<big>'''هنر اسلامی'''</big>؛ هنری برگرفته از تعالیم اسلام و انتقال‌دهندۀ مضامین اسلامی.<br>هنر اسلامی، هنری الهام‌گرفته از تعالیم اسلام و فرهنگ جوامع مسلمان است که بر پایه اصل توحید شکل گرفته و مضامین دینی را منتقل می‌کند. این هنر در طول تاریخ سه دوره اصلی را پشت سر گذاشته و در ایران نیز با هنر پیش از اسلام تلفیق شده و تعالی یافته است. از ویژگی‌های مهم آن می‌توان به انتزاعی بودن و هدف تعالی بخشیدن به انسان اشاره کرد و شامل هنرهایی چون معماری، خوشنویسی، سفالگری و هنرهای آوایی متنوع می‌شود. هنر اسلامی در ایران، علاوه بر این‌ها، شامل هنرهای شیعی، هنر انقلاب و هنر دفاع مقدس نیز می‌شود و همچنان در دنیای معاصر با چالش‌هایی نظیر هنر مدرن روبرو است اما با کارکردهای ارزشمندی به بیدارسازی و ارتقای فرهنگ جامعه کمک می‌کند.
==تعریف هنر اسلامی==
[[پرونده:هنر-اسلامی.jpg|thumb|نگاره‌ای از یک پیراهن طلسمات که حاوی آیات قرآنی، اسماء حُسنی و دعاهایی به خط‌ها و رنگ‌های متنوع به زبان عربی است؛ متعلق به سدهٔ ۱۷ میلادی]]
هنر اسلامی را هنری می‌دانند که در جامعۀ مسلمین رواج یافته است. عناصری از هنر اسلامی ممکن است حتی توسط مسلمانان پدید نیامده باشد، اما به‌دلیل شکوفایی در جامعۀ اسلامی و اثرپذیری از فرهنگ اسلامی و منطقه‌ای [[مسلمانان]]، به هنر اسلامی معروف شده باشد. از این منظر، اتصاف گونه‌هایی از هنر به اسلام، معلول فرهنگ غنی و متنوع مردمانی است که به‌عنوان [[مسلمان]] و با سبک اسلامی، زندگی می‌کنند.<ref>Davis & et.al, “Janson’s history of Art”, 2007, P277.</ref> هنر اسلامی در چارچوب رویکرد دینی مسلمانان در سبک زندگی، برخلاف هنر غربی که ماهیتی اومانیستی دارد،<ref>مکتبی که انسان را در مرکز تأملات خود قرار داده و اصالت را به رشد و شکوفایی انسان می‌دهد.</ref> بر فلسفۀ دینی و الهی استوار است و حقایق معنوی را بازنمایی می‌کند<ref> [https://www.sid.ir/paper/1037327/fa محجل، «مبانی مابعدالطبیعی هنر اسلامی»، 1401ش، ص436.]</ref> و بیرونی‌ترین و ملموس‌ترین چهرۀ اسلام، شناخته می‌شود.<ref>[https://magirans.com/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87-%D8%B1%D9%88%DB%8C%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%A8%D9%87-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1 «مقاله رویکرد به هنر اسلامی در دنیای معاصر»، وب‌سایت فصلنامۀ مگ ایرانز.]</ref> در هنر اسلامی، علاوه بر موضوع هنری به سازگاری ساختار، شیوۀ بیان و صورت با آموزه‌های اسلام نیز توجه می‌شود تا سرشتی روحانی داشته باشد و همواره آدمی را به‌سوی خداوند دعوت کند.<ref> [https://wiki.ahlolbait.com/%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C#cite_note-7 «هنرهای اسلامی»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref>
==پیشینه هنر اسلامی==
[[دین]] اسلام، روش و مرام جدیدی به زندگی افراد افزود و در چارچوب آن، سبک زندگی و مهارت‌ها و هنرها را بازتعریف کرد. [[مسلمان|مسلمانان]] در این راستا، هنر اسلامی را پدید آوردند.<ref> [https://rahagfx.com/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/ «معرفی هنر اسلامی و نقش آن در زندگی»، وب‌سایت خانۀ فتوشاپ.]</ref>
کارشناسان، سیر تاریخی و تحول هنر اسلامی را در سه دورۀ کلی طبقه‌بندی کرده‌اند:
1. دورۀ شکل‌گیری هنر اسلامی، همزمان با حاکمیت نخستین حاکمان اسلامی
(بنی امیه) که اسلام را از دمشق در سوریه تا اندلس در اسپانیان گسترش دادند.
2. دورۀ میانی، همزمان با حاکمیت خلفای عباسی که در ترویج آموزش و فرهنگ پرآوازه بوده و تأثیر نمادهای هنر ایرانی در آن بسیار چشمگیر است.
3. دورۀ پسین هنر اسلامی، همزمان با استیلای مغول تا قرن هجدهم میلادی که سبک‌های متمایز هنری در بخش‌های مختلف جهان اسلام خلق شده‌اند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C#cite_note-7 «هنرهای اسلامی»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref>
در ایران نیز برخلاف تلقی برخی از کارشناسان، اسلام به جنگ هنر نرفته بلکه به هنر زمینی شدۀ قبل از خود تعالی بخشیده و آن را به‌منظور رسیدن انسان به مقام عبودیت به‌مثابه هدف غایی خلقت، پالایش، تهذیب و تکمیل کرده است؛ برای مثال، اندیشۀ خیر، نیکی، نور و روشنایی ایرانیان باستان، در هنرِ پس از ورود اسلام تا کنون به‌چشم می‌خورد؛ اما پیام و صورت آن متفاوت است. هرچند، با تغییر حکومت‌ها در طول تاریخ، تغییراتی نیز در مصادیق هنر به‌وجود آمد، اما اصالت‌های الهی و انسانی، پابرجا مانده و فرع‌ها و حاشیه‌ها دگرگون شده‌اند.<ref> [https://www.ilna.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%87%D9%86%D8%B1-6/1454048-%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B7%D9%87-%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7% «رابطۀ میان هنر ایرانی و هنر ایرانی- اسلامی»، خبرگزاری ایلنا.]</ref>
==هنر اسلامی و هنر غربی==
کارشناسان معتقدند که هرچند [[تهاجم فرهنگی|تهاجم فرهنگ مادی]] و هنر سکولار مدرن، با تغییر ذایقه‌های هنری، فرهنگ و هنر اسلامی را تحت فشار قرار داده، اما این هنر در برابر آن نه‌تنها مقاومت کرده، بلکه به خلاقیت‌های جدیدی نیز دست‌یافته است. بسیاری با دیدن ظرافت‌های آن در سراسر سرزمین‌های اسلامی شگفت‌زده شده و برخی دیگر نیز هزینه‌های بسیاری را صرف خرید نسخ خطی و [[صنایع دستی]] اسلامی می‌کنند.<ref>[https://www.ibna.ir/news/343489/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D9%88-%D8%A8%D8%A7-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D9%85%D8%B9%D9%86%D8%A7-%D9%85%DB%8C-%DB%8C%D8%A7%D8%A8%D8%AF-%D9%86%DA «هنر اسلامی در جامعه و با جامعه معنا می‌یابد/ نگاه منصفانۀ مؤلف به هنر اسلامی»، خبرگزاری ایبنا.]</ref>
از سوی دیگر، برخی از کارشناسان بر این باورند که سلیقۀ بومی در خصوص هنر در جامعۀ امروزی ایران رو به انحطاط رفته و همین امر می‌تواند به‌ضرر فرهنگ اصیل ایرانی اسلامی باشد. همچنین، [[معماری بازار|معماری]] و شهرسازی در ایران، از الگوهای اسلامی تاحدی فاصله گرفته و ساختن ساختمان‌هایی با اشکال ناهنجار و نازیبا رونق گرفته است. این در حالی است که حضور هنر اسلامی در زندگی انسان‌ها، از بروز بسیاری از معضلات اجتماعی جلوگیری کرده و از مشکلات کنونی نیز می‌کاهد. هنر اسلامی، روح آدمی را لطیف کرده و او را بیش‌ازپیش به جایگاه الهی خود نزدیک می‌کند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/1001542/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%D8%AF-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%87 «کاربرد هنر اسلامی ایرانی در زندگی ایرانی‌ها کم‌رنگ شده است»، خبرگزاری مهر.]</ref>
هنر اسلامی، هنر رایج در جامعۀ اسلامی و ازجمله دوران‌های شکوهمند تاریخ هنر است. هنر اسلامی، بخش ارزشمندی از دستاوردهای بشری در عرصۀ هنر دانسته می‌شود که شامل انواع گوناگون هنر همچون معماری، خوشنویسی، سفالگری، سرامیک و کاشی می‌شود. هنر اسلامی را همچنین، هنری می‌دانند که انتقال‌دهندۀ مضامین الهی و اسلامی است و از دستورات دینی و قرآن کریم نشأت گرفته و بر شعار قرآنی «لا اله الا الله» استوار است. کارشناسان معتقدند که هرچند امروزه با پیشرفت فناوری‌های مدرن، نمی‌توان از ورود هنر غیربومی به ایران و تأثیرگذاری آن بر فرهنگ ایرانی جلوگیری کرد، اما هنر اسلامی، همچنان هنری به‌روز و جهانی به‌شمار رفته و غنا و توانایی کافی برای رویارویی با چالش‌ها و سازگاری با اقتضائات دوران معاصر را دارد.
==مفهوم‌شناسی==
هنر اسلامی را هنری می‌دانند که در جامعۀ مسلمین رواج یافته است. عناصری از هنر اسلامی ممکن است حتی توسط مسلمانان پدید نیامده باشد، اما به‌دلیل شکوفایی در جامعۀ اسلامی و اثرپذیری از فرهنگ اسلامی و منطقه‌ای مسلمانان، به هنر اسلامی معروف شده باشد. از این منظر، اتصاف گونه‌هایی از هنر به اسلام، معلول فرهنگ غنی و متنوع مردمانی است که به‌عنوان [[مسلمان]] و با سبک اسلامی، زندگی می‌کنند.<ref>Davis & et.al, “Janson’s history of Art”, 2007, P277.</ref> هنر اسلامی در چارچوب رویکرد دینی مسلمانان در سبک زندگی، برخلاف هنر غربی که ماهیتی اومانیستی دارد،<ref>مکتبی که انسان را در مرکز تأملات خود قرار داده و اصالت را به رشد و شکوفایی انسان می‌دهد.</ref> بر فلسفۀ دینی و الهی استوار است و حقایق معنوی را بازنمایی می‌کند<ref> [https://www.sid.ir/paper/1037327/fa محجل، «مبانی مابعدالطبیعی هنر اسلامی»، 1401ش، ص436.]</ref> و بیرونی‌ترین و ملموس‌ترین چهرۀ اسلام، شناخته می‌شود.<ref>[https://magirans.com/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87-%D8%B1%D9%88%DB%8C%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%A8%D9%87-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1 «مقاله رویکرد به هنر اسلامی در دنیای معاصر»، وب‌سایت فصلنامۀ مگ ایرانز.]</ref> در هنر اسلامی، علاوه بر موضوع هنری به سازگاری ساختار، شیوۀ بیان و صورت با آموزه‌های اسلام نیز توجه می‌شود تا سرشتی روحانی داشته باشد و همواره آدمی را به‌سوی خداوند دعوت کند.<ref> [https://wiki.ahlolbait.com/%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C#cite_note-7 «هنرهای اسلامی»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref>
==پیشینه==
[[دین]] اسلام، روش و مرام جدیدی به زندگی افراد افزود و در چارچوب آن، سبک زندگی و مهارت‌ها و هنرها را بازتعریف کرد. مسلمانان در این راستا، هنر اسلامی را پدید آوردند.<ref> [https://rahagfx.com/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/ «معرفی هنر اسلامی و نقش آن در زندگی»، وب‌سایت خانۀ فتوشاپ.]</ref> ایرانیان نیز با پذیرش اسلام، بسیاری از عناصر کهن هنر ایرانی مانند اندیشۀ خیر، نیکی، نور و روشنایی را در هنرِ دوران اسلامی، بازنمایی کردند و در طول تاریخ اسلامی بر شاخه‌ها و ظرافت‌های آن افزودند.<ref> [https://www.ilna.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%87%D9%86%D8%B1-6/1454048-%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B7%D9%87-%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7% «رابطۀ میان هنر ایرانی و هنر ایرانی- اسلامی»، خبرگزاری ایلنا.]</ref> امروزه که رویکردهای هنری برآمده از فرهنگ غربی در جامعۀ مسلمان، جای پایی یافته‌اند هنوز هم بسیاری از ظرافت‌های هنر اسلامی در جای‌جای سرزمین‌های اسلامی، برتری خود را به رخ می‌کشند و برخی از مردم دنیا، هزینه‌های بسیاری را صرف خرید نسخ خطی و [[صنایع دستی]] اسلامی می‌کنند.<ref>[https://www.ibna.ir/news/343489/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D9%88-%D8%A8%D8%A7-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D9%85%D8%B9%D9%86%D8%A7-%D9%85%DB%8C-%DB%8C%D8%A7%D8%A8%D8%AF-%D9%86%DA «هنر اسلامی در جامعه و با جامعه معنا می‌یابد/ نگاه منصفانۀ مؤلف به هنر اسلامی»، خبرگزاری ایبنا.]</ref> کارشناسان نسبت به کم‌توجهی جامعۀ امروزی ایران به هنر و فرهنگ اصیل ایرانی- اسلامی، هشدار می‌دهند؛ معماری و شهرسازی در ایران از الگوهای بومی و اصیل ایرانی فاصله می‌گیرد و برپایی ساختمان‌هایی با اشکال ناهنجار و نازیبا رونق گرفته است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/1001542/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%D8%AF-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%87 «کاربرد هنر اسلامی ایرانی در زندگی ایرانی‌ها کم‌رنگ شده است»، خبرگزاری مهر.]</ref>
==کارکردهای هنر اسلامی در دنیای معاصر==
==کارکردهای هنر اسلامی در دنیای معاصر==
[[پرونده:هنر-اسلامی۱.jpg|thumb|اتاق حلب، اتاقی مملو از نمادهای هنر اسلامی متعلق به سال ۱۶۰۰ میلادی که اکنون در موزه پرگامون برلین نگهداری می‌شود]]
در جهان معاصر، هنر اسلامی می‌تواند کارکردهای ارزشمند و شگفت‌آوری از خود بروز بدهد که انسان معاصر به آنها نیازمند است؛ از جمله:
در جهان معاصر، هنر اسلامی می‌تواند کارکردهای ارزشمند و شگفت‌آوری از خود بروز بدهد که انسان معاصر به آنها نیازمند است؛ از جمله:
#نمایاندن زشتی‌ها و ناراستی‌ها؛
#نمایاندن زشتی‌ها و ناراستی‌ها؛
خط ۱۷:
خط ۳۷:
#تمرین و یادآوری [[عزت نفس]]، [[ایثار]] و مبارزه برای عدالت؛
#تمرین و یادآوری [[عزت نفس]]، [[ایثار]] و مبارزه برای عدالت؛
#ایفای نقش معنابخشی به زندگی آدمی؛
#ایفای نقش معنابخشی به زندگی آدمی؛
#رهایی انسان از اسارت سبک زندگی متکی بر [[مصرف‌گرایی]]، خرد خودبنیاد، امیال، ظن، لذت و منفعت؛
#رهایی انسان از هوای نفس و غفلت‌ها.<ref>[https://journalspsich.com/index.php/journalspsich/article/view/137 شریف‌زاده و دیگران، «مطالعۀ تطبیقی معاصرسازی مؤلفه‌های فرهنگ و هویت در هنر اسلامی با تأکید بر جهانی‌شدن»، 1403ش، ص119-120.]</ref>
#رهایی انسان از هوای نفس و غفلت‌ها.<ref>[https://journalspsich.com/index.php/journalspsich/article/view/137 شریف‌زاده و دیگران، «مطالعۀ تطبیقی معاصرسازی مؤلفه‌های فرهنگ و هویت در هنر اسلامی با تأکید بر جهانی‌شدن»، 1403ش، ص119-120.]</ref>
==منبع الهامات هنر اسلامی==
هرچند، درون‌مایۀ اصلی هنر اسلامی را تعالیم الهی تشکیل می‌دهد اما برای گسترش خود از سایر هنرهایی که بر خرد و تجربیات خالص بشری و یا الهی متکی بوده نیز استفاده کرده است. هنر اسلامی، همچنین، از هنر رومی، هنر اولیۀ مسیحی، هنر بیزانس و هنر زردشت در ایران، پس از پالایش و تکمیل آنها بهره برده است؛ مانند معماری و طراحی اسلامی.<ref>[1] شیرازی رامونا، «تأثیر هنر اسلامی بر هنر تمدن هند»، 1399ش، ص4.</ref>
==ویژگی‌های هنر اسلامی==
==ویژگی‌های هنر اسلامی==
[[پرونده:پل-خواجو.jpg|thumb|پل خواجو در [[اصفهان]]]]
#توحیدگرایی: هنر اسلامی، همواره در پی آفرینش فضایی بوده که در آن، بر سرشت موقت و گذرا بودن وجه مادی اشیا تأکید شده و بر عکس، حضور خداوند در هنر اسلامی بسیار فراگیر است<ref>نصر، هنر و معنویت اسلامی، 1375ش، ص180-181.</ref> و بر تجلی وحدت در عالم کثرت، تأکید می‌شود. در این رویکرد [[توحید|توحیدی]]، همه‌چیز به مبدأ یگانه بازگردانده می‌شود.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C#cite_note-7 «هنرهای اسلامی»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref>
#توحیدگرایی: هنر اسلامی، همواره در پی آفرینش فضایی بوده که در آن، بر سرشت موقت و گذرا بودن وجه مادی اشیا تأکید شده و بر عکس، حضور خداوند در هنر اسلامی بسیار فراگیر است<ref>نصر، هنر و معنویت اسلامی، 1375ش، ص180-181.</ref> و بر تجلی وحدت در عالم کثرت، تأکید می‌شود. در این رویکرد [[توحید|توحیدی]]، همه‌چیز به مبدأ یگانه بازگردانده می‌شود.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C#cite_note-7 «هنرهای اسلامی»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref>
#رویکرد انتزاعی یا مجرد:<ref>نوعی از هنر که بجای بازنمایی مستقیم واقعیت، بر مفاهیم و احساسات درونی تمرکز دارد. </ref> مسلمانان با الهام از برخی آموزه‌های اسلامی، ترسیم چهره‌ها و موجودات زنده را خطری به‌سوی بت‌پرستی به‌شمار آورده و تا مدت‌ها از آن پرهیز می‌کردند. به‌همین دلیل، هنر اسلامی در آغاز، اغلب بر آفرینش زیبایی با نقوش انتزاعی و استفاده از حروف، متمرکز بوده است. علاوه بر آن، دلایل اقلیمی، اجتماعی، فرهنگی و نیز رقابت با تمدن‌های دیگر، باعث شد تا هنرمندان مسلمان، به اشکالی از هنرهای انتزاعی مانند خوشنویسی، نقوش هندسی یا اسلیمی و معماری توجهی ویژه داشته باشند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/900509/fa شیرازی رامونا، «تأثیر هنر اسلامی بر هنر تمدن هند»، 1399ش، ص4-5.]</ref>
#رویکرد انتزاعی یا مجرد:<ref>نوعی از هنر که بجای بازنمایی مستقیم واقعیت، بر مفاهیم و احساسات درونی تمرکز دارد. </ref> هرچند، در قرآن کریم، به صراحت بازنمایی تصویر موجودات زنده منع نشده است، اما بسیاری از مسلمانان، ترسیم چهره‌ها و موجودات زنده را خطری به‌سوی بت‌پرستی به‌شمار آورده و آن را گناه می‌دانستند. به‌همین دلیل، هنر اسلامی، اغلب بر زیبایی با نقوش انتزاعی و استفاده از حروف، متمرکز بوده است. همچنین، به‌دلیل محدودیت و گاهی، حرام شمردن برخی انواع هنر ازجمله نقاشی موجودات زنده، مجسمه‌سازی و موسیقی، [[مسلمان|مسلمانان]]، به‌توسعۀ سبک‌های مختلفی در زمینۀ انتزاعی سوق داده شدند. علاوه بر آن، دلایل اقلیمی، اجتماعی، فرهنگی و نیز رقابت با تمدن‌های دیگر، باعث شد تا هنرمندان و هنرپروران، در سرزمین‌های اسلامی، به اشکالی از هنرهای انتزاعی مانند خوشنویسی، نقوش هندسی یا اسلیمی و معماری توجهی ویژه داشته باشند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/900509/fa شیرازی رامونا، «تأثیر هنر اسلامی بر هنر تمدن هند»، 1399ش، ص4-5.]</ref>
#همسویی با طبیعت: در هنر اسلامی، عناصر تکرارشونده مانند طرح‌های هندسی یا ترسیمی غیرواقع‌گرایانه از گل‌وگیاه، بسیار مورد استفاده هستند. این نقوش که «اسلیمی» نامیده می‌شوند، به‌عنوان نمادی از طبیعت بیکران و مخلوق خداوند، به‌کار می‌روند. برخی، استفاده از نقوش اسلیمی را تعمد در بازنمایی و تقلید دقیق طبیعت توسط هنرمندان مسلمان دانسته‌اند که از روی فروتنی، معتقد بودند ایجاد کمال، تنها خاص خداوند است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/900509/fa شیرازی رامونا، «تأثیر هنر اسلامی بر هنر تمدن هند»، 1399ش، ص5-6.]</ref> تمامی عناصر و نقوش موجود در تزئیناتِ هنر اسلامی، نشان و نمودی از موجودات هستی به شمار می‌روند که در نظمی خاص برای رسیدن به مبدأ به نمایش در آمده‌اند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1037327/fa محجل، «مبانی مابعدالطبیعی هنر اسلامی»، 1401ش، ص449.]</ref>
#همسویی با طبیعت: هنر اسلامی با جهان تکوین همسو است. برای مثال، در نقاشی اسلیمی، عناصر تکرارشونده در این جهان بسیار رایج بوده و از طرح‌های هندسی یا ترسیم گل‌وگیاه به‌وفور استفاده می‌شود. همچنین، برخلاف هنر مدرن که ساخت‌های تخیلی و تمایلات انسانی را صورت‌نمایی می‌کند، نقوش اسلیمی طبیعت بیکرانی را جلوه‌آرایی می‌کند که محصول ارادۀ تکوینی خداوند، نظام‌مندی تمام هستی و دارای مبدأ و غایت مشخص است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/900509/fa شیرازی رامونا، «تأثیر هنر اسلامی بر هنر تمدن هند»، 1399ش، ص5-6.]</ref> این نقوش تعمد در بازنمایی و تقلید دقیق تکوین توسط هنرمندان مسلمان شمرده شده که اوج کمال انحصاری خداوند و عجز انسان در مقابل او را نشان می‌دهد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1037327/fa محجل، «مبانی مابعدالطبیعی هنر اسلامی»، 1401ش، ص449.]</ref>
#تعالی بخشی به تفکر انسان: هنرمند مسلمان می‌کوشد تا به‌واسطۀ بهره‌گیری از هنر، احساسات، بینش و درک انسان‌ها را ارتقا داده و گسترۀ دید و تفکر آنها را دربارۀ جهان هستی و عناصر مرتبط با آن توسعه دهد.
#تعالی بخشی به تفکر انسان: هنرمند مسلمان می‌کوشد تا به‌واسطۀ بهره‌گیری از هنر، احساسات، بینش و درک انسان‌ها را ارتقا داده و گسترۀ دید و تفکر آنها را دربارۀ جهان هستی و عناصر مرتبط با آن توسعه دهد.
#تعالی بخشیدن به مخاطب: برخلاف هنر غربی که همواره به‌سمت ایجاد حس [[لذت‌جویی|لذت]] و خوشایند بودن مخاطب گام برداشته، هنر اسلامی، ارشاد و تعالی بخشیدن به مخاطب را به‌عنوان گوهر اصلی خود انتخاب کرده است. براساس اصولِ این هنر، هر آن‌چه که آدمی را تنها به‌سمت تفنن و سرگرمی‌های بی‌مغز و بی‌هدف بکشاند، هنر نبوده و آنها را مذمت کرده است.
#تعالی بخشیدن به مخاطب: هنر غربی، همواره به‌سمت ایجاد حس [[لذت‌جویی|لذت]]، [[معنویت کاذب]]، [[سکولاریسم]] و خوشایند بودن مخاطب گام برداشته، اما هنر اسلامی، ارشاد و تعالی بخشیدن به مخاطب را به‌عنوان گوهر اصلی خود انتخاب کرده است. براساس اصولِ این هنر، هر آن‌چه که آدمی را تنها به‌سمت تفنن و سرگرمی‌های بی‌مغز و بی‌هدف بکشاند، هنر نبوده و آنها را مذمت کرده است.
#تقارن با عرفان: هنر اسلامی، تناسب و تقارن بسیاری با عرفان اسلامی دارد؛ هنرمند مسلمان با رویکرد معناگرا، به‌سمت وحدت گام برداشته و مخاطب را به‌سمت غایت هستی و آفرینش انسان، سوق می‌دهد.
#تقارن با عرفان: هنر اسلامی، تناسب و تقارن بسیاری با عرفان اسلامی دارد و حامل [[زیست اخلاقی|اخلاق]] و [[معنویت]] است؛ زیرا هنرمند مسلمان، توسط خلق آثار الهی، به‌سمت وحدت گام برداشته و مؤلف و مخاطب را به‌سمت غایت هنر اسلامی سوق داده است؛ مانند اشعار [[مولانا]] و [[حافظ]] که مملو از این درون‌مایه است.
#مخالفت با لذت‌های نامشروع: هنر اسلامی، هر آن‌چه را که با هدف ارضای زیبایی یا لذت نامشروع بوده و نیز مخالف تقرب به خداوند باشد، هنری شیطانی و فاسد می‌خواند. در هنر اسلامی، لذت‌های سمعی و بصریِ ناسازگار با آموزه‌های دینی، مردود است.<ref>نوروزی، «دربارۀ هنر اسلامی و سینما- سینمای توحیدی»، تاریخ انتشار: 1 بهمن 1387ش.</ref>
#مخالفت با لذت‌های نامشروع: هنر اسلامی، هر آن‌چه را که با هدف ارضای [[زیبایی]] یا لذت نامشروع بوده و نیز مخالف تقرب به خداوند باشد، هنری شیطانی و فاسد می‌خواند. در هنر اسلامی، لذت‌های سمعی و بصریِ ناسازگار با آموزه‌های دینی، مردود است.<ref>نوروزی، «دربارۀ هنر اسلامی و سینما- سینمای توحیدی»، تاریخ انتشار: 1 بهمن 1387ش.</ref> هنر گرفتار در قید شهوت، [[خشونت خانگی]]، تضعیف [[خانواده]]، ابتذال، [[ولنگاری]]، [[تجمل‌گرایی]] و استحالۀ هویت انسان، هنر اسلامی نیست.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3074 خامنه‌ای، «بیانات در دیدار جمعی از اصاحب فرهنگ و هنر»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای.]</ref>
==انواع هنر اسلامی==
==انواع هنر اسلامی==
هنر اسلامی، شامل انواع هنرهایی است که در جغرافیای فرهنگی اسلام تولید شده‌اند،<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C#cite_note-7 «هنرهای اسلامی»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref> ازجمله:
هنر اسلامی، شامل انواع هنرهایی است که در جغرافیای فرهنگی اسلام تولید شده‌اند،<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C#cite_note-7 «هنرهای اسلامی»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref> ازجمله:
===معماری===
===معماری===
مطابقت و بومی‌سازی، مهمترین و شاخص‌ترین ویژگی هنر اسلامی در معماری است؛ معماری اسلامی، نسبت به ویژگی‌های اقلیمی، کاملاً منعطف است. از شاخصه‌های مهم معماری اسلامی، طاق، گنبد، کاشی‌کاری و [[آینه‌کاری]]، [[مقرنس]] و نیز پیچ‌وتاب‌های اسلیمی است که در مقبره‌ها، کاخ‌ها، [[مسجد|مساجد]] و زیارتگاه‌های مسلمانان دیده می‌شود. از نمونه‌های فاخر معماری اسلامی در ایران می‌توان به [[گنبد سلطانیه]] در زنجان، پل خواجو در [[اصفهان]]، [[باغ ارم]] در [[شیراز]]، مسجد جامع اصفهان و کاشی‌کاری‌های تخت‌سلیمان اشاره کرد<ref> [https://rahagfx.com/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/ «معرفی هنر اسلامی و نقش آن در زندگی»، وب‌سایت خانۀ فتوشاپ.]</ref> که تأثیر فرهنگ‌های متفاوت در درون تمدن اسلامی را به‌وضوح نشان می‌دهند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C#cite_note-7 «هنرهای اسلامی»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref> در این میان، محراب مساجد و گنبدها، همگی نشان از وحدانیت خداوند دارند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/116828/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D9%88-%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%B3%D9%8E%D8%A8%DA%A9-%D8%B3%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%D9%88-%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%82%D8%A7 «جایگاه هنر و عوامل سبک‌ساز در ساخت و ارتقای سبک زندگی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
[[پرونده:هنر-اسلامی۲.jpg|thumb|کاشی‌کاری دوره [[صفویه|صفوی]]، داخل [[مسجد شیخ لطف الله|مسجد شیخ لطف‌الله]]، اصفهان]]
مطابقت و بومی‌سازی، مهمترین و شاخص‌ترین ویژگی هنر اسلامی در معماری است؛ معماری اسلامی، نسبت به ویژگی‌های اقلیمی، کاملاً منعطف است. از شاخصه‌های مهم معماری اسلامی، طاق، گنبد، کاشی‌کاری و [[آینه‌کاری]]، [[مقرنس]] و نیز پیچ‌وتاب‌های اسلیمی است که در مقبره‌ها، کاخ‌ها، [[مسجد|مساجد]] و زیارتگاه‌های مسلمانان دیده می‌شود. از نمونه‌های فاخر معماری اسلامی در ایران می‌توان به [[گنبد سلطانیه]] در زنجان، پل خواجو در [[اصفهان]]، [[باغ ارم]] در [[شیراز]]، مسجد جامع اصفهان و کاشی‌کاری‌های تخت‌سلیمان اشاره کرد<ref> [https://rahagfx.com/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/ «معرفی هنر اسلامی و نقش آن در زندگی»، وب‌سایت خانۀ فتوشاپ.]</ref> که تأثیر فرهنگ‌های متفاوت در درون تمدن اسلامی را به‌وضوح نشان می‌دهند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C#cite_note-7 «هنرهای اسلامی»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref> در این میان، محراب مساجد و گنبدهای چون [[گنبد سلطانیه]]، [[گنبد هارونیه]]، [[گنبد بیگم]] و [[گنبد خشتی]]، همگی نشان از وحدانیت خداوند دارند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/116828/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D9%88-%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%B3%D9%8E%D8%A8%DA%A9-%D8%B3%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%D9%88-%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%82%D8%A7 «جایگاه هنر و عوامل سبک‌ساز در ساخت و ارتقای سبک زندگی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
===هنرهای نمایشی===
===هنرهای نمایشی===
از دیگر انواع هنر ایرانی که با آموزه‌های اسلامی عجین شده، هنرهای نمایشی مانند تعزیه است که تأثیر بسیاری بر هنر و زندگی ایرانیان داشته است. شکل امروزی تعزیه، از قرن چهارم هجری در ایران رایج شد و بر زندگی مذهبی ایرانیان و فرهنگ و هنر آنها تأثیری چشمگیر داشته است.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C#cite_note-7 «هنرهای اسلامی»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref>
از دیگر انواع هنر ایرانی که با آموزه‌های اسلامی عجین شده، هنرهای نمایشی مانند خیمه‌شب‌بازی، سایۀ عروسک‌ها و [[تعزیه]] است که تأثیر بسیاری بر هنر و زندگی ایرانیان داشته است. شکل امروزی تعزیه، از قرن چهارم هجری در ایران رایج شد و بر زندگی [[شیعیان]] ایرانیان و فرهنگ و هنر آنها تأثیری چشمگیر داشته است.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C#cite_note-7 «هنرهای اسلامی»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref>
===بافندگی===
===بافندگی===
طرح، نقش و رنگ‌های مورداستفاده در بافندگیِ اسلامی، نسبت به دوران پیش از اسلام، متفاوت است؛<ref>[https://rahagfx.com/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/ «معرفی هنر اسلامی و نقش آن در زندگی»، وب‌سایت خانۀ فتوشاپ.]</ref> در قالیبافی دوران اسلامی، بسیاری از نقش‌ونگارهای فرش، براساس نقطۀ مرکزی تعریف و تنظیم شده که نماد توحید و وحدانیت خداوند است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/116828/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D9%88-%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%B3%D9%8E%D8%A8%DA%A9-%D8%B3%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%D9%88-%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%82%D8%A7 «جایگاه هنر و عوامل سبک‌ساز در ساخت و ارتقای سبک زندگی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
طرح، نقش و رنگ‌های مورداستفاده در بافندگیِ اسلامی، نسبت به دوران پیش از اسلام، متفاوت است؛<ref>[https://rahagfx.com/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/ «معرفی هنر اسلامی و نقش آن در زندگی»، وب‌سایت خانۀ فتوشاپ.]</ref> در [[قالی بافی|قالیبافی]] دوران اسلامی، بسیاری از نقش‌ونگارهای فرش، براساس نقطۀ مرکزی تعریف و تنظیم شده که نماد [[توحید]] و وحدانیت خداوند است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/116828/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D9%88-%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%B3%D9%8E%D8%A8%DA%A9-%D8%B3%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%D9%88-%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%82%D8%A7 «جایگاه هنر و عوامل سبک‌ساز در ساخت و ارتقای سبک زندگی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
===طراحی پوشاک اسلامی===
===طراحی پوشاک اسلامی===
در ایران از دیرباز، همواره به پوشش مردان و زنان توجه فراوانی می‌شده است. زنان و مردان، با پوششی کامل در جامعه حضور یافته و پوشیدگی برای زنان و مردان، به‌خصوص میان اعیان و اشراف، مورد تأکید بوده است. پس از ورود اسلام به ایران، طراحی لباس‌های اسلامی و پوششی که از نظر دین اسلام پذیرفته باشد نیز در جمع انواع هنرهای اسلامی قرار گرفت. به‌همین دلیل، در ایرانِ اسلامی نیز تلاش شده تا طراحی پوشاک، با فرهنگ و هویت ایرانی و اسلامی همخوانی کامل داشته باشد.<ref>[https://www.tpbin.com/Article/2022082713483558472dbf1b محمودی عالمی و پیرحقانی رودسری، «طراحی لباس ایرانی اسلامی؛ هویت بخشیدن به فرهنگ و هنر ایران»، 1401ش، ص1.]</ref>
در ایران از دیرباز، همواره به پوشش [[مردان]] و زنان توجه فراوانی می‌شده است. زن و مرد، با پوششی کامل در جامعه حضور یافته و [[عفاف]] و حجاب برای زنان و مردان، به‌خصوص میان اعیان و اشراف، مورد تأکید بوده است. پس از ورود اسلام به ایران، طراحی لباس‌های اسلامی و پوششی که از نظر دین اسلام پذیرفته باشد نیز در جمع انواع هنرهای اسلامی قرار گرفت. به‌همین دلیل، در ایرانِ اسلامی نیز تلاش شده تا طراحی پوشاک، با فرهنگ و هویت ایرانی و اسلامی همخوانی کامل داشته باشد.<ref>[https://www.tpbin.com/Article/2022082713483558472dbf1b محمودی عالمی و پیرحقانی رودسری، «طراحی لباس ایرانی اسلامی؛ هویت بخشیدن به فرهنگ و هنر ایران»، 1401ش، ص1.]</ref>
===سفالگری و کاشی‌کاری===
===سفالگری و کاشی‌کاری===
در تمامی مناطق مسلمان‌نشین، وسایل و محصولات مختلفی از سفال و سرامیک تولید می‌شده که در نوع مواد اولیه، رنگ و طرح‌های تزئینی با یکدیگر اختلافاتی دارند. کاشی‌کاری، همچنین، به‌عنوان پوششی تزئینی برای ساختمان‌ها، به‌خصوص در ایران و آسیای مرکزی، رشدی شگرف داشته و از مفاخر هنر اسلامی در جهان به‌شمار می‌رود.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C#cite_note-7 «هنرهای اسلامی»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref>
در تمامی مناطق مسلمان‌نشین، وسایل و محصولات مختلفی از [[نقاشی سفال و سرامیک]] تولید می‌شده که در نوع مواد اولیه، رنگ و طرح‌های تزئینی با یکدیگر اختلافاتی دارند. کاشی‌کاری، همچنین، به‌عنوان پوششی تزئینی برای ساختمان‌ها، به‌خصوص در ایران و آسیای مرکزی، رشدی شگرف داشته و از مفاخر هنر اسلامی در جهان به‌شمار می‌رود.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C#cite_note-7 «هنرهای اسلامی»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref>
===خوشنویسی و گرافیک===
===خوشنویسی و گرافیک===
پس از نزول قرآن بر [[حضرت محمد|پیامبر اسلام]]، خطاطان بسیاری تلاش کردند تا این آیات را به بهترین صورت ممکن خوشنویسی کنند. این سنت همواره میان مسلمانان رایج بوده و امروزه بازنویسی قرآن، در انواع زبان، خط، هنر و با ایجاد ساختارهای پیچیدۀ گرافیکی به هنری برجسته تبدیل شده است. خوشنویسی، هنوز هم یکی از هنرهای پرطرفدار میان مسلمانان است که امروزه، نوع دیجیتالی آن نیز بسیار پرکاربرد است.<ref>[https://rahagfx.com/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/ «معرفی هنر اسلامی و نقش آن در زندگی»، وب‌سایت خانۀ فتوشاپ.]</ref> خوشنویسی بارزترین هنر در پهنۀ سرزمین‌های اسلامی است و به‌مثابه زبان هنری مشترک برای تمامی مسلمانان تلقی می‌شود. در سرزمین‌های اسلامی، خط زیبا در نگارش قرآن، کتیبه‌های دیوارها، گنبدها و بناهای مذهبی و غیرمذهبی، منبرها، سکه‌ها، سفالینه‌ها، ظروف فلزی، سلاح‌ها، لباس‌ها و منسوجات، کتاب‌ها و قطعات هنری تذهیب، به‌کار می‌رود.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C#cite_note-7 «هنرهای اسلامی»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref>
[[پرونده:هنر-اسلامی۳.jpg|thumb|[[قالی ایرانی|فرش ایرانی]] بیانگر هنر صفوی (حدود ۱۶۰۰ میلادی). در این فرش خط نستعلیق به کار برده شده است؛ ابعاد این فرش ۲۲۶ در ۱۶۲ سانتی‌متر می‌باشد.]]
پس از نزول قرآن بر [[حضرت محمد|پیامبر اسلام]]، خطاطان بسیاری تلاش کردند تا این آیات را به بهترین صورت ممکن خوشنویسی کنند. این سنت همواره میان مسلمانان رایج بوده و امروزه بازنویسی قرآن، در انواع زبان، [[خط نستعلیق|خط]]، هنر و با ایجاد ساختارهای پیچیدۀ گرافیکی به هنری برجسته تبدیل شده است. خوشنویسی، هنوز هم یکی از هنرهای پرطرفدار میان مسلمانان است که امروزه، نوع دیجیتالی آن نیز بسیار پرکاربرد است.<ref>[https://rahagfx.com/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/ «معرفی هنر اسلامی و نقش آن در زندگی»، وب‌سایت خانۀ فتوشاپ.]</ref>
خوشنویسی بارزترین هنر در پهنۀ سرزمین‌های اسلامی است و به‌مثابه زبان هنری مشترک برای تمامی مسلمانان تلقی می‌شود. در سرزمین‌های اسلامی، خط زیبا در نگارش قرآن، کتیبه‌های دیوارها، گنبدها و بناهای مذهبی و غیرمذهبی، منبرها، سکه‌ها، سفالینه‌ها، ظروف فلزی، سلاح‌ها، لباس‌ها و منسوجات، کتاب‌ها و قطعات هنری تذهیب، به‌کار می‌رود.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C#cite_note-7 «هنرهای اسلامی»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref>
===ادبیات و شعر اسلامی===
===ادبیات و شعر اسلامی===
در فرهنگ مسلمانان، اشعار زیبا و سروده‌های پرمحتوایی پدید آمده است که گاهی برخی عالمان و عارفان مسلمان، این شعرها را در قنوت نماز خود و هنگام نیانش با پروردگار می‌خواندند.<ref> [https://hawzah.net/fa/Article/View/116828/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D9%88-%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%B3%D9%8E%D8%A8%DA%A9-%D8%B3%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%D9%88-%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%82%D8%A7 «جایگاه هنر و عوامل سبک‌ساز در ساخت و ارتقای سبک زندگی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> شعر اسلامی از وجوه برجستۀ هنری در فرهنگ اسلامی است که در سه زبان [[زبان عربی|عربی]]، ترکی و [[زبان فارسی|فارسی]] به اوج رونق خود رسیده است. زبان‌های اردو و بنگالی نیز از دیگر زبان‌های مهم در شعر اسلامی هستند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C#cite_note-7 «هنرهای اسلامی»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref>
در هنر اسلامی، در عرصۀ زبان و ادبیات اعم از نثر، داستان، مناجات‌نامه و [[شعر فارسی|شعر]] از یک منظر در سبک‌های مختلفی همچون هندی، [[خراسان|خراسانی]]، عراقی، شعر نو و سپید نیز رشد چشم‌گیری داشته است؛ برای مثال، مناجات‌نامه [[خواجه عبدالله انصاری]] به نثر مسجع، [[تاریخ بیهقی]] در نثر و [[شاهنامه|شاهنامه فردوسی]]، حافظ و [[سعدی]] در شعر در گسترۀ جهانی بسیار مطرح هستند. همچنین، اشعاری زیبا و پرمحتوا توسط شاعرانی بزرگ سروده شده که گاهی برخی از ابیات آنها، همچون ابیاتی از سعدی و حافظ، در قنوت نماز برخی از روحانیون، علما و پیشوایان دین اسلام، خوانده می‌شده است.<ref> [https://hawzah.net/fa/Article/View/116828/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D9%88-%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%B3%D9%8E%D8%A8%DA%A9-%D8%B3%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%D9%88-%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%82%D8%A7 «جایگاه هنر و عوامل سبک‌ساز در ساخت و ارتقای سبک زندگی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
شعر اسلامی از وجوه برجستۀ هنری در فرهنگ اسلامی است که در سه زبان [[زبان عربی|عربی]]، ترکی چون آثار [[امیر علیشیر نوایی]] و [[زبان فارسی|فارسی]] به اوج رونق خود رسیده است. زبان‌های اردو و بنگالی نیز از دیگر زبان‌های مهم در شعر اسلامی هستند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C#cite_note-7 «هنرهای اسلامی»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref>
===هنرهای آوایی===
===هنرهای آوایی===
برخی کارشناسان معتقدند بر خلاف هنر مدرن که هنری بصری شناخته می‌شود، هنر اسلامی، بیشتر هنری سمعی است. از دیدگاه اسلام، صدای خوب و دلنشین همواره مورد ستایش بوده و در عرفان اسلامی نیز به این مهم توجه شده است.<ref>[https://www.shabestan.news/news/518673/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A2%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AF-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%81%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85-%D8%BA%D9%86%DB%8C-%D8%A2%D9%85%DB%8C%D8%AE%D8%AA%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D9% «هنر آوایی باید دارای مفاهیم غنی آمیخته با مضامین اسلامی باشد»، خبرگزاری شبستان.]</ref> هنر آوایی، [[موسیقی]] برآمده از حنجرۀ انسان است که دستگاهی پیچیده و پیشرفته برای تولید آوا و موسیقی به‌شمار می‌رود. نحوۀ ترکیب و چینش حروف با صفات آوایی گوناگون، در رنگ و زنگ موسیقی آوایی تأثیرگذار هستند. در این میان، هنرهایی همچون قرائت قرآن، [[اذان]]، نعت‌خوانی، مداحی، سرود و تواشیح، از جمله هنرهای آوایی هستند که با مضامینی همچون مدح اهل‌بیت و آیات قرآن، سروکار دارند؛ برای مثال، هنر تواشیح از هنرهای آوایی اصیل، باسابقه، جذاب و پویای جهان اسلام عنوان شده که همواره در مسیر تبلیغ و ترویج فرهنگ قرآن، نقش ایفا کرده است.<ref>[https://www.shabestan.news/news/1060746/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%AA%D9%88%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D8%AD-%D8%A7%D8%B2-%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A2%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B5%DB%8C%D9%84-%D8%AC%D8%B0%D8%A7%D8%A8-%D9%88-%D9%BE%D9%88%DB%8C%D8 «هنر تواشیح از هنرهای آوایی اصیل، جذاب و پویای جهان اسلام است»، خبرگزاری شبستان.]</ref> از ویژگی‌های بارز هنرهای آواییِ مسلمانان می‌توان به داشتن مفاهیم غنی آمیخته با مضامین اسلامی، زیبایی و بیان خوب و خوش اشاره کرد.<ref>[https://www.shabestan.news/news/518673/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A2%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AF-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%81%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85-%D8%BA%D9%86%DB%8C-%D8%A2%D9%85%DB%8C%D8%AE%D8%AA%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D9% «هنر آوایی باید دارای مفاهیم غنی آمیخته با مضامین اسلامی باشد»، خبرگزاری شبستان.]</ref> در ایران، عواملی همچون اشتیاق مردم به [[دین]]، وجود وزن و آهنگ در ادعیه، اوراد، متون دینی و قرآن، منجر به رشد هنرهای آوایی و موسیقایی از درون دستگاه دین شده است.<ref>[https://www.jccs.ir/article%203840.html خوش‌منش، ابوالفضل، «نغمه‌های دینی به‌مثابه حامی هنرهای آوایی»، 1392ش، چکیده.]</ref>
برخی کارشناسان معتقدند بر خلاف هنر مدرن که هنری بصری شناخته می‌شود، هنر اسلامی، بیشتر هنری سمعی است. از دیدگاه اسلام، صدای خوب و دلنشین همواره مورد ستایش بوده و در عرفان اسلامی نیز به این مهم توجه شده است.<ref>[https://www.shabestan.news/news/518673/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A2%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AF-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%81%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85-%D8%BA%D9%86%DB%8C-%D8%A2%D9%85%DB%8C%D8%AE%D8%AA%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D9% «هنر آوایی باید دارای مفاهیم غنی آمیخته با مضامین اسلامی باشد»، خبرگزاری شبستان.]</ref>
هنر آوایی، [[موسیقی]] برآمده از حنجرۀ انسان است که دستگاهی پیچیده و پیشرفته برای تولید آوا و موسیقی به‌شمار می‌رود. نحوۀ ترکیب و چینش حروف با صفات آوایی گوناگون، در رنگ و زنگ موسیقی آوایی تأثیرگذار هستند. در این میان، هنرهایی همچون قرائت قرآن، [[اذان]]، نعت‌خوانی، مداحی، سرود و تواشیح، از جمله هنرهای آوایی هستند که با مضامینی همچون مدح [[اهل‌بیت]] و آیات قرآن، سروکار دارند؛ برای مثال، هنر تواشیح از هنرهای آوایی اصیل، باسابقه، جذاب و پویای جهان اسلام عنوان شده که همواره در مسیر [[تبلیغ دینی|تبلیغ]] و ترویج فرهنگ قرآن، نقش ایفا کرده است.<ref>[https://www.shabestan.news/news/1060746/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%AA%D9%88%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D8%AD-%D8%A7%D8%B2-%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A2%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B5%DB%8C%D9%84-%D8%AC%D8%B0%D8%A7%D8%A8-%D9%88-%D9%BE%D9%88%DB%8C%D8 «هنر تواشیح از هنرهای آوایی اصیل، جذاب و پویای جهان اسلام است»، خبرگزاری شبستان.]</ref>
از ویژگی‌های بارز هنرهای آواییِ مسلمانان می‌توان به داشتن مفاهیم غنی آمیخته با مضامین اسلامی، زیبایی و بیان خوب و خوش اشاره کرد.<ref>[https://www.shabestan.news/news/518673/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A2%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AF-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%81%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85-%D8%BA%D9%86%DB%8C-%D8%A2%D9%85%DB%8C%D8%AE%D8%AA%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D9% «هنر آوایی باید دارای مفاهیم غنی آمیخته با مضامین اسلامی باشد»، خبرگزاری شبستان.]</ref> در ایران، عواملی همچون اشتیاق مردم به [[دین]]، وجود وزن و آهنگ در [[دعا|ادعیه]]، اوراد، متون دینی و قرآن، منجر به رشد هنرهای آوایی و موسیقایی از درون دستگاه دین شده است.<ref>[https://www.jccs.ir/article%203840.html خوش‌منش، ابوالفضل، «نغمه‌های دینی به‌مثابه حامی هنرهای آوایی»، 1392ش، چکیده.]</ref>
==رویکرد اسلام به هنر==
==رویکرد اسلام به هنر==
برخی، اسلام را یک دینِ هنرستیز یا مخالف هنر دانسته‌اند. حسین الهی قمشه‌ای، در برابر کسانی که اسلام را دینی هنرستیز و ذوق‌کش معرفی کرده‌اند، قرآن را معجزۀ هنری اسلام می‌داند و فصاحت و بلاغت قرآن را ذیل ادبیات به‌مثابه هنر پنجم، مورد توجه قرار داده است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/116828/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D9%88-%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%B3%D9%8E%D8%A8%DA%A9-%D8%B3%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%D9%88-%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%82%D8%A7 «جایگاه هنر و عوامل سبک‌ساز در ساخت و ارتقای سبک زندگی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> پرفسور آپهام پوپ به‌عنوان یک آمریکایی علاقمند به پژوهش درباره آثار هنری ایران معتقد بود که دین اسلام با هنر سازگاری بسیاری داشته و در این میان، مسجد را جلوه‌گاه هنر اسلامی معرفی کرده است. او باور داشت که هنرمندان بی‌نام‌و‌نشان بسیاری در جامعۀ مسلمان، هنگام ساخت مساجد، تمامی هستی خود را وقف خدمت به خداوند کرده و از شوق مقدسی گرم بوده‌اند تا بهترین تصوری را که از زیبایی داشتند، در آثار خود نمایان کنند.<ref>[https://www.irna.ir/news/4313967/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D9%88-%D8%A8%D8%A7%D9%84-%D9%87%D9%85%D8%B3%D9%88 «هنر اسلامی و ایرانی دو بال همسو»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> فردریک معتوق، نویسندۀ کتاب «جامعه‌شناسی هنر اسلامی» معتقد است که هنر اسلامی، آن‌قدر در راستای تداوم ارزش‌های جامعۀ اسلامی، یاری‌رسان بوده که می‌توان از آن با عناوینی همچون «یار کمکی» یا «فرزند صالح» نام برد. او همچنین، بر این باور است که هنر اسلامی در جامعه و با جامعه معنا یافته است.<ref>[https://www.ibna.ir/news/343489/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D9%88-%D8%A8%D8%A7-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D9%85%D8%B9%D9%86%D8%A7-%D9%85%DB%8C-%DB%8C%D8%A7%D8%A8%D8%AF-%D9%86%DA «هنر اسلامی در جامعه و با جامعه معنا می‌یابد/ نگاه منصفانۀ مؤلف به هنر اسلامی»، خبرگزاری ایبنا.]</ref>
برخی، اسلام را یک دینِ هنرستیز یا مخالف هنر دانسته‌اند. حسین الهی قمشه‌ای، در برابر کسانی که اسلام را دینی هنرستیز و ذوق‌کش معرفی کرده‌اند، قرآن را معجزۀ هنری اسلام می‌داند و فصاحت و بلاغت قرآن را ذیل ادبیات به‌مثابه هنر پنجم، مورد توجه قرار داده است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/116828/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D9%88-%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%B3%D9%8E%D8%A8%DA%A9-%D8%B3%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%D9%88-%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%82%D8%A7 «جایگاه هنر و عوامل سبک‌ساز در ساخت و ارتقای سبک زندگی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> پرفسور آپهام پوپ به‌عنوان یک آمریکایی علاقمند به پژوهش دربارۀ آثار هنری ایران معتقد بود که دین اسلام با هنر سازگاری بسیاری داشته و در این میان، مسجد را جلوه‌گاه هنر اسلامی معرفی کرده است. او باور داشت که هنرمندان بی‌نام‌و‌نشان بسیاری در جامعۀ مسلمان، هنگام ساخت مساجد، تمامی هستی خود را وقف خدمت به خداوند کرده و از شوق مقدسی گرم بوده‌اند تا بهترین تصوری را که از زیبایی داشتند، در آثار خود نمایان کنند.<ref>[https://www.irna.ir/news/4313967/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D9%88-%D8%A8%D8%A7%D9%84-%D9%87%D9%85%D8%B3%D9%88 «هنر اسلامی و ایرانی دو بال همسو»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> فردریک معتوق، نویسندۀ کتاب «جامعه‌شناسی هنر اسلامی» معتقد است که هنر اسلامی، آن‌قدر در راستای تداوم ارزش‌های جامعۀ اسلامی، یاری‌رسان بوده که می‌توان از آن با عناوینی همچون «یار کمکی» یا «فرزند صالح» نام برد. او همچنین، بر این باور است که هنر اسلامی در جامعه و با جامعه معنا یافته است.<ref>[https://www.ibna.ir/news/343489/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D9%88-%D8%A8%D8%A7-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D9%85%D8%B9%D9%86%D8%A7-%D9%85%DB%8C-%DB%8C%D8%A7%D8%A8%D8%AF-%D9%86%DA «هنر اسلامی در جامعه و با جامعه معنا می‌یابد/ نگاه منصفانۀ مؤلف به هنر اسلامی»، خبرگزاری ایبنا.]</ref>
==هنر اسلامی در ایران==
==هنر اسلامی در ایران==
با ورود دین اسلام به ایران، تاریخ این سرزمین در زمینۀ هنر و معماری، شاهد شکوفاییِ سبک‌ها و تولید آثاری منحصربه‌فرد بوده است که تأثیر آن پس از مدتی کوتاه، در تمامی نقاط جهان دیده شد.<ref> [https://www.sid.ir/paper/900509/fa شیرازی رامونا، «تأثیر هنر اسلامی بر هنر تمدن هند»، 1399ش، ص2.]</ref> تفکر و بینش هنگامی که با ذوق، خلاقیت و فرهنگ ایرانی ترکیب شد به تولید آثاری بدیع انجامید که به هنر ایرانی- اسلامی معروف است. این هنر، علاوه بر تأثیرگذاری بر مخاطبان از نظر زیبایی خارق‌العاده، روح آدمی را نیز با [[معنویت]] پیوند می‌زند. معماری، خوشنویسی، [[مینیاتور]]، تذهیب، آینه‌کاری، گچ‌بری، [[نگارگری]]، آجرکاری، [[معرق کاری|معرق‌کاری]] و [[تعزیه]]، ازجمله نمونه‌های هنر اسلامی- ایرانی است که بسیاری از آنها، مختص ایرانیان بوده و بی‌واسطه از معنویت اسلامی نشأت گرفته است.<ref> [https://www.mehrnews.com/news/534183/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%AE%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86 «هنر ایرانی- اسلامی؛ تفاخری برای ایرانیان»، خبرگزاری مهر.]</ref> هنر ایرانی- اسلامی، از آن‌جایی که ریشه در فرهنگ، تمدن و اعتقادات اسلامیِ ایرانیان دارد، پیش‌برندۀ فرهنگ و تمدن در جامعه بوده و به‌دلیل همخوانی با دین و ارزش‌های آن، در جامعه ایرانی، جایگاهی خاص یافته و سبک زندگی ایرانیان را تحت تأثیر قرار داده است.<ref>[https://www.hawzahnews.com/news/470642/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D9%85%D8%AA%D8%B9%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%88-%D8%A8%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8% «هنر متعهدانه و برخاسته از نگاه دینی، زمینه‌ساز سبک زندگی ایرانی و اسلامی است»، خبرگزاری رسمی حوزه.]</ref>
[[پرونده:آیینه-کاری.jpg|thumb|هنر آینه کاری ایرانی در حرم [[امام رضا|امام رضا (ع)]]]]
امروزه، هنر ایرانی‌اسلامی را نماد فرهنگ ایران می‌خوانند که البته برای ادامۀ حیات خود و به‌واسطۀ پیشرفت تکنولوژی، به تغییراتی اساسی نیاز دارد تا علاوه بر پیوستگی با جهان‌بینی اسلامی، بهره‌مندی از رمزپردازی و نمادپردازی معناگرا، بُعد کاربردی، فرم تجدید، توجه به مفاهیمی همچون کشف و شهود، تنزیه و تشبیه، عدم فردیت هنرمند و رفع نیاز روحی مخاطب، بتواند به مسائل فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و ارتباطی دنیای معاصر نیز نگاه و توجهی ویژه داشته باشد.<ref>[https://journalspsich.com/index.php/journalspsich/article/view/137 شریف‌زاده و دیگران، «مطالعۀ تطبیقی معاصرسازی مؤلف‌های فرهنگ وهویت در هنر اسلامی با تأکید بر جهانی شدن»، 1403ش، ص121.]</ref> کارشناسان معتقدند که در ابتدا، باید نقش این هنرها در شناخت فرهنگ ایرانی‌اسلامی به‌خوبی شناسایی و تبیین شود تا تحت تأثیر هجوم فرهنگ‌های بیگانه قرار نگرفته و حین معرفی آن به جهان و ارتباط بینافرهنگی، نمادی از [[هویت ملی|هویت دیرینۀ ملی]] و دینی ایرانیان به‌شمار روند.<ref>[https://journalspsich.com/index.php/journalspsich/article/view/137 شریف‌زاده و دیگران، «مطالعۀ تطبیقی معاصرسازی مؤلف‌های فرهنگ وهویت در هنر اسلامی با تأکید بر جهانی شدن»، 1403ش، ص122.]</ref>
با ورود دین اسلام به ایران، تاریخ این سرزمین در زمینۀ هنر و معماری، شاهد شکوفاییِ سبک‌ها و تولید آثاری منحصربه‌فرد بوده است که تأثیر آن پس از مدتی کوتاه، در تمامی نقاط جهان دیده شد.<ref> [https://www.sid.ir/paper/900509/fa شیرازی رامونا، «تأثیر هنر اسلامی بر هنر تمدن هند»، 1399ش، ص2.]</ref>
هنر اسلامی در ایران، در گذر تاریخ، جلوه‌های گوناگونی داشته است، ازجمله:
#هنر شیعی: ایرانیان مسلمان با گرایش به مذهب [[شیعه]]، ویژگی‌های خاصی به هنر اسلامی بخشیده‌اند که انعکاس‌دهندۀ عناصر، نمادها و نشانه‌های فرهنگ شیعیان است. در ابتدا، هنرمندان و صنعتگران شیعی‌مذهب ایران که توانایی ابراز عقاید خود را به‌صورت روشن نداشتند، از ابزارها و محافل هنری برای ابراز عقاید شیعی خود استفاده می‌کردند، اما با رسمیت‌یافتن مذهب شیعه در ایران، این خلاقیت‌های هنری به اوج رسید. از نمونه‌های بارز هنر شیعی در ایران می‌توان به استفاده از داستان‌ها، احادیث و مضامین شیعی همچون واقعۀ [[عید غدیر|غدیرخم]] و وقایع [[عاشورا]] در نگارگری‌ها؛ چون آثار [[محمود فرشچیان|فرشچیان]]، کاشی‌کاری‌ها، [[نقاشی|نقاشی‌ها]]، قالیچه‌ها و دست‌بافته‌ها، معماری و کتیبه‌ها در بناهای مذهبی به‌خصوص در امامزاده‌ها، حسینیه‌ها و [[تکیه‌خانه|تکیه‌خانه‌ها]] و اشعار شیعیان اشاره کرد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/5658/7715/97589/%D8%AE%D8%AF%D8%A7-%D9%85%D8%AD%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D9%87%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%88%DB%8C%DA%98%DA%AF%DB%8C-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%DB%8C «خدامحوری، مهمترین ویژگی هنر شیعی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> کارشناسان معتقدند که هنرهای شیعی نقش برجسته‌ای از نظر انگیزش شور قدسی، تقویت خیال، تزکیۀ نفس، گشودن باب توجه و [[توسل]] مخاطب به اولیای الهی، استعلای بینش شهادت‌طلبی، تسکین درد و رنج، تحکیم همبستگی و وحدت، در فرهنگ عامه و روانِ جمعی مردم ایران داشته‌اند.<ref>[https://ici.isca.ac.ir/%D9%85%D8%B9%D9%86%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%DB%8C-2/ «معنای هنر شیعی»، وب‌سایت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، پژوهشکدۀ اسلام تمدنی.]</ref>
تفکر و بینش هنگامی که با ذوق، خلاقیت و فرهنگ ایرانی ترکیب شد به تولید آثاری بدیع انجامید که به هنر ایرانی- اسلامی معروف است. این هنر، علاوه بر تأثیرگذاری بر مخاطبان از نظر زیبایی خارق‌العاده، روح آدمی را نیز با [[معنویت]] پیوند می‌زند. معماری، خوشنویسی، [[مینیاتور]]، تذهیب، [[آینه‌کاری]]، گچ‌بری، [[نگارگری]]، آجرکاری، معرق‌کاری و [[تعزیه]]، از جمله نمونه‌های هنر اسلامی- ایرانی است که بسیاری از آنها، مختص ایرانیان بوده و بی‌واسطه از معنویت اسلامی نشأت گرفته است.<ref> [https://www.mehrnews.com/news/534183/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%AE%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86 «هنر ایرانی- اسلامی؛ تفاخری برای ایرانیان»، خبرگزاری مهر.]</ref>
هنر ایرانی- اسلامی، از آن‌جایی که ریشه در فرهنگ، تمدن و اعتقادات اسلامیِ ایرانیان دارد، پیش‌برندۀ فرهنگ و تمدن در جامعه بوده و به‌دلیل همخوانی با دین و ارزش‌های آن، در جامعه ایرانی، جایگاهی خاص یافته و سبک زندگی ایرانیان را تحت تأثیر قرار داده است.<ref>[https://www.hawzahnews.com/news/470642/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D9%85%D8%AA%D8%B9%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%88-%D8%A8%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8% «هنر متعهدانه و برخاسته از نگاه دینی، زمینه‌ساز سبک زندگی ایرانی و اسلامی است»، خبرگزاری رسمی حوزه.]</ref>
امروزه، هنر ایرانی‌اسلامی را نماد فرهنگ ایران می‌خوانند که البته برای ادامۀ حیات خود و به‌واسطۀ پیشرفت تکنولوژی، به تغییراتی اساسی نیاز دارد تا علاوه بر پیوستگی با جهان‌بینی اسلامی، بهره‌مندی از رمزپردازی و نمادپردازی معناگرا، بُعد کاربردی، فرم تجدید، توجه به مفاهیمی همچون کشف و شهود، تنزیه و تشبیه، عدم فردیت هنرمند و رفع نیاز روحی مخاطب، بتواند به مسائل فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و ارتباطی دنیای معاصر نیز نگاه و توجهی ویژه داشته باشد.<ref>[https://journalspsich.com/index.php/journalspsich/article/view/137 شریف‌زاده و دیگران، «مطالعۀ تطبیقی معاصرسازی مؤلف‌های فرهنگ وهویت در هنر اسلامی با تأکید بر جهانی شدن»، 1403ش، ص121.]</ref> کارشناسان معتقدند که در ابتدا، باید نقش این هنرها در شناخت فرهنگ ایرانی اسلامی به‌خوبی شناسایی و تبیین شود تا تحت تأثیر هجوم فرهنگ‌های بیگانه قرار نگرفته و حین معرفی آن به جهان و ارتباط بینافرهنگی، نمادی از [[هویت ملی|هویت دیرینۀ ملی]] و دینی ایرانیان به‌شمار روند.<ref>[https://journalspsich.com/index.php/journalspsich/article/view/137 شریف‌زاده و دیگران، «مطالعۀ تطبیقی معاصرسازی مؤلف‌های فرهنگ وهویت در هنر اسلامی با تأکید بر جهانی شدن»، 1403ش، ص122.]</ref>
هنر اسلامی در ایران، در گذر تاریخ، جلوه‌های گوناگونی داشته است، ازجمله:
#[[پرونده:نقاشی-فرشچیان.jpg|بندانگشتی|نقاشی استاد فرشچیان با موضوع [[واقعه غدیر]]]]هنر شیعی: ایرانیان مسلمان با گرایش به مذهب [[شیعه]]، ویژگی‌های خاصی به هنر اسلامی بخشیده‌اند که انعکاس‌دهندۀ عناصر، نمادها و نشانه‌های فرهنگ شیعیان است. در ابتدا، هنرمندان و صنعتگران شیعی‌مذهب ایران که توانایی ابراز عقاید خود را به‌صورت روشن نداشتند، از ابزارها و محافل هنری برای ابراز عقاید شیعی خود استفاده می‌کردند، اما با رسمیت‌یافتن مذهب شیعه در ایران، این خلاقیت‌های هنری به اوج رسید. از نمونه‌های بارز هنر شیعی در ایران می‌توان به استفاده از داستان‌ها، احادیث و مضامین شیعی همچون واقعۀ [[عید غدیر|غدیرخم]] و وقایع [[عاشورا]] در نگارگری‌ها؛ چون آثار [[محمود فرشچیان|فرشچیان]]، کاشی‌کاری‌ها، [[نقاشی|نقاشی‌ها]]، قالیچه‌ها و دست‌بافته‌ها، معماری و کتیبه‌ها در بناهای مذهبی به‌خصوص در امامزاده‌ها، حسینیه‌ها و [[تکیه‌خانه|تکیه‌خانه‌ها]] و اشعار شیعیان اشاره کرد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/5658/7715/97589/%D8%AE%D8%AF%D8%A7-%D9%85%D8%AD%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D9%87%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%88%DB%8C%DA%98%DA%AF%DB%8C-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%DB%8C «خدامحوری، مهمترین ویژگی هنر شیعی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> کارشناسان معتقدند که هنرهای شیعی نقش برجسته‌ای از نظر انگیزش شور قدسی، تقویت خیال، تزکیۀ نفس، گشودن باب توجه و [[توسل]] مخاطب به اولیای الهی، استعلای بینش [[شهادت|شهادت‌طلبی]]، تسکین درد و [[رنج]]، تحکیم همبستگی و وحدت، در فرهنگ عامه و روانِ جمعی مردم ایران داشته‌اند.<ref>[https://ici.isca.ac.ir/%D9%85%D8%B9%D9%86%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%DB%8C-2/ «معنای هنر شیعی»، وب‌سایت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، پژوهشکدۀ اسلام تمدنی.]</ref>
#هنر انقلاب اسلامی: این هنر، سبک خاصی از هنر در ایرانِ اسلامی است که در دهۀ اول [[انقلاب اسلامی]] در ایران و نیز در دامن ارزش‌ها و باورهای اسلام شیعی شکل‌گرفته است. هنر انقلاب اسلامی، با الهام از مضامین اسلامی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی ایران در آن دورۀ زمانی خاص به‌وجود آمده که روح هنر اسلامی و شیعی را در نظام‌سازی، جامعه‌پردازی و خلق تمدن استفاده کرده است. کارشناسان، هنر انقلاب اسلامی را نه‌تنها واجد آسمان (ماوراءالطبیعه) بلکه واجد زمین (مسائل عینی و روزمره) می‌دانند که فرم زیباشناسانه برای واقعیت بخشیدن به این دو قلمرو را به‌صورت کامل دارد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/79809/%D9%87%D9%86%D8%B1_%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «هنر انقلاب اسلامی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
#هنر انقلاب اسلامی: این هنر، سبک خاصی از هنر در ایرانِ اسلامی است که در دهۀ اول [[انقلاب اسلامی]] در ایران و نیز در دامن ارزش‌ها و باورهای اسلام شیعی شکل‌گرفته است. هنر انقلاب اسلامی، با الهام از مضامین اسلامی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی ایران در آن دورۀ زمانی خاص به‌وجود آمده که روح هنر اسلامی و شیعی را در نظام‌سازی، جامعه‌پردازی و خلق تمدن استفاده کرده است. کارشناسان، هنر انقلاب اسلامی را نه‌تنها واجد آسمان (ماوراءالطبیعه) بلکه واجد زمین (مسائل عینی و روزمره) می‌دانند که فرم زیباشناسانه برای واقعیت بخشیدن به این دو قلمرو را به‌صورت کامل دارد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/79809/%D9%87%D9%86%D8%B1_%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «هنر انقلاب اسلامی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
#هنر دفاع مقدس: با آغاز دوران دفاع مقدس و تحمیل [[جنگ]] هشت‌ساله به ایران، هنرمندان بسیاری بودند که با ادبیات مقاومت و پایداری، آثاری ماندگار و ارزشمند خلق کردند. به‌همین دلیل، هنر دفاع مقدس را هنر شعر و شعور می‌دانند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83563663/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%AF%D9%81%D8%A7%D8%B9-%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%88-%D8%B4%D8%B9%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «هنر دفاع مقدس، هنر شعر و شعور است»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> بسیاری از کارشناسان معتقدند که هشت سال دفاع مقدس در ایران، گنجینۀ عظیمی از صفات والا، فرهنگ‌های پسندیده، برگزیده و ممتاز، عقاید و معارف اسلامی و ایرانی است که تا مدت‌های بسیاری می‌توان از آن استخراج کرده و آثار هنری بی‌نظیری در عرصه‌های مختلف آفرید. کتاب دا یک نمونۀ داستانی از هنر دفاع مقدس است.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/newspart-index?id=8050&nt=2&year=1388&tid=24904 خامنه‌ای، «روایت گنجینۀ عظیم هشت سال دفاع مقدس»، وب‌سایت آیت‌الله خامنه‌ای.]</ref>
#هنر دفاع مقدس: با آغاز دوران دفاع مقدس و تحمیل [[جنگ]] هشت‌ساله به ایران، هنرمندان بسیاری بودند که با ادبیات مقاومت و پایداری، آثاری ماندگار و ارزشمند خلق کردند. به‌همین دلیل، هنر دفاع مقدس را هنر شعر و شعور می‌دانند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83563663/%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%AF%D9%81%D8%A7%D8%B9-%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%88-%D8%B4%D8%B9%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «هنر دفاع مقدس، هنر شعر و شعور است»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> بسیاری از کارشناسان معتقدند که هشت سال دفاع مقدس در ایران، گنجینۀ عظیمی از صفات والا، فرهنگ‌های پسندیده، برگزیده و ممتاز، عقاید و معارف اسلامی و ایرانی است که تا مدت‌های بسیاری می‌توان از آن استخراج کرده و آثار هنری بی‌نظیری در عرصه‌های مختلف آفرید. کتاب دا یک نمونۀ داستانی از هنر دفاع مقدس است.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/newspart-index?id=8050&nt=2&year=1388&tid=24904 خامنه‌ای، «روایت گنجینۀ عظیم هشت سال دفاع مقدس»، وب‌سایت آیت‌الله خامنه‌ای.]</ref>
خط ۶۱:
خط ۱۰۶:
*قرآن کریم.
*قرآن کریم.
*«جایگاه هنر و عوامل سبک‌ساز در ساخت و ارتقای سبک زندگی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 24 آذر 1403ش.
*«جایگاه هنر و عوامل سبک‌ساز در ساخت و ارتقای سبک زندگی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 24 آذر 1403ش.
*خامنه‌ای، سیدعلی، «روایت گنجینۀ عظیم هشت سال دفاع مقدس»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ بازدید: 29 آذر 1403ش.
*خامنه‌ای، سیدعلی، «روایت گنجینۀ عظیم هشت سال دفاع مقدس»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله لعظمی خامنه‌ای، تاریخ بازدید: 29 آذر 1403ش.
*خامنه‌ای، سیدعلی، «بیانات در دیدار جمعی از اصاحب فرهنگ و هنر»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، تاریخ بارگزاری: 1 مرداد 1380ش.
*«خدامحوری، مهمترین ویژگی هنر شیعی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بارگذاری: 27 آذر 1392ش.
*«خدامحوری، مهمترین ویژگی هنر شیعی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بارگذاری: 27 آذر 1392ش.
هنر اسلامی؛ هنری برگرفته از تعالیم اسلام و انتقال‌دهندۀ مضامین اسلامی. هنر اسلامی، هنری الهام‌گرفته از تعالیم اسلام و فرهنگ جوامع مسلمان است که بر پایه اصل توحید شکل گرفته و مضامین دینی را منتقل می‌کند. این هنر در طول تاریخ سه دوره اصلی را پشت سر گذاشته و در ایران نیز با هنر پیش از اسلام تلفیق شده و تعالی یافته است. از ویژگی‌های مهم آن می‌توان به انتزاعی بودن و هدف تعالی بخشیدن به انسان اشاره کرد و شامل هنرهایی چون معماری، خوشنویسی، سفالگری و هنرهای آوایی متنوع می‌شود. هنر اسلامی در ایران، علاوه بر این‌ها، شامل هنرهای شیعی، هنر انقلاب و هنر دفاع مقدس نیز می‌شود و همچنان در دنیای معاصر با چالش‌هایی نظیر هنر مدرن روبرو است اما با کارکردهای ارزشمندی به بیدارسازی و ارتقای فرهنگ جامعه کمک می‌کند.
تعریف هنر اسلامی
نگاره‌ای از یک پیراهن طلسمات که حاوی آیات قرآنی، اسماء حُسنی و دعاهایی به خط‌ها و رنگ‌های متنوع به زبان عربی است؛ متعلق به سدهٔ ۱۷ میلادی
هنر اسلامی را هنری می‌دانند که در جامعۀ مسلمین رواج یافته است. عناصری از هنر اسلامی ممکن است حتی توسط مسلمانان پدید نیامده باشد، اما به‌دلیل شکوفایی در جامعۀ اسلامی و اثرپذیری از فرهنگ اسلامی و منطقه‌ای مسلمانان، به هنر اسلامی معروف شده باشد. از این منظر، اتصاف گونه‌هایی از هنر به اسلام، معلول فرهنگ غنی و متنوع مردمانی است که به‌عنوان مسلمان و با سبک اسلامی، زندگی می‌کنند.[۱] هنر اسلامی در چارچوب رویکرد دینی مسلمانان در سبک زندگی، برخلاف هنر غربی که ماهیتی اومانیستی دارد،[۲] بر فلسفۀ دینی و الهی استوار است و حقایق معنوی را بازنمایی می‌کند[۳] و بیرونی‌ترین و ملموس‌ترین چهرۀ اسلام، شناخته می‌شود.[۴] در هنر اسلامی، علاوه بر موضوع هنری به سازگاری ساختار، شیوۀ بیان و صورت با آموزه‌های اسلام نیز توجه می‌شود تا سرشتی روحانی داشته باشد و همواره آدمی را به‌سوی خداوند دعوت کند.[۵]
پیشینه هنر اسلامی
دین اسلام، روش و مرام جدیدی به زندگی افراد افزود و در چارچوب آن، سبک زندگی و مهارت‌ها و هنرها را بازتعریف کرد. مسلمانان در این راستا، هنر اسلامی را پدید آوردند.[۶]
کارشناسان، سیر تاریخی و تحول هنر اسلامی را در سه دورۀ کلی طبقه‌بندی کرده‌اند:
1. دورۀ شکل‌گیری هنر اسلامی، همزمان با حاکمیت نخستین حاکمان اسلامی
(بنی امیه) که اسلام را از دمشق در سوریه تا اندلس در اسپانیان گسترش دادند.
2. دورۀ میانی، همزمان با حاکمیت خلفای عباسی که در ترویج آموزش و فرهنگ پرآوازه بوده و تأثیر نمادهای هنر ایرانی در آن بسیار چشمگیر است.
3. دورۀ پسین هنر اسلامی، همزمان با استیلای مغول تا قرن هجدهم میلادی که سبک‌های متمایز هنری در بخش‌های مختلف جهان اسلام خلق شده‌اند.[۷]
در ایران نیز برخلاف تلقی برخی از کارشناسان، اسلام به جنگ هنر نرفته بلکه به هنر زمینی شدۀ قبل از خود تعالی بخشیده و آن را به‌منظور رسیدن انسان به مقام عبودیت به‌مثابه هدف غایی خلقت، پالایش، تهذیب و تکمیل کرده است؛ برای مثال، اندیشۀ خیر، نیکی، نور و روشنایی ایرانیان باستان، در هنرِ پس از ورود اسلام تا کنون به‌چشم می‌خورد؛ اما پیام و صورت آن متفاوت است. هرچند، با تغییر حکومت‌ها در طول تاریخ، تغییراتی نیز در مصادیق هنر به‌وجود آمد، اما اصالت‌های الهی و انسانی، پابرجا مانده و فرع‌ها و حاشیه‌ها دگرگون شده‌اند.[۸]
هنر اسلامی و هنر غربی
کارشناسان معتقدند که هرچند تهاجم فرهنگ مادی و هنر سکولار مدرن، با تغییر ذایقه‌های هنری، فرهنگ و هنر اسلامی را تحت فشار قرار داده، اما این هنر در برابر آن نه‌تنها مقاومت کرده، بلکه به خلاقیت‌های جدیدی نیز دست‌یافته است. بسیاری با دیدن ظرافت‌های آن در سراسر سرزمین‌های اسلامی شگفت‌زده شده و برخی دیگر نیز هزینه‌های بسیاری را صرف خرید نسخ خطی و صنایع دستی اسلامی می‌کنند.[۹]
از سوی دیگر، برخی از کارشناسان بر این باورند که سلیقۀ بومی در خصوص هنر در جامعۀ امروزی ایران رو به انحطاط رفته و همین امر می‌تواند به‌ضرر فرهنگ اصیل ایرانی اسلامی باشد. همچنین، معماری و شهرسازی در ایران، از الگوهای اسلامی تاحدی فاصله گرفته و ساختن ساختمان‌هایی با اشکال ناهنجار و نازیبا رونق گرفته است. این در حالی است که حضور هنر اسلامی در زندگی انسان‌ها، از بروز بسیاری از معضلات اجتماعی جلوگیری کرده و از مشکلات کنونی نیز می‌کاهد. هنر اسلامی، روح آدمی را لطیف کرده و او را بیش‌ازپیش به جایگاه الهی خود نزدیک می‌کند.[۱۰]
کارکردهای هنر اسلامی در دنیای معاصر
اتاق حلب، اتاقی مملو از نمادهای هنر اسلامی متعلق به سال ۱۶۰۰ میلادی که اکنون در موزه پرگامون برلین نگهداری می‌شود
در جهان معاصر، هنر اسلامی می‌تواند کارکردهای ارزشمند و شگفت‌آوری از خود بروز بدهد که انسان معاصر به آنها نیازمند است؛ از جمله:
نمایاندن زشتی‌ها و ناراستی‌ها؛
بیدارسازی جامعه و عبرت‌آموزی به انسان برای اصلاح مسیر حرکت و سبک زندگی؛
هدایت افراد و جامعه به‌سوی رستگاری، سعادت و کمال؛
آموزش جامعه و کمک به ارتقای فرهنگ، بینش و آگاهی افراد و جوامع؛
برانگیختن سرور و نشاط در انسان‌های اسیر افسردگی‌ها و غم‌های کوچک؛
هرچند، درون‌مایۀ اصلی هنر اسلامی را تعالیم الهی تشکیل می‌دهد اما برای گسترش خود از سایر هنرهایی که بر خرد و تجربیات خالص بشری و یا الهی متکی بوده نیز استفاده کرده است. هنر اسلامی، همچنین، از هنر رومی، هنر اولیۀ مسیحی، هنر بیزانس و هنر زردشت در ایران، پس از پالایش و تکمیل آنها بهره برده است؛ مانند معماری و طراحی اسلامی.[۱۲]
توحیدگرایی: هنر اسلامی، همواره در پی آفرینش فضایی بوده که در آن، بر سرشت موقت و گذرا بودن وجه مادی اشیا تأکید شده و بر عکس، حضور خداوند در هنر اسلامی بسیار فراگیر است[۱۳] و بر تجلی وحدت در عالم کثرت، تأکید می‌شود. در این رویکرد توحیدی، همه‌چیز به مبدأ یگانه بازگردانده می‌شود.[۱۴]
رویکرد انتزاعی یا مجرد:[۱۵] هرچند، در قرآن کریم، به صراحت بازنمایی تصویر موجودات زنده منع نشده است، اما بسیاری از مسلمانان، ترسیم چهره‌ها و موجودات زنده را خطری به‌سوی بت‌پرستی به‌شمار آورده و آن را گناه می‌دانستند. به‌همین دلیل، هنر اسلامی، اغلب بر زیبایی با نقوش انتزاعی و استفاده از حروف، متمرکز بوده است. همچنین، به‌دلیل محدودیت و گاهی، حرام شمردن برخی انواع هنر ازجمله نقاشی موجودات زنده، مجسمه‌سازی و موسیقی، مسلمانان، به‌توسعۀ سبک‌های مختلفی در زمینۀ انتزاعی سوق داده شدند. علاوه بر آن، دلایل اقلیمی، اجتماعی، فرهنگی و نیز رقابت با تمدن‌های دیگر، باعث شد تا هنرمندان و هنرپروران، در سرزمین‌های اسلامی، به اشکالی از هنرهای انتزاعی مانند خوشنویسی، نقوش هندسی یا اسلیمی و معماری توجهی ویژه داشته باشند.[۱۶]
همسویی با طبیعت: هنر اسلامی با جهان تکوین همسو است. برای مثال، در نقاشی اسلیمی، عناصر تکرارشونده در این جهان بسیار رایج بوده و از طرح‌های هندسی یا ترسیم گل‌وگیاه به‌وفور استفاده می‌شود. همچنین، برخلاف هنر مدرن که ساخت‌های تخیلی و تمایلات انسانی را صورت‌نمایی می‌کند، نقوش اسلیمی طبیعت بیکرانی را جلوه‌آرایی می‌کند که محصول ارادۀ تکوینی خداوند، نظام‌مندی تمام هستی و دارای مبدأ و غایت مشخص است.[۱۷] این نقوش تعمد در بازنمایی و تقلید دقیق تکوین توسط هنرمندان مسلمان شمرده شده که اوج کمال انحصاری خداوند و عجز انسان در مقابل او را نشان می‌دهد.[۱۸]
تعالی بخشی به تفکر انسان: هنرمند مسلمان می‌کوشد تا به‌واسطۀ بهره‌گیری از هنر، احساسات، بینش و درک انسان‌ها را ارتقا داده و گسترۀ دید و تفکر آنها را دربارۀ جهان هستی و عناصر مرتبط با آن توسعه دهد.
تعالی بخشیدن به مخاطب: هنر غربی، همواره به‌سمت ایجاد حس لذت، معنویت کاذب، سکولاریسم و خوشایند بودن مخاطب گام برداشته، اما هنر اسلامی، ارشاد و تعالی بخشیدن به مخاطب را به‌عنوان گوهر اصلی خود انتخاب کرده است. براساس اصولِ این هنر، هر آن‌چه که آدمی را تنها به‌سمت تفنن و سرگرمی‌های بی‌مغز و بی‌هدف بکشاند، هنر نبوده و آنها را مذمت کرده است.
تقارن با عرفان: هنر اسلامی، تناسب و تقارن بسیاری با عرفان اسلامی دارد و حامل اخلاق و معنویت است؛ زیرا هنرمند مسلمان، توسط خلق آثار الهی، به‌سمت وحدت گام برداشته و مؤلف و مخاطب را به‌سمت غایت هنر اسلامی سوق داده است؛ مانند اشعار مولانا و حافظ که مملو از این درون‌مایه است.
مخالفت با لذت‌های نامشروع: هنر اسلامی، هر آن‌چه را که با هدف ارضای زیبایی یا لذت نامشروع بوده و نیز مخالف تقرب به خداوند باشد، هنری شیطانی و فاسد می‌خواند. در هنر اسلامی، لذت‌های سمعی و بصریِ ناسازگار با آموزه‌های دینی، مردود است.[۱۹] هنر گرفتار در قید شهوت، خشونت خانگی، تضعیف خانواده، ابتذال، ولنگاری، تجمل‌گرایی و استحالۀ هویت انسان، هنر اسلامی نیست.[۲۰]
انواع هنر اسلامی
هنر اسلامی، شامل انواع هنرهایی است که در جغرافیای فرهنگی اسلام تولید شده‌اند،[۲۱] ازجمله:
مطابقت و بومی‌سازی، مهمترین و شاخص‌ترین ویژگی هنر اسلامی در معماری است؛ معماری اسلامی، نسبت به ویژگی‌های اقلیمی، کاملاً منعطف است. از شاخصه‌های مهم معماری اسلامی، طاق، گنبد، کاشی‌کاری و آینه‌کاری، مقرنس و نیز پیچ‌وتاب‌های اسلیمی است که در مقبره‌ها، کاخ‌ها، مساجد و زیارتگاه‌های مسلمانان دیده می‌شود. از نمونه‌های فاخر معماری اسلامی در ایران می‌توان به گنبد سلطانیه در زنجان، پل خواجو در اصفهان، باغ ارم در شیراز، مسجد جامع اصفهان و کاشی‌کاری‌های تخت‌سلیمان اشاره کرد[۲۲] که تأثیر فرهنگ‌های متفاوت در درون تمدن اسلامی را به‌وضوح نشان می‌دهند.[۲۳] در این میان، محراب مساجد و گنبدهای چون گنبد سلطانیه، گنبد هارونیه، گنبد بیگم و گنبد خشتی، همگی نشان از وحدانیت خداوند دارند.[۲۴]
هنرهای نمایشی
از دیگر انواع هنر ایرانی که با آموزه‌های اسلامی عجین شده، هنرهای نمایشی مانند خیمه‌شب‌بازی، سایۀ عروسک‌ها و تعزیه است که تأثیر بسیاری بر هنر و زندگی ایرانیان داشته است. شکل امروزی تعزیه، از قرن چهارم هجری در ایران رایج شد و بر زندگی شیعیان ایرانیان و فرهنگ و هنر آنها تأثیری چشمگیر داشته است.[۲۵]
بافندگی
طرح، نقش و رنگ‌های مورداستفاده در بافندگیِ اسلامی، نسبت به دوران پیش از اسلام، متفاوت است؛[۲۶] در قالیبافی دوران اسلامی، بسیاری از نقش‌ونگارهای فرش، براساس نقطۀ مرکزی تعریف و تنظیم شده که نماد توحید و وحدانیت خداوند است.[۲۷]
طراحی پوشاک اسلامی
در ایران از دیرباز، همواره به پوشش مردان و زنان توجه فراوانی می‌شده است. زن و مرد، با پوششی کامل در جامعه حضور یافته و عفاف و حجاب برای زنان و مردان، به‌خصوص میان اعیان و اشراف، مورد تأکید بوده است. پس از ورود اسلام به ایران، طراحی لباس‌های اسلامی و پوششی که از نظر دین اسلام پذیرفته باشد نیز در جمع انواع هنرهای اسلامی قرار گرفت. به‌همین دلیل، در ایرانِ اسلامی نیز تلاش شده تا طراحی پوشاک، با فرهنگ و هویت ایرانی و اسلامی همخوانی کامل داشته باشد.[۲۸]
سفالگری و کاشی‌کاری
در تمامی مناطق مسلمان‌نشین، وسایل و محصولات مختلفی از نقاشی سفال و سرامیک تولید می‌شده که در نوع مواد اولیه، رنگ و طرح‌های تزئینی با یکدیگر اختلافاتی دارند. کاشی‌کاری، همچنین، به‌عنوان پوششی تزئینی برای ساختمان‌ها، به‌خصوص در ایران و آسیای مرکزی، رشدی شگرف داشته و از مفاخر هنر اسلامی در جهان به‌شمار می‌رود.[۲۹]
خوشنویسی و گرافیک
فرش ایرانی بیانگر هنر صفوی (حدود ۱۶۰۰ میلادی). در این فرش خط نستعلیق به کار برده شده است؛ ابعاد این فرش ۲۲۶ در ۱۶۲ سانتی‌متر می‌باشد.
پس از نزول قرآن بر پیامبر اسلام، خطاطان بسیاری تلاش کردند تا این آیات را به بهترین صورت ممکن خوشنویسی کنند. این سنت همواره میان مسلمانان رایج بوده و امروزه بازنویسی قرآن، در انواع زبان، خط، هنر و با ایجاد ساختارهای پیچیدۀ گرافیکی به هنری برجسته تبدیل شده است. خوشنویسی، هنوز هم یکی از هنرهای پرطرفدار میان مسلمانان است که امروزه، نوع دیجیتالی آن نیز بسیار پرکاربرد است.[۳۰]
خوشنویسی بارزترین هنر در پهنۀ سرزمین‌های اسلامی است و به‌مثابه زبان هنری مشترک برای تمامی مسلمانان تلقی می‌شود. در سرزمین‌های اسلامی، خط زیبا در نگارش قرآن، کتیبه‌های دیوارها، گنبدها و بناهای مذهبی و غیرمذهبی، منبرها، سکه‌ها، سفالینه‌ها، ظروف فلزی، سلاح‌ها، لباس‌ها و منسوجات، کتاب‌ها و قطعات هنری تذهیب، به‌کار می‌رود.[۳۱]
ادبیات و شعر اسلامی
در هنر اسلامی، در عرصۀ زبان و ادبیات اعم از نثر، داستان، مناجات‌نامه و شعر از یک منظر در سبک‌های مختلفی همچون هندی، خراسانی، عراقی، شعر نو و سپید نیز رشد چشم‌گیری داشته است؛ برای مثال، مناجات‌نامه خواجه عبدالله انصاری به نثر مسجع، تاریخ بیهقی در نثر و شاهنامه فردوسی، حافظ و سعدی در شعر در گسترۀ جهانی بسیار مطرح هستند. همچنین، اشعاری زیبا و پرمحتوا توسط شاعرانی بزرگ سروده شده که گاهی برخی از ابیات آنها، همچون ابیاتی از سعدی و حافظ، در قنوت نماز برخی از روحانیون، علما و پیشوایان دین اسلام، خوانده می‌شده است.[۳۲]
شعر اسلامی از وجوه برجستۀ هنری در فرهنگ اسلامی است که در سه زبان عربی، ترکی چون آثار امیر علیشیر نوایی و فارسی به اوج رونق خود رسیده است. زبان‌های اردو و بنگالی نیز از دیگر زبان‌های مهم در شعر اسلامی هستند.[۳۳]
هنرهای آوایی
برخی کارشناسان معتقدند بر خلاف هنر مدرن که هنری بصری شناخته می‌شود، هنر اسلامی، بیشتر هنری سمعی است. از دیدگاه اسلام، صدای خوب و دلنشین همواره مورد ستایش بوده و در عرفان اسلامی نیز به این مهم توجه شده است.[۳۴]
هنر آوایی، موسیقی برآمده از حنجرۀ انسان است که دستگاهی پیچیده و پیشرفته برای تولید آوا و موسیقی به‌شمار می‌رود. نحوۀ ترکیب و چینش حروف با صفات آوایی گوناگون، در رنگ و زنگ موسیقی آوایی تأثیرگذار هستند. در این میان، هنرهایی همچون قرائت قرآن، اذان، نعت‌خوانی، مداحی، سرود و تواشیح، از جمله هنرهای آوایی هستند که با مضامینی همچون مدح اهل‌بیت و آیات قرآن، سروکار دارند؛ برای مثال، هنر تواشیح از هنرهای آوایی اصیل، باسابقه، جذاب و پویای جهان اسلام عنوان شده که همواره در مسیر تبلیغ و ترویج فرهنگ قرآن، نقش ایفا کرده است.[۳۵]
از ویژگی‌های بارز هنرهای آواییِ مسلمانان می‌توان به داشتن مفاهیم غنی آمیخته با مضامین اسلامی، زیبایی و بیان خوب و خوش اشاره کرد.[۳۶] در ایران، عواملی همچون اشتیاق مردم به دین، وجود وزن و آهنگ در ادعیه، اوراد، متون دینی و قرآن، منجر به رشد هنرهای آوایی و موسیقایی از درون دستگاه دین شده است.[۳۷]
رویکرد اسلام به هنر
برخی، اسلام را یک دینِ هنرستیز یا مخالف هنر دانسته‌اند. حسین الهی قمشه‌ای، در برابر کسانی که اسلام را دینی هنرستیز و ذوق‌کش معرفی کرده‌اند، قرآن را معجزۀ هنری اسلام می‌داند و فصاحت و بلاغت قرآن را ذیل ادبیات به‌مثابه هنر پنجم، مورد توجه قرار داده است.[۳۸] پرفسور آپهام پوپ به‌عنوان یک آمریکایی علاقمند به پژوهش دربارۀ آثار هنری ایران معتقد بود که دین اسلام با هنر سازگاری بسیاری داشته و در این میان، مسجد را جلوه‌گاه هنر اسلامی معرفی کرده است. او باور داشت که هنرمندان بی‌نام‌و‌نشان بسیاری در جامعۀ مسلمان، هنگام ساخت مساجد، تمامی هستی خود را وقف خدمت به خداوند کرده و از شوق مقدسی گرم بوده‌اند تا بهترین تصوری را که از زیبایی داشتند، در آثار خود نمایان کنند.[۳۹] فردریک معتوق، نویسندۀ کتاب «جامعه‌شناسی هنر اسلامی» معتقد است که هنر اسلامی، آن‌قدر در راستای تداوم ارزش‌های جامعۀ اسلامی، یاری‌رسان بوده که می‌توان از آن با عناوینی همچون «یار کمکی» یا «فرزند صالح» نام برد. او همچنین، بر این باور است که هنر اسلامی در جامعه و با جامعه معنا یافته است.[۴۰]
با ورود دین اسلام به ایران، تاریخ این سرزمین در زمینۀ هنر و معماری، شاهد شکوفاییِ سبک‌ها و تولید آثاری منحصربه‌فرد بوده است که تأثیر آن پس از مدتی کوتاه، در تمامی نقاط جهان دیده شد.[۴۱]
تفکر و بینش هنگامی که با ذوق، خلاقیت و فرهنگ ایرانی ترکیب شد به تولید آثاری بدیع انجامید که به هنر ایرانی- اسلامی معروف است. این هنر، علاوه بر تأثیرگذاری بر مخاطبان از نظر زیبایی خارق‌العاده، روح آدمی را نیز با معنویت پیوند می‌زند. معماری، خوشنویسی، مینیاتور، تذهیب، آینه‌کاری، گچ‌بری، نگارگری، آجرکاری، معرق‌کاری و تعزیه، از جمله نمونه‌های هنر اسلامی- ایرانی است که بسیاری از آنها، مختص ایرانیان بوده و بی‌واسطه از معنویت اسلامی نشأت گرفته است.[۴۲]
هنر ایرانی- اسلامی، از آن‌جایی که ریشه در فرهنگ، تمدن و اعتقادات اسلامیِ ایرانیان دارد، پیش‌برندۀ فرهنگ و تمدن در جامعه بوده و به‌دلیل همخوانی با دین و ارزش‌های آن، در جامعه ایرانی، جایگاهی خاص یافته و سبک زندگی ایرانیان را تحت تأثیر قرار داده است.[۴۳]
امروزه، هنر ایرانی‌اسلامی را نماد فرهنگ ایران می‌خوانند که البته برای ادامۀ حیات خود و به‌واسطۀ پیشرفت تکنولوژی، به تغییراتی اساسی نیاز دارد تا علاوه بر پیوستگی با جهان‌بینی اسلامی، بهره‌مندی از رمزپردازی و نمادپردازی معناگرا، بُعد کاربردی، فرم تجدید، توجه به مفاهیمی همچون کشف و شهود، تنزیه و تشبیه، عدم فردیت هنرمند و رفع نیاز روحی مخاطب، بتواند به مسائل فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و ارتباطی دنیای معاصر نیز نگاه و توجهی ویژه داشته باشد.[۴۴] کارشناسان معتقدند که در ابتدا، باید نقش این هنرها در شناخت فرهنگ ایرانی اسلامی به‌خوبی شناسایی و تبیین شود تا تحت تأثیر هجوم فرهنگ‌های بیگانه قرار نگرفته و حین معرفی آن به جهان و ارتباط بینافرهنگی، نمادی از هویت دیرینۀ ملی و دینی ایرانیان به‌شمار روند.[۴۵]
هنر اسلامی در ایران، در گذر تاریخ، جلوه‌های گوناگونی داشته است، ازجمله:
نقاشی استاد فرشچیان با موضوع واقعه غدیرهنر شیعی: ایرانیان مسلمان با گرایش به مذهب شیعه، ویژگی‌های خاصی به هنر اسلامی بخشیده‌اند که انعکاس‌دهندۀ عناصر، نمادها و نشانه‌های فرهنگ شیعیان است. در ابتدا، هنرمندان و صنعتگران شیعی‌مذهب ایران که توانایی ابراز عقاید خود را به‌صورت روشن نداشتند، از ابزارها و محافل هنری برای ابراز عقاید شیعی خود استفاده می‌کردند، اما با رسمیت‌یافتن مذهب شیعه در ایران، این خلاقیت‌های هنری به اوج رسید. از نمونه‌های بارز هنر شیعی در ایران می‌توان به استفاده از داستان‌ها، احادیث و مضامین شیعی همچون واقعۀ غدیرخم و وقایع عاشورا در نگارگری‌ها؛ چون آثار فرشچیان، کاشی‌کاری‌ها، نقاشی‌ها، قالیچه‌ها و دست‌بافته‌ها، معماری و کتیبه‌ها در بناهای مذهبی به‌خصوص در امامزاده‌ها، حسینیه‌ها و تکیه‌خانه‌ها و اشعار شیعیان اشاره کرد.[۴۶] کارشناسان معتقدند که هنرهای شیعی نقش برجسته‌ای از نظر انگیزش شور قدسی، تقویت خیال، تزکیۀ نفس، گشودن باب توجه و توسل مخاطب به اولیای الهی، استعلای بینش شهادت‌طلبی، تسکین درد و رنج، تحکیم همبستگی و وحدت، در فرهنگ عامه و روانِ جمعی مردم ایران داشته‌اند.[۴۷]
هنر انقلاب اسلامی: این هنر، سبک خاصی از هنر در ایرانِ اسلامی است که در دهۀ اول انقلاب اسلامی در ایران و نیز در دامن ارزش‌ها و باورهای اسلام شیعی شکل‌گرفته است. هنر انقلاب اسلامی، با الهام از مضامین اسلامی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی ایران در آن دورۀ زمانی خاص به‌وجود آمده که روح هنر اسلامی و شیعی را در نظام‌سازی، جامعه‌پردازی و خلق تمدن استفاده کرده است. کارشناسان، هنر انقلاب اسلامی را نه‌تنها واجد آسمان (ماوراءالطبیعه) بلکه واجد زمین (مسائل عینی و روزمره) می‌دانند که فرم زیباشناسانه برای واقعیت بخشیدن به این دو قلمرو را به‌صورت کامل دارد.[۴۸]
هنر دفاع مقدس: با آغاز دوران دفاع مقدس و تحمیل جنگ هشت‌ساله به ایران، هنرمندان بسیاری بودند که با ادبیات مقاومت و پایداری، آثاری ماندگار و ارزشمند خلق کردند. به‌همین دلیل، هنر دفاع مقدس را هنر شعر و شعور می‌دانند.[۴۹] بسیاری از کارشناسان معتقدند که هشت سال دفاع مقدس در ایران، گنجینۀ عظیمی از صفات والا، فرهنگ‌های پسندیده، برگزیده و ممتاز، عقاید و معارف اسلامی و ایرانی است که تا مدت‌های بسیاری می‌توان از آن استخراج کرده و آثار هنری بی‌نظیری در عرصه‌های مختلف آفرید. کتاب دا یک نمونۀ داستانی از هنر دفاع مقدس است.[۵۰]
هنر مقاومت: پس از شکل‌گیری مقاومت به‌مثابه یک تفکر علیه نظام سلطه و فرهنگ مادی غرب، هنر مقاومت و پایداری به‌عنوان یک مفهوم چندبعدی و ژرف در فرهنگ معاصر شکل گرفت. بسیاری معتقدند که زبان هنر مقاومت، عاری از خشونت بوده، اما همواره برای بسیاری، تلخ و گزنده است؛ زیرا آگاهی‌بخش و بیدارکننده است.[۵۱] همچنین، فرهنگ ایرانی‌اسلامی را زیربنای فکری و عقیدتی هنر مقاومت ارزیابی می‌کنند که از فرهنگ شیعی الهام گرفته است.[۵۲]
پانویس
↑Davis & et.al, “Janson’s history of Art”, 2007, P277.
↑مکتبی که انسان را در مرکز تأملات خود قرار داده و اصالت را به رشد و شکوفایی انسان می‌دهد.
«جایگاه هنر و عوامل سبک‌ساز در ساخت و ارتقای سبک زندگی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 24 آذر 1403ش.
خامنه‌ای، سیدعلی، «روایت گنجینۀ عظیم هشت سال دفاع مقدس»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله لعظمی خامنه‌ای، تاریخ بازدید: 29 آذر 1403ش.
خامنه‌ای، سیدعلی، «بیانات در دیدار جمعی از اصاحب فرهنگ و هنر»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، تاریخ بارگزاری: 1 مرداد 1380ش.
«خدامحوری، مهمترین ویژگی هنر شیعی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بارگذاری: 27 آذر 1392ش.
«رابطۀ میان هنر ایرانی و هنر ایرانی- اسلامی»، خبرگزاری ایلنا، تاریخ بارگذاری: 13 اسفند 1402ش.
«رویکرد به هنر اسلامی در دنیای معاصر»، وب‌سایت فصلنامۀ مگ ایرانز، تاریخ بازدید: 25 آذر 1403ش.
شریف‌زاده، محمدرضا و دیگران، «مطالعۀ تطبیقی معاصرسازی مؤلف‌های فرهنگ وهویت در هنر اسلامی با تأکید بر جهانی شدن»، مطالعات سیاسی- اجتماعی تاریخ و فرهنگ ایران، دورۀ 3، شمارۀ 3، پیاپی 11، 1403ش.
شیرازی رامونا، غلامرضا، «تأثیر هنر اسلامی بر هنر تمدن هند»، کنفرانس بین‌المللی زبان، ادبیات، تاریخ و تمدن، دورۀ 5، 1399ش.
«فرهنگ ایرانی و اسلامی، زیربنای فکری هنر مقاومت است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ بارگذاری: 23 مهر 1399ش.
«کاربرد هنر اسلامی ایرانی در زندگی ایرانی‌ها کم‌رنگ شده است»، خبرگزاری مهر، تاریخ بارگذاری: 27 آذر 1388ش.
