کار می‌رود؛ زیرا سحرخیزی به‌عنوان یک اصل مهم در مدیریت زمان و برنامه‌ریزی روزانه شناخته می‌شود.
• آموزش و تربیت: در محیط‌های آموزشی و تربیتی نیز، این ضرب‌المثل برای آموزش اهمیت نظم و انضباط به کودکان و نوجوانان استفاده می‌شود.

سحرخیزی در آموزه‌های اسلامی

سحرخیزی در آموزه‌های اسلامی جایگاه ویژه‌ای دارد و به‌عنوان یک ارزش اخلاقی، معنوی و عملی مورد تأکید قرار گرفته است. در اسلام، سحرگاه (قبل از طلوع فجر و اذان صبح)، زمان خاصی است که برای عبادت، تفکر و برنامه‌ریزی روزانه توصیه شده است و به‌عنوان یکی از بهترین زمان‌ها برای دعا و نیایش شناخته می‌شود. امام باقر در روایتی از مسلمانان خواسته تا سحرگاه بیدار باشند و دعا کنند؛ زیرا در این زمان درهای آسمان گشوده می‌شود و دعاها مستجاب می‌شود.

نماز شب یکی از اعمال مستحبی در اسلام است که هنگام سحر خوانده می‌شود. در آیات و روایات فراوانی، فضیلت نماز شب و نکوهش ترک آن به مسلمانان یادآوری شده است. در قرآن کریم در سورۀ مزمل به پیامبر توصیه شده است که شب را به پا خیزد، حتی به زمان کوتاهی. این آیه نشان‌دهندۀ اهمیت بیداری در شب و سحرگاه برای عبادت و تقرب به خدا است. بسیاری از اولیای خدا و عالمان دینی نیز به نماز شب و سحرخیزی اهمیت ویژه‌ای می‌دادند.

در آموزه‌های اسلامی، سحرگاه زمان مناسبی برای تفکر، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری‌های مهم عنوان شده است؛ زیرا آرامش و سکوت سحرگاه به انسان کمک می‌کند تا با تمرکز بیشتری به مسائل زندگی بیندیشد و راه‌حل‌های بهتری پیدا کند.

در قرآن کریم سحرخیزی یکی از اسباب برکت در زندگی انسان معرفی شده است و در پی آن پیامبر اسلام مسلمانان را به سحرخیزی دعوت کرده و برکت و توفیق را در سحرگاه دانسته است. وی از خدا برای بندگانی که صبح زود به دنبال کار خود می‌روند، طلب برکت کرده است. همچنین، امام علی در روایتی خوابیدن قبل از طلوع فجر را نهی کرده و آن را مایۀ پریشانی و فقر دانسته است.

در قرآن کریم، زمان سحر به‌عنوان زمان پاکی و نور نیز توصیف شده است. این آیات و روایات نشان‌دهندۀ اهمیت وقت سحر در نظام آفرینش و زندگی انسان است. در روایات بسیاری آمده است که سحرخیزی باعث افزایش روزی و موفقیت در کارها می‌شود. در روایتی امام حسین به ابوحمزۀ ثمالی توصیه کرد که پیش از طلوع آفتاب خواب نکن؛ زیرا خداوند روزی بندگان را در این وقت تقسیم می‌کند و هر کس در این وقت خواب باشد از روزی محروم می‌شود. ضرب‌المثلی قدیمی نیز در میان ایرانیان وجود دارد که «روزی را اول صبح تقسیم می‌کنند». این آیات و روایات و توصیه‌ها نشان می‌دهند که سحرخیزی نه‌تنها برای عبادت، بلکه برای موفقیت در زندگی مادی نیز مفید و مؤثر است.

فواید سحرخیزی

سحرخیزی فواید بسیاری برای جسم و روح انسان دارد. این عادت نه‌تنها به بهبود سلامت جسمی کمک می‌کند، بلکه تأثیرات مثبتی بر سلامت روان و بهره‌وری فردی نیز دارد.

فواید سحرخیزی برای جسم

سحرخیزی به تنظیم چرخۀ خواب و بیداری یعنی ساعت بیولوژیک بدن، کمک می‌کند. این تنظیم موجب بهبود کیفیت خواب و کاهش مشکلاتی مانند بی‌خوابی می‌شود. بیدار شدن در سحرگاه و شروع روز با آرامش، انرژی بیشتری را برای فعالیت‌های روزانه فراهم می‌کند. همچنین زمان سحر اکسیژن خالص به سطح زمین می‌رسد و این اکسیژن خالص و هوای پاک بر سیستم ایمنی بدن و به تنظیم متابولیسم بدن کمک می‌کند و سبب می‌شود بدن در طول روز عملکرد بهتری داشته باشد.

بر اساس توصیه‌های قرآنی و اسلامی صِرف سحرخیزی مانع بروز برخی بیماری‌ها به‌ویژه سکته‌های قلبی صبحگاهی نمی‌شود، بلکه علاوه بر بیدار ماندن در زمان بین طلوع فجر و طلوع آفتاب، انجام کارهایی چون ورزش، پیاده‌روی، انجام عبادات و نیایش می‌تواند به کاهش استرس، تنظیم هورمون‌ها و فشار خون کمک کند و موجب پیشگیری از بسیاری بیماری‌ها، به‌ویژه سکتۀ قلبی در انسان شده و به بهبود سلامت قلبی‌عروقی کمک کند.

سحرخیزی و صبح زود از خواب برخاستن همچنین می‌تواند فرصت مناسبی برای تغذیۀ سالم در فرد ایجاد کند و شروع روز با آرامش و بدون عجله، سطح هورمون‌های استرس را کاهش می‌دهد. خواب کافی و بیداری در سحرگاه به تقویت سیستم ایمنی بدن نیز کمک کرده و خطر ابتلا به بیماری‌ها از جمله سرطان را کاهش می‌دهد.

فواید سحرخیزی برای روح و روان

سحرخیزی به‌دلیل سکوت و آرامش نهفته در آن موجب افزایش تمرکز و بهره‌وری در طول روز می‌شود. افراد سحرخیز با ذهن تازه و بدون حواس‌پرتی، کارهای خود را با کارایی بیشتری انجام می‌دهند. سحرخیزی به کاهش استرس و افسردگی کمک می‌کند، به همین دلیل افراد سحرخیز کمتر دچار افسردگی می‌شوند و سطح هورمون‌های ضدافسردگی در بدن آنها افزایش می‌یابد.

همچنین سحرخیزی با احساس شادی و رضایت از زندگی مرتبط است. افراد سحرخیز وقت بیشتری برای گذراندن با خانواده دارند و به همین دلیل احساس بهتری نسبت به زندگی خود داشته و از سلامت روانی بهتری برخوردارند. مطالعات روانشناسی نشان می‌دهد که سحرخیزی ریسک ابتلا به اختلالات روانی مانند افسردگی را نیز کاهش می‌دهد.

موفقیت افراد به عوامل زیادی بستگی دارد و سحرخیزی یکی از این عوامل است. بسیاری از افراد موفق در دنیا مانند بیل گیتس، مدیرعامل مایکروسافت، ایلان ماسک، مدیرعامل تسلا و تیم کوک، مدیرعامل اپل، سحرخیز هستند و از این روش برای افزایش بهره‌وری و موفقیت خود استفاده می‌کنند، البته این به این معنی نیست که تمام افراد موفق سحرخیز هستند یا تمام سحرخیزان موفق می‌شوند.

نقش سحرخیزی در زندگی سیاسی‌اجتماعی ایرانیان

سحرخیزی در زندگی اجتماعی و سیاسی ایرانیان از گذشته‌های دور تا امروز نقش مهمی داشته و به‌عنوان یک ارزش مثبت تلقی می‌شود. بسیاری از شخصیت‌های تاریخی و سیاسی ایرانیان در گذشته مانند انوشیروان و کوروش و از شخصیت‌های معاصر مانند امام خمینی و بسیاری از عالمان دینی به سحرخیزی معروف بوده‌اند و همین سحرخیزی در زندگی سیاسی و اجتماعی آنان مؤثر بوده است. این عادت نه‌تنها به عنوان یک ارزش فرهنگی و معنوی بین آنها شناخته شده است، بلکه تأثیرات قابل توجهی بر شیوۀ زندگی، کار و حتی سیاست آنان گذاشته است.

برخی از جنبه‌های نقش سحرخیزی در زندگی اجتماعی و سیاسی ایرانیان عبارتند از:

• تأثیر بر فرهنگ کار و تلاش: سحرخیزی در فرهنگ ایرانی همواره به‌عنوان نمادی از سخت‌کوشی و مسئولیت‌پذیری شناخته شده است. در گذشته، کشاورزان، دامداران و پیشه‌وران کار خود را از سحرگاه آغاز می‌کردند تا از خنکی هوا و روشنایی روز بهره‌مند شوند.
• تأثیر بر برنامه‌ریزی و مدیریت زمان: سحرخیزی به ایرانیان کمک کرده است تا زمان خود را بهتر مدیریت کنند و برای فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی برنامه‌ریزی بهتری داشته باشند. این عادت سبب شده است که بسیاری از افراد در طول تاریخ ایران، مانند سیاستمداران، دانشمندان و هنرمندان، از زمان خود به‌طور بهینه استفاده کنند.
• نقش در تحولات سیاسی و اجتماعی: در تاریخ ایران، برخی از تحولات سیاسی و اجتماعی در سحرگاه یا با الهام از ارزش‌های مرتبط با سحرخیزی شکل گرفته‌اند. برای مثال، در دوران مشروطه و انقلاب اسلامی، بسیاری از فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی در سحرگاه برنامه‌ریزی و اجرا می‌شدند تا از فرصت‌های موجود به بهترین شکل استفاده شود.
• تأثیر بر زندگی اجتماعی: سحرخیزی در زندگی اجتماعی ایرانیان نیز تأثیرگذار بوده است. مثلاً در گذشته، بازارها و مراکز تجاری از سحرگاه فعالیت خود را آغاز می‌کردند و این موضوع به ایجاد روابط اجتماعی قوی‌تر و همکاری بیشتر بین مردم کمک می‌کرد. همچنین، مراسم مذهبی و اجتماعی مانند عزاداری‌های محرم و جشن‌های نوروزی معمولاً از سحرگاه آغاز می‌شدند.
• تأثیر بر ادبیات و هنر: سحرخیزی در ادبیات و زبان فارسی و هنر اسلامی نیز بازتاب گسترده‌ای دارد. بسیاری از شاعران بزرگ مانند حافظ، سعدی، عطار و مولوی در اشعار خود به اهمیت سحرگاه و بیداری در این زمان اشاره کرده‌اند. این موضوع نشان‌دهندۀ تأثیر عمیق سحرخیزی بر فرهنگ و هنر ایرانی است.
• تأثیر بر زندگی مدرن: در زندگی مدرن امروزی به‌دلیل زندگی ماشینی و استرس‌های ناشی از آن، سرگرمی‌های رسانه‌ای و اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی، انسان را از نعمت ارزشمند سحرخیزی دور کرده و فرصت سازندگی و خودسازی را از انسان گرفته است. عدم بهره بردن از این لحظات ارزشمند و انسان‌ساز علاوه بر این‌که موجب دوری انسان از رحمت الهی می‌شود، همچنین آثار نامطلوب جسمی، روحی و روانی مانند کسلی، خستگی و افسردگی را در طول روز به همراه دارد. همان‌طور که سحرخیزی نزد ایرانیان از گذشته به‌عنوان یک عادت مفید شناخته می‌شد، در حال حاضر نیز بسیاری از افراد موفق در حوزه‌های مختلف، مانند سیاست، کسب‌وکار و علم آموزی، به سحرخیزی معتقدند و از این عادت برای افزایش بهره‌وری و موفقیت خود استفاده می‌کنند.

ضرب‌المثل «سحر خیز باش تا کامروا شوی» در ادبیات و کلام بزرگان

لقمان حکیم در نصیحتی به پسرش می‌گوید: مبادا خروس از تو عاقل‌تر باشد و توجهش به نماز بیشتر از تو باشد. آیا نمی‌بینی که برای هر نماز اذان می‌گوید و در سحرها با بانگ بلند خبر می‌دهد و تو در خواب هستی؟ لقمان حکیم با این رویکرد، اهمیت سحرخیزی برای انجام کارهای مهم و عبادت را به پسرش یادآور می‌شود.

در یک رباعی منتسب به ابوسعید ابوالخیر در مورد سحرخیزی آمده است:

هنگام سپیده‌دم خروس سحری

دانی که چرا همی کند نوحه‌گری

یعنی که نمودند در آیینۀ صبح

کز عمر شبی گذشت و تو بی‌خبری

حسن حسن‌زاده آملی نیز در سخنان خود آورده است: «إلهی، خروس را سحر باشد و حسن را نباشد!» یا «إلهی، خروس را در شب خروش باشد و حسن خاموش باشد!».

حافظ، شاعر بزرگ ایرانی، در اشعار خود به‌طور مکرر به موضوع سحر و سحرخیزی اشاره کرده است. او در اشعار خود دوش، شب، نیم‌شب، شبگیر، سحر، صبح‌ و به‌ویژه سحرها را نماد حال خوش معنوی، بیداری دل و نزدیکی‌اش به خدا می‌داند. وی از سحر و سحرخیزی به‌عنوان زمان مناسب برای راز و نیاز، عبادت و تفکر استفاده کرده است. مرتضی مطهری در مورد سحرخیزی حافظ معتقد است هیچ کس در مورد سحرخیزی و مناجات شبانه، بهتر از حافظ سخن نگفته است و خود حافظ نیز بر این باور بوده که هرچه داشته از سحرخیزی وی بوده است.

حافظ در غزلیات خود دربارۀ اثرات سحرخیزی، این گونه سروده است:

سوزِ دل، اشکِ روان، آهِ سحر، نالۀ شب

این همه از نظرِ لطفِ شما می‌بینم

هر دَم از رویِ تو نقشی زَنَدَم راهِ خیال

با که گویم که در این پرده چه‌ها می‌بینم

کس ندیده‌ست ز مُشکِ خُتَن و نافۀ چین

آنچه من هر سَحَر از بادِ صبا می‌بینم

و باز هم در مورد سحر چنین سروده است:

خود را بکش ای بلبل از این رشک که گُل را

با بادِ صبا وقتِ سحر جلوه‌گری بود

هر گنجِ سعادت که خدا داد به حافظ

از یُمنِ دعایِ شب و وِردِ سَحَری بود

ضرب‌المثل «سحر خیز باش تا کامروا شوی» در دیگر زبان‌ها

در زبان انگلیسی مفهوم ضرب‌المثل «سحر خیز باش تا کامروا شوی» با عبارت Early bird catches the worm شناخته می‌شود و به این معنی است که پرندۀ سحرخیز کِرم را می‌گیرد.

در زبان ایتالیایی هم عبارت: Chi dorme non piglia pesci به‌معنی «کسی که می‌خوابد، ماهی نمی‌گیرد»، تداعی‌کنندۀ مفهوم این ضرب‌المثل است. در زبان چینی نیز عبارت «هر کس زودتر با بانگ خروس از خواب بیدار شود، به بهشت می رود» با مفهوم این ضرب‌المثل ایرانی هم‌خوانی دارد.

منابع

• قرآن کریم.
• ابوسعید ابوالخیر، رباعیات، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 30 اسفند 1403ش.
• «از سحرخیزی من بوده است‏»، وب‌سایت جامع امام خمینی، تاریخ بازدید: 3 فروردین 1404ش.
• «اسرار سحرخیزی در دنیا و آخرت»، وب‌سایت ایمانور، تاریخ بازدید: 29 اسفند 1403ش.
• ایزدی‌نیا، پریچهر، «انشا درباره معنی ضرب‌المثل سحر خیز باش تا کامروا شوی انگلیسی و فارسی»، وب‌سایت مجله سلامتی لیمومی، تاریخ درج مطلب: 29 بهمن 1402ش.
• براتی، محمود، «وقت حافظ»، نشریه پژوهش‌های ادب عرفانی، دوره 9، شماره 1، پیاپی 28، 1394ش.
• پاینده، ابوالقاسم، نهج‌الفصاحه، تهران، دنیای دانش، بی‌تا.
• تقی‌زاده فایند، نیره، «سحر خیزی از منظر قرآن، احادیث و علم پزشکی»، وب‌سایت تدبر، تاریخ درج مطلب: 27 مهر 1390ش.
• حافظ، غزلیات، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 30 اسفند 1403ش.
• حر عاملی، محمد بن حسن، «تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشّريعة»، قم، مؤسسه آل‌البیت لاحیاءالتراث، بی‌تا.
• «داستان جالب و پندآموز از بزرگمهر وزیر دانای انوشیروان که ضرب‌المثل شده است»، وب‌سایت پندآموز، تاریخ بازدید: 28 اسفند 1403ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 30 اسفند 1403ش.
• «رازهای سحرخیزی در زندگی افراد موفق دنیا»، وب‌سایت بهار من، تاریخ بازدید: 30 اسفند 1403ش.
• «روایاتی در باب اهمیت خواب»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 22 تیر 1398ش.
• «سحر خیزی در سیره بزرگان دین»، وب‌سایت شفقنا، تاریخ درج مطلب: 13 حوت 1398ش.
• «سحرخیزی در شعر شاعران»، وب‌سایت ضیاءالصالحین، تاریخ درج مطلب: 23 مارس 2018م.
• «سخنان بنیان‌گذار حکومت هخامنشی کوروش کبیر»، وب‌سایت سیگنال، تاریخ درج مطلب: 17 بهمن 1400ش.
• شفقت، امیر، «الا ای آهوی وحشی کجایی؟! نقدی بر کتاب آهوی وحشیِ دکتر غلامعلی حدّاد عادل، هشت مقاله دربارۀ حافظ»، آینۀ پژوهش، دوره 30، شماره 176، پیاپی 176، 1398ش.
• شیخ طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار، تصحیح حسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۹۰ق.
• طهماسبی بلداجی، اصغر و دیگران، «بررسی جایگاه و اهمیت سحرخیزی در زندگی از منظر آیات و روایات»، مجله قرآنی کوثر، شماره 54، 1394ش.
• عباسی، سعید، «سحرخیزی و ثروت! تحقیقات علمی درباره ثروت و سحرخیزی»، وب‌سایت بیشتر از یک، تاریخ درج مطلب: 30 بهمن 1400ش.
• عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 30 اسفند 1403ش.
• فاضلی، عباس، «مثل‌های مشترک ایران و چین»، نشریه گفتمان اندیشه، شماره 1، 1397ش.
• فرزانه، ندا، «تأثیرات مثبت و منفی سحرخیزی بر افسردگی»، وب‌سایت دکتر ندا فرزانه، تاریخ بازدید: 1 فروردین 1404ش.
• فرزندوحی، جمال و دیگران، «برکت و اسباب آن در قرآن و حدیث»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال هشتم، شماره 32، 1396ش.
• «فواید سحرخیزی برای سلامت جسم و روح»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 16 خرداد 1399ش.
• کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
• مبینی، حسن، «صبح و سحر در اندیشه حافظ»، مجله کیهان اندیشه، شماره 21، 1367ش.
• «متن کتاب الهی نامه علامه حسن‌زاده آملی»، وب‌سایت آوای توحید، تاریخ درج مطلب: 25 تیر 1399ش.
• «مثل نویسی دریافت خود را از مثل سحر خیز باش تا کامروا شوی را بنویسید»، وب‌سایت علمی و پژوهشی آسمان، تاریخ درج مطلب: 22 بهمن 1398ش.
• مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تهران، مؤسسه الوفاء، 1403ق.
• مطیرزاده، سکینه و دیگران، «نقش سحرخیزی در درمان افسردگی از منظر قرآن و علم پزشکی»، 1397ش.
• «معنی Early bird catches the worm چیست؟»، وب‌سایت زبان‌شناس، تاریخ بازدید: 30 اسفند 1403ش.
• «معنی ضرب‌المثل سحر خیز باش تا کامروا باشی»، وب‌سایت سوگو، تاریخ بازدید: 28 اسفند 1403ش.
• «معنی ضرب‌المثل سحر خیز باش تا کامروا باشی و حکایت آن»، وب‌سایت ستاره، تاریخ درج مطلب: 25 سپتامبر 2021م.
• «معنی ضرب‌المثل سحر خیز باش تا کامروا باشی و حکایت آن»، وب‌سایت فیلیمو مدرسه، تاریخ درج مطلب: 13 نوامبر 2023م.
• «معنی و ریشه ضرب‌المثل سحر خیز باش تا کامروا باشی»، وب‌سایت مجله اینترنتی کوکا، تاریخ درج مطلب: 24 فروردین 1400ش.
• منصوری محمدآبادی، پوران و دیگران، «الگوی اسلامی سحرخیزی با رویکرد روانشناسی مثبت گرا»، نشریه مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی (مرکز توسعه آموزش‌های نوین ایران)، دوره 10، شماره 1، 1403ش.
• واشیان، عباس‌علی و دیگران، «تأثیر بیداری صبحگاهان در پیشگیری از سکته قلبی از منظر پزشکی، قرآن و سنت»، دوفصلنامه علمی قرآن و علم، شماره 24، 1398ش.
• یونسی، محمد، «چهل حدیث «تربیتی ناب از لقمان حکیم»، وبلاگ بصیرت، تاریخ درج مطلب: 25 آبان 1394ش.
• «۱۲ مورد از مزایای سحرخیزی، فواید سحرخیزی»، ویکی‌روان، تاریخ درج مطلب: 20 خرداد 1403ش.