بوانات

بوانات؛ شهرستانی در شمال‌شرقی استان فارس.

بوانات، شهرستانی با مساحت ۴۶۹۷ کیلومتر مربع به مرکزیت شهر بوانات (سوریان) زیباترین شهرستان شمالی استان فارس است. این دیار به‌دلیل طبیعت زیبا و بکر و تنوع آثار تاریخی، مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار گرفته است. شهر بوانات به‌واسطهٔ قرارگیری در مسیر بندرعباس به اصفهان از اهمیت ارتباطی بالایی برخوردار است.

نام‌گذاری

برخی معتقدند «بون» به‌معنی بهره است که با پسوند «ات» جمع بسته شده است. در نظریهٔ دیگر «بوان» به‌معنی بهشت است و به مکان سرسبز گفته می‌شود.

پیشینه

بوانات در چهارراه ارتباطیِ جنوب به شمال و شرق به غرب ایران در اعصار مختلف تاریخ بوده و کاروان‌های تجاری و نیروهای نظامی بسیاری از این منطقه عبور می‌کردند. این خطه در سدهٔ هشتم قمری، محل برخی جنگ‌ها میان آل‌مظفر و چوپانیان بود. بوانات در دوران قاجاریه محل ییلاق ایل عرب بود.

جمعیت‌شناسی

جمعیت این شهرستان به سبب كوچ سالیانۀ طایفۀ حكجه‌ای از ایل باصری، طوایف شیری از ایل عرب و طوایف لبومحمدی و كشكولی از ایل بزرگ قشقایی در فصول مختلف سال متغیر است؛ جمعیت شهرستان بوانات بر اساس سرشماری عمومی سال ۱۳۹۵ش، ۵۰۴۱۸ نفر و جمعیت شهر بوانات ۹۷۷۶ نفر بوده است.

زبان مردم بوانات فارسی است؛ اما در برخی روستاهای این منطقه، اقلیتی به زبان عربی مغشوش آمیخته با زبان فارسی سخن می‌گویند. این افراد، بازماندگان عرب‌های جزیرة‌العرب هستند که در صدر اسلام به این منطقه مهاجرت کردند. مردم روستای کوپان بوانات نیز به زبان ترکی تکلم می‌کنند.

مردم بوانات مسلمان و شیعه مذهب‌اند.

جغرافیا

موقعیت جغرافیایی؛ شهرستان بوانات از شمال به شهرستان آباده، از شمال و شرق به شهرستان ابرکوه و شهرستان مِهریز استان یزد، از جنوب به شهرستان نی‌ریز و از غرب به شهرستان مرودشت و آباده محدود است. شهر بوانات در ارتفاع ۲۱۸۰ متری از سطح دریا واقع است.

آب‌وهوا؛ آب‌وهوای بوانات سرد و کوهستانی است. این منطقه زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل دارد.

رشته‌کوه‌ها؛ بلندترین کوه این شهرستان ختابان نام دارد. کوه قلات و قندیله دیگر رشته‌کوه‌های سربرافراشته در این منطقه هستند.

منابع آبی (رودها)؛ مهم‌ترین رود این خطه بوانات است.

حیات‌وحش؛ گرگ، بز کوهی، خرگوش، کبک، قوچ، کل، شغال، گنجشک، کبوتر، سارگپه، شاهین، انواع مارها، سوسمار و لاک‌پشت از گونه‌های جانوری منطقهٔ بوانات به شمار می‌روند.

پوشش گیاهی؛ چنار، توت، گردو، سرو، داغداغان، زبان گنجشک، نارون، سنجد، بنه، شاتره، خاکشیر و گل‌گاوزبان از پوشش‌‌گیاهی این خطه محسوب می‌شوند.

اقتصاد

اساس اقتصاد این شهرستان بر پایۀ كشاورزی، دامداری و صنایع‌دستی به‌ویژه فرش استوار است. فرآورده‌های کشاورزی بوانات شامل جو، گردو، گندم، انگور، سیب و آلو می‌شود. کشف معدن سنگ عقیق در دَه رنگ نیز نقش مؤثری در اقتصاد این منطقه داشته است.

فرهنگ و هنر

آداب‌ورسوم؛ مردم بوانات برای عزاداری‌های ماه‌های محرم و صفر ارزش زیادی قائل هستند. آنها آیین‌هایی از جمله نخل‌گردانی، چاووش‌خوانی و تعزیه در این روزها برگزار می‌کنند. هنر تعزیه یکی از هنرهای نمایشی کهن در شهر بوانات است و قدمت آن به حدود ۴۰۰ سال پیش باز می‌گردد. چاووش‌خوانان و مداحان این خطه در حلول ماه محرم از مساجد به طرف حسینیهٔ امام صادق شهر حرکت کرده و در میان راه همراه با عزاداری، بیرق‌های مشکی به اهالی و کسبه می‌دهند تا در سردر خانه یا محل کار خود نصب کنند.

مشاهیر؛ از مشاهیر این خطه می‌توان به محمدباقر بواناتی (شاعر ایرانی و آموزگار زبان فارسی در لندن)، محمدحسین استخر بواناتی (عالم)، محمدعلی بواناتی (شاعر)، علی‌خان بواناتی (شاعر و ادیب)، محمد بواناتی (نقال و حماسه‌خوان)، جواد بواناتی (موسس روزنامهٔ آفاق)، آقا باباخان (حاکم بوانات) و محمدحسن بواناتی (شاعر) اشاره کرد.

سوغات و صنایع‌دستی؛ کشمش، گردو، جوزقند، انگور، مویز و آلوخورشتی از سوغات‌های لذیذ این منطقه به شمار می‌روند و هنرمندان بوانات به انواع هنرهای دستی از جمله قالی‌بافی، گلیم‌بافی، بافت تابلوفرش، خراطی، قاشق‌تراشی، رویه‌دوزی گیوه و عقیق‌تراشی می‌پردازند.

غذاهای محلی؛ بانوان هنرمند بوانات انواع غذاهای محلی از جمله آش چله، دلمه و آش اسفند پخت می‌کنند.

آموزش و پژوهش

در بوانات دانشگاه پیام‌نور و آزاد اسلامی مشغول به فعالیت هستند.

تقسیمات کشوری

بوانات تا سال ۱۳۷۴ش بخشی از شهرستان آباده بود. شهرستان بوانات متشکل از دو بخش مرکزی و سرچهان، یک شهر بوانات و هشت دهستان است.

گردشگری

چهارطاقی ساسانی؛ در روستای مُنج و بر بالای تپه‌ای در کنار رودخانه، بنای عظیمی قرار دارد که به دوران ساسانیان تعلق دارد. از این بنای عظیم تنها چهار ستون همراه با طاق‌های متصل به آن برجای مانده است.

پل آجری سوریان؛ این پل متعلق به دوران صفویه بر روی رودخانهٔ سوریان احداث شده است. از این پل با نام پل بزرگ نیز یاد می‌شود. این پل در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

کاروانسرای بوانات؛ این کاروانسرا، قلعه‌ای محکم و عظیم باقیمانده از دوران صفویان است که بر طبق نظر برخی باستان‌شناسان به دوران ساسانیان تعلق دارد. این بنا محل اطراق کاروان‌های تجاری بود. روستای شاه‌رستم؛ روستای شاه‌رستم در ارتفاع ۲۳۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد و یکی از تاریخی‌ترین و سرسبزترین روستاهای بوانات است. مقبرهٔ شیخ زین‌الدین علی بن رستم، خانه‌های کاهگلی قدیمی، سد ساسانی، قبرستان تاریخی با سنگ‌های دست نوشتهٔ بسیار زیبا و آداب‌ورسوم مردم این خطه از جاذبه‌های گردشگری روستا به شمار می‌روند.

مسجد جامع سوریان؛ مسجد جامع سوریان در مرکز شهر بوانات واقع شده و قدمت آن به قرن ششم قمری باز می‌گردد.

غار کان‌گوهر؛ این غار مهم‌ترین و بزرگ‌ترین معدن سنگ آهن است که به‌دلیل داشتن کانی‌های قوی و با ارزش معدنی چون آهن و منگنز، کان گوهر نامیده شده است.

از دیگر جاذبه‌های گردشگری بوانات می‌توان به امامزاده حمزه، منطقهٔ حفاظت‌شدهٔ توت سیاه، چشمهٔ پیرکدویه، منطقهٔ شکارممنوع دره‌باغ، قلعهٔ سیمکان، بقعهٔ محمد حنفیه، کاروانسرای میدان، قلعه بزم، دشت کهکویه مزایجان، جنگل مزایجان، امامزاده بی‌بی مزایجان، امامزاده شاهزاده علی‌اکبر جیان، چهل چشمه و آبشار روستای منج اشاره کرد.

مشکلات زیست‌محیطی

ضایعات حاصل از معدن‌کاری، از خطرناک‌ترین آلاینده‌های محیط‌زیست هستند که در صورت عدم حذف آنها به آب‌های سطحی و زیرزمینی وارد شده و موجب تشکیل کمپلکس‌های سمی می‌شوند و خطرهای بسیاری برای محیط‌زیست ایجاد می‌کنند. تحقیقات نشان از این دارد که معدن مس بوانات بر میزان آلودگی در آب، خاک و گیاهان منطقه تأثیر به‌سزایی داشته است.

زیرساخت

بوانات فرودگاه ندارد. برای سفر با قطار نیز باید از ایستگاه مرودشت استفاده کرد.

بیمارستان حضرت ولی عصر، مرکز خدمات جامع سلامت شهری سوریان و جیان از مراکز درمانی بوانات هستند.

امکانات رفاهی

هتل پارسیان، پرسپولیس، کریم‌خان زند و چمران از مراکز اقامتی بوانات هستند.همچنین اقامتگاه‌های بوم‌گردی نیز آماده پذیرایی از گردشگران هستند.

منابع

• اعتمادالسلطنه، محمدحسن، مرآة البلدان، به‌تحقیق عبدالحسین نوایی و‌هاشم محدث، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۸ش.
• «برگزاری آیین ملی چاووش‌خوانی در بوانات فارس»، خبرگزاری قرآن آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۰ شهریور ۱۳۹۸ش.
• پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادی‌ها و مكان‌های مذهبی كشور، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۷ش.
• جعفری، عباس، گیتاشناسی ایران، تهران، گیتاشناسی، ۱۳۶۸ش.
• حافظ ابرو، عبدالله، جغرافیا، به‌تحقیق صادق سجادی، تهران، میراث مکتوب، ۱۳۷۸ش.
• حسینی ارسنجانی، محی‌الدین، «نگاهی به جاذبه‌های گردشگری «بوانات» زیباترین شهرستان شمالی استان فارس»، وب‌سایت تماشا، تاریخ بازدید: ۲۸ مهر ۱۴۰۱ش.
• خورموجی، محمدجعفر، نزهت الاخبار (تاریخ و جغرافیای فارس)، به‌تحقیق آل داود، تهران، طبع و نشر، ۱۳۸۰ش.
• «دانشگاه‌های استان فارس»، وب‌سایت یونیرف، تاریخ بازدید: ۲۸ مهر ۱۴۰۱ش.
• «سفر به شهرستان بوانات، بهشت استان فارس»، وب‌سایت شیراز نوین، تاریخ بازدید: ۲۸ مهر ۱۴۰۱ش.
• شکری، خداکرم و شبان، مجید، بررسی تأثیر معدن مس بوانات بر محیط‌زیست منطقه، فصلنامه علمی محیط‌زیست و توسعه فرابخشی، شماره ۶۷، ۱۳۹۹ش.
• «شهر بوانات»، وب‌سایت ایگردش، تاریخ بازدید: ۲۸ مهر ۱۴۰۱ش.
• «شهرستان بوانات»، وب‌سایت شیراز توریست، تاریخ بازدید: ۲۸ مهر ۱۴۰۱ش.
• «شهرستان بوانات»، وب‌سایت گردشگران شیراز، تاریخ درج مطلب: ۱۵ مرداد ۱۳۹۷ش.
• فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های كشور (اقلید)، تهران، ادارۀ جغرافیایی ارتش، ۱۳۶۱ش.
• فرهنگ جغرافیایی كوه‌های كشور، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۷۹ش.
• فسایی، حسن، فارس نامۀ ناصری، به‌تحقیق منصور رستگار فسایی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۷ش.
• قاضی احمد قمی، خلاصة التواریخ، به‌تحقیق احسان اشراقی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۳ش.
• «لیست تعدادی از فرهیختگان و نخبگان شهرستان بوانات»، وب‌سایت صاحب خبران، تاریخ درج مطلب: ۲۸ بهمن ۱۳۹۳ش.
• مستوفی، حمدالله، ذیل تاریخ گزیده، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، محمود افشار، ۱۳۷۲ش.
• «معرفی شهر بوانات»، وب‌سایت چهارگوشه ایران زیبا، تاریخ بازدید: ۲۸ مهر ۱۴۰۱ش.
• «نتایج سرشماری جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال ۱۳۹۵»، درگاه ملی آمار، تاریخ بازدید: ۲۸ مهر ۱۴۰۱ش.
• نشریۀ اسامی‌ عناصر و واحدهای تقسیماتی (به همراه مراكز)، تهران، وزارت كشور، ۱۳۸۰ش.
• «واحد مرکز بوانات»، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی، تاریخ بازدید: ۲۸ مهر ۱۴۰۱ش.
• «یکصد مجلس تعزیه در بوانات»، وب‌سایت اداره کل فرهنگ و ارشاد استان فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۹ مهر ۱۳۹۵ش.